Είμαστε όντως το Ιράν της περιοχής μας;

του Φώτη Κραλίδη

*πρώτη δημοσίευση: Νομικός Παλμός

Πράγματι, εάν διαβάσει κανείς, διαχρονικά, τα άρθρα και τα σχόλια δεξιά και αριστερά διαφορών αυτοαποκαλούμενων προοδευτικών, θα νομίσει ότι ξαφνικά ξύπνησε σε μια χώρα της Μέσης Ανατολής, όπου ένας άνθρωπος, εάν αποκλίνει έστω και λίγο από το κυρίαρχο θρησκευτικό ρεύμα, θέτει σε σοβαρό κίνδυνο -τουλάχιστον- την κοινωνική του ζωή. Θα νομίσει ότι η Ελλάδα έπαψε να αποτελεί ένα κανονικό ευρωπαϊκό κράτος δικαίου το οποίο συμβαδίζει απόλυτα με ένα σύνολο κανόνων που στον σύγχρονο κόσμο αποκαλούμε συμβατικά «νομικό πολιτισμό». Ας προσπαθήσουμε λοιπόν να προσεγγίσουμε την πραγματικότητα.

Μια πρόσφατη αφορμή για σχετικές ιαχές και τους αλαλαγμούς αποτέλεσαν οι τελευταίες αποφάσεις της Ολομέλειας του Συμβουλίου της Επικρατείας (1749 και 1750/2019) που ακύρωσαν τις ρυθμίσεις της απελθούσης κυβέρνησης αναφορικά με τον τρόπο διδασκαλίας του μαθήματος των Θρησκευτικών στο δημοτικό, το γυμνάσιο και το λύκειο.                                    

Το ζήτημα της διδασκαλίας των Θρησκευτικών είναι νομικό μεν, εξαιρετικά απλό δε. Όλες τις απαντήσεις τις δίνει το ισχύον Σύνταγμα και αυτό που απαιτείται είναι απλώς μια λογική ερμηνεία των διατάξεών του. Στην παράγραφο 2 του άρθρου 16 ορίζεται ότι σκοπός της ελληνικής εκπαίδευσης είναι η ανάπτυξη της εθνικής και θρησκευτικής συνείδησης των Ελλήνων. Δεν εννοεί σαφώς το Σύνταγμα την ανάπτυξη οποιασδήποτε εθνικής και θρησκευτικής συνείδησης. Η ρύθμιση είναι συγκεκριμένη και εννοεί την ανάπτυξη της ελληνικής εθνικής συνείδησης, δεδομένου ότι το ελληνικό κράτος ιδρύθηκε και υπάρχει ως Εθνικό Κράτος, καθώς και την ανάπτυξη ορθόδοξης χριστιανικής συνείδησης, δεδομένου ότι βάσει και του Συντάγματος (άρθρο 3) αλλά και όλων των στατιστικών μελετών, η συντριπτική πλειοψηφία του ελληνικού λαού παραμένουν χριστιανοί ορθόδοξοι. Αποτελεί δηλαδή δικαίωμα της πλειοψηφίας των παιδιών με ορθόδοξη χριστιανική συνείδηση, βάσει του άρθρου 16παρ.2 αλλά και του άρθρου 13παρ1 για την θρησκευτική ελευθερία, καθώς και των γονέων τους, βάσει του άρθρου 2 του Πρώτου Πρόσθετου Πρωτοκόλλου της Ευρωπαϊκής  Σύμβασης Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, να υπάρχει δηλαδή θρησκευτική διδασκαλία στη Μέση Εκπαίδευση που θα οδηγεί στην ανάπτυξη της θρησκευτικής τους συνείδησης και στην εκμάθηση των βασικών δογμάτων, ηθικών αξιών και παραδόσεων της Ανατολικής Ορθόδοξης Εκκλησίας. Επομένως, το μάθημα των θρησκευτικών πρέπει να αποσκοπεί πρώτα και κύρια σε αυτή την κατεύθυνση. Η κατεύθυνση αυτή δεν είναι ούτε κατηχητική ούτε σκοταδιστική,  αλλά αποτελεί  ένα δικαίωμα της πλειοψηφίας, που όμως αφορά αυστηρά μονάχα αυτήν. Η μειοψηφία των παιδιών που έχουν κάποια άλλη θρησκευτική συνείδηση ή απλώς δεν έχουν καμία, επειδή ακριβώς απολαμβάνουν του θεμελιώδους ,σε μια σύγχρονη έννομη τάξη, δικαιώματος της θρησκευτικής ελευθερίας (άρθρο 13 του Συντ.), πρέπει να έχουν την δυνατότητα να μην παρακολουθούν το μάθημα αυτό, όπως το περιγράψαμε, χωρίς βέβαια η αποχή τους αυτή να συνεπάγεται για αυτά οποιαδήποτε σχολική κύρωση ( απουσίες, μείωση διαγωγής ή οτιδήποτε άλλο). Αυτός ο συνδυασμός ενός μαθήματος θρησκευτικών με ορθόδοξο χριστιανικό προσανατολισμό για την πλειοψηφία, με δυνατότητα απαλλαγής για την μειοψηφία και με μια συνοπτική διακριτή παρουσίαση των υπολοίπων θρησκευμάτων ήταν αυτό που ίσχυε μέχρι την ρύθμιση της προηγούμενης κυβέρνησης, αυτό που ζήσαμε και εμείς στα θρανία χωρίς να αισθανθούμε ποτέ σαν να πηγαίναμε στο κατηχητικό κάποιας ενορίας, και είναι αυτό που συμβαδίζει με το ισχύον νομικό μας σύστημα.

