Από τους Κλασικούς στους Βυζαντινούς Χρόνους (Μέρος B', Αθήνα: Παρθενώνας)

Η πρακτική της εκ νέου χρήσης των αρχαίων ναών συναντάται και στον κυρίως ελλαδικό χώρο. Ιδιαίτερα στην πόλη της Αθήνας παρατηρούμε τη μετατροπή πλήθους ναών σε εκκλησίες. Ο σημαντικότερος ναός της Κλασική Αθήνας, ο ναός της Αθηνάς Παρθένου (Εικ. 2), μετατρέπεται κατά τον 5^ο αι. σε τρίκλιτη βασιλική ( δρομικός τύπος εκκλησίας – ορθογώνιος –   που υποδιαιρούνταν εσωτερικά σε μεσαίο και πλάγια κλίτη, κατά κανόνα το μεσαίο κλίτος φωτιζόταν από έναν υπερυψωμένο φωταγωγό) με ευρύχωρο νάρθηκα (ο προθάλαμος που βρίσκεται συνήθως πριν από τον κυρίως ναό) και υπερώα (Εικ. 3).

 Η κεντρική πύλη του αρχαίου ναού ύψους 10 και πλάτους 5 μέτρων καλύπτεται από έναν τετράγωνο πύργο, ο οποίος φέρει μία ελικοειδή σκάλα στο εσωτερικό του. Η κατασκευή αυτού του πύργου έγινε από υλικό που μεταφέρθηκε από το μνημείο του Φιλοπάππου, τα Προπύλαια και άλλα μνημεία. Ο συγκεκριμένος πύργος, ο οποίος εξείχε από την οροφή του αρχαίου μνημείου, πιθανολογείται πως χρησιμοποιήθηκε ως κωδωνοστάσιο[5]. Στον τοίχο που χώριζε τον ναό από τον οπισθόδομο (ο χώρος που βρίσκεται πίσω από τον κυρίως ναό και η είσοδος του οποίου γίνεται μονάχα από το εξωτερικό του ναού) διανοίχθησαν τρεις θύρες, ώστε να μπορέσει αυτός ο τοίχος να χρησιμοποιηθεί για τον νάρθηκα του χριστιανικού ναού. Η κόγχη (η αψίδα ή το Ιερό Βήμα) του ναού στην οποία είχαν ενσωματωθεί δύο από τους κίονες της εσωτερικής πρόστασης (σειρά δωρικών κιόνων που βρίσκεται στο εσωτερικό του σηκού, του μέρους εκείνο του ναού, δηλαδή, όπου στεγαζόταν το χρυσαλεφάντινο γιγαντιαίων διαστάσεων άγαλμα της θεάς Αθηνάς Παρθένου), προστέθηκε στα ανατολικά του μνημείου. Εξωτερικά η κόγχη του ναού ήταν ημιεξαγωνική με δίλοβα παράθυρα (παράθυρο με δύο τοξωτά ανοίγματα στο μέσον του οποίου συνήθως τοποθετείται κιονίσκος), η οποία ξεπερνούσε σε ύψος το θριγκό (αρχιτεκτονικό τμήμα του ναού που βρίσκεται επάνω από τον κίονα και ορίζει την απόσταση μεταξύ του κίονα και της σκεπής) του ναού, με αποτέλεσμα την αφαίρεση του μεσαίου τμήματος του αετώματος. Επίσης, στο εσωτερικό του πιθανώς δημιουργήθηκαν δύο κλίμακες (σκάλες), οι οποίες οδηγούσαν στα υπερώα. Μηδαμινά είναι τα λείψανα της αρχιτεκτονικής διακόσμησης (τέμπλο, θρόνοι επισκόπων, θυρώματα, κιο

νίσκοι παραθύρων) του ναού της Παναγίας Αθηνιώτισσας.               

 Όσον αφορά στη διακόσμηση του ναού λίγα είναι εκείνα τα στοιχεία που έχουμε.  Λόγω της γυψοποίησης του μαρμάρου όλες οι τοιχογραφίες χάθηκαν, ψήγματα από το αρχικό σχέδιο των παραστάσεων διατηρούνται ακόμη στον εξωνάρθηκα. 

Όμως, από το ψηφιδωτό της Παναγίας διαθέτουμε σύνολο 188 ψηφίδων οι οποίες φυλάσσονται στο Βρετανικό Μουσείο. Ακόμη, έχουν βρεθεί χαράγματα τα επονομαζόμενα και ως «Λίθινο Χρονικό» (Εικ. 4), τα οποία φέρουν είτε παραστάσεις, όπως σταυροειδή συμπιλήματα (Εικ. 5), πλοία (Εικ. 6, 7) άλλα σκαριφήματα, είτε ονόματα στρατηγών και επισκόπων, προσευχές και επικλήσεις (Εικ. 8, 9).

Η αρχαιολογία με την ιστορία σε τούτο εδώ το κείμενο συνέπλευσαν (σε συνδυασμό με το Α' μέρος), ώστε να καταφέρουμε να ξεναγηθούμε εν τάχει στον αρχαίο κόσμο και έπειτα να διερευνήσουμε τα σημεία εκείνα τα οποία είναι κοινά μεταξύ του αρχαίου κόσμου και της βυζαντινής περιόδου.  Τα ιστορικά στοιχεία ομολογουμένως είναι ελάχιστα και αυτό διότι δεν θα εξυπηρετούσαν το σκοπό αυτού εδώ του κειμένου. Έγινε προσπάθεια σε μία γρήγορη επισκόπηση να αποτυπωθεί σε ένα σύγχρονο πλαίσιο με την παράλληλη παράθεση των αρχαιολογικών ευρημάτων, πώς η κλασική περίοδος μπόρεσε να συμπλεχθεί με τον βυζαντινό κόσμο, εξετάζοντας ένα από τα σημαντικότερα μνημεία του αρχαίου κόσμου, αυτό του ναού της θεάς Αθηνάς Παρθένου στην Ακρόπολη της πόλης των Αθηνών. Βέβαια, το ταξίδι αυτό δεν τελειώνει εδώ θα συνεχιστεί με, επίσης, ενδιαφέροντα και σημαντικά μνημεία ανά την Ελλάδα.

Συνεχίζεται…

Γκουντρουμπή Βάσω