Η ρύθμιση Γαβρόγλου όπως αποφάσισε το Συμβούλιο της Επικρατείας και όχι κάποια ανώτατη θρησκευτική αρχή ή κάποιος Μουεζίνης, όπως θα γινόταν στο Ιράν, κρίθηκε ότι, λόγω του κυριάρχου συγκριτικού και θρησκειολογικού της προσανατολισμού, ήταν ανίκανη να αναπτύξει την ορθόδοξη χριστιανική συνείδηση της πλειοψηφίας των μαθητών. Η διδασκαλία του νόμου Γαβρόγλου αναφορικά με την επικρατούσα θρησκεία κρίθηκε ελλιπής κατά περιεχόμενο, μη αυτοτελής, αμιγής και διακριτή σε σχέση με τις άλλες θρησκείες, με αποτέλεσμα την πρόκληση σύγχυσης στους μαθητές ως προς το περιεχόμενο της ορθόδοξης χριστιανικής διδασκαλίας και τέλος ανεπαρκής από άποψη χρόνου. Αυτό το πρόγραμμα σπουδών, πράγματι, είχε δομικές ελλείψεις και αδυναμίες. Ενδεικτικό και χαρακτηριστικό είναι ότι δεν γινόταν ούτε μία αναφορά στην έννοια της Αγίας Τριάδας ως βασικού δόγματος της ορθόδοξης διδασκαλίας, ενώ δεν υπήρχε και καμία οριοθέτηση της ορθόδοξης χριστιανικής διδασκαλίας από τα άλλα χριστιανικά δόγματα και τις υπόλοιπες θρησκείες. Το πρόγραμμα έδινε ιδιαίτερη έμφαση απλώς στην προβολή κοινών στοιχείων μεταξύ όλων των θρησκευτικών διδασκαλιών, κάτι που είναι ωραίο και θεμιτό μεν, αλλά δεν επιτρέπεται να μονοπωλεί το συγκεκριμένο μάθημα. Έτσι, η ρύθμιση αυτή κρίθηκε αντισυνταγματική, γιατί ακριβώς προσέβαλλε τη θρησκευτική ελευθέρια της πλειοψηφίας των μαθητών.

Λογικό συμπέρασμα αποτελεί ότι η διδασκαλία των θρησκευτικών, όπως την παρουσιάσαμε σε γενικό πλαίσιο αλλά και όπως είχε διαμορφωθεί μέχρι σήμερα, σεβόταν τη θρησκευτική ελευθερία και της πλειοψηφίας και της μειοψηφίας, ως όφειλε. Αυτό βέβαια δεν θυμίζει και πολύ «Ιράν». Ούτε θυμίζει πολύ «Ιράν» το γεγονός ότι τα περισσότερα παράπονα και οι δίκες που εγείρονται ενώπιον του Συμβουλίου της Επικρατείας για παραβιάσεις της θρησκευτικής ελευθερίας προέρχονται κατά συντριπτικό βαθμό από μέλη της επικρατούσας θρησκείας και όχι από ανθρώπους των λοιπών δογμάτων του Χριστιανισμού ή των άλλων θρησκειών. Ούτε θυμίζει πολύ «Ιράν» η αρμονική συμβίωση εδώ και αιώνες στη Θράκη μας μεταξύ των ορθοδόξων και μουσουλμάνων Ελλήνων της περιοχής.

Προς θλίψη πολλών, δεν είμαστε και δεν θα γίνουμε «Ιράν». Έχουμε φτάσει σε έναν αξιοσημείωτο βαθμό σεβασμού της θρησκευτικής ελευθερίας. Δεν θα μπορούσαμε διαφορετικά. Αυτό μας επιβάλλει όχι μόνο ο νομικός μας πολιτισμός, αλλά κυρίως ο Ελληνικός πολιτισμός, που υπήρξε ανέκαθεν ανθρωποκεντρικός και ήξερε πώς να κρατά την ιδιοπροσωπία και την ταυτότητά του σεβόμενος παράλληλα σε απόλυτο βαθμό το διαφορετικό με το οποίο μπορούσε να ζήσει κάλλιστα μαζί του. Αυτά είναι πράγματα βαθιά χαραγμένα και ανεξίτηλα μάλλον και δεν πιστεύω ότι μπορεί να αλλάξουν εύκολα όσοι νόμοι και να έρθουνε και όση ψευδοπροοδευτική προπαγάνδα και να δεχτούμε.