Επιγραφές και χαράγματα: μια ανάγνωση της καθημερινότητας των αρχαίων (Γ΄Μέρος)

Ονόματα και Όστρακα

Συχνό είναι το φαινόμενο της εύρεσης οστράκων σε ανασκαφές με επιγραφές ονομάτων. Ο ρόλος που διαδραμάτιζαν στην κοινωνία και ιδιαίτερα σε αυτήν της Αθήνας, καθώς ήτο η μοναδική με δημοκρατικό πολίτευμα. Η οστρακοφορία ή εξωστρακισμός, όπως λεγόταν, ήταν ένας θεσμός ο οποίος προστάτευε το πολίτευμα της Αθήνας. Οι Αθηναίοι πολίτες μία φορά το έτος συγκεντρώνονταν στον χώρο της αρχαίας αγοράς όπου καλούνταν μετά από ψηφοφορία που διεξαγόταν να εξορίσουν έναν αθηναίο πολίτη ο οποίος είχε συγκεντρώσει αρκετή δύναμη και δη πολιτική και θεωρούνταν επικίνδυνος για την δημοκρατία. Χρησιμοποιούνται για το λόγο αυτό όστρακα τα οποία φέρουν κάθε φορά τα ονόματα των υποψηφίων προς εξορισμό. Η οστρακοφορία διεξαγόταν σε χώρο που είχε οριοθετηθεί με σχοινιά, ώστε να έιναι αδύνατο σε οποιονδήποτε να ψηφίσει δύο φορές, αυτή η πρακτική ονομαζόταν «περισχοίνισμα» Γύρω από το χώρο όπου διεξαγόταν η οστρακοφορία πιθανότατα έμποροι με ξύλινους πάγκους πωλούσαν όστρακα με τα ονόματα των υποψήφιων χαραγμένα. Εξαιτίας αυτής της πρακτικής ανακαλύπτονται στο χώρο τις αγοράς λάκκοι οι οποίοι περιέχουν όστρακα που προέρχονται είτε από τη λάθος εκτίμηση του εμπόρου που είχε χαράξει ένα χ όνομα και τελικά οι πολίτες ψήφισαν ένα άλλο ψ είτε πρόκειται για τα αποτελέσματα της ψηφοφορίας σε περίπτωση που βρίσκονται όστρακα με διαφορετικά μεν ονόματα, αλλά με ένα επικρατέστερο. 

Το πρώτο δείγμα [εικ. 14]  αυτή της κατηγορίας χρονολογείται στα 461 π.Χ. Το γεγονός ότι πρόκειται για μία πράξη πολιτικού περιεχομένου και συνεπώς σύγχρονη προς τους Αθηναίους πολίτες έχουμε την δυνατότητα να χρονολογήσουμε τα συγκεκριμένα ευρήματα με σχετική ακρίβεια και με ασφάλεια, εφόσον πολλές είναι εκείνες οι περιπτώσεις κατά τις οποίες ιστορικές πηγές, για παράδειγμα τα κείμενα που κληροδοτήθηκαν από τον Ηρόδοτο, αναφέρουν την ακριβή ημερομηνία διεξαγωγής των συγκεκριμένων θεσμών. Φαίνεται πως πρόκειται για όστρακο, το οποίο προέρχεται από την οστρακοφορία του 461 π.Χ όπου ένας εκ των υποψηφίων προς εξορισμό, όπως άλλωστε φαίνεται και από το χάραγμα ήταν ο Κίμων γιος του Μιλτιάδη. Η επιγραφή έχει ως εξής: Κ Ι Μ Ο Ν 

                                                                                                                                                                     ΜΙΛΤΙΑΔΟ

Το δεύτερο δείγμα [εικ.15] χρονολογείται στα 482 π.Χ. Όπως φαίνεται από το χάραγμα ένας από τους  επιλεγέντες όπου τέθηκαν τα ονόματά τους σε ψηφοφορία είναι ο Αριστείδης γιος του Λυσίμαχου. Η επιγραφή έχει ως εξής: Α Ρ Ι ϟ Τ Ε Ι Δ Ε ϟ

                                                                                                 Λ Υ ϟ Ι Μ Α Χ Ο      

Νούμερα Καταγραφής

Πρόκειται για μία ομάδα θραυσμάτων με εγχάρακτες ή μη επιγραφές με νούμερα οι οποίες χρησιμοποιούντο είτε ως αρχείο από την πλευρά του εμπόρου είτε ως αρχείο από την πλευρά του κεραμέως σε περίπτωση εμπορευματοποίησης μεγάλου αριθμού αγγείων. Το δείγμα της συγκεκριμένης κατηγορίας ανήκει σε μία μελανόμορφη κύλικα (Ρ 5133) [εικ. 16], η οποία χρονικά εντάσσεται στο δεύτερο μισό του 5ου αι. π.Χ.. Μ Χ Η η επιγραφή του συγκεκριμένου θραύσματος το οποίο προφανώς αποτελούσε σημείο αναφοράς πιθανότατα για το σύνολο των εμπορεύσιμων αγγείων ή την αξία αυτών ή του συνολικού φορτίου ενός καραβιού για παράδειγμα.

 Εμπορικές Επιγραφές

Ακόμη, όστρακα έχουν ευρεθεί με επιγραφές εμπορικού περιεχομένου. Άλλοτε περιγράφουν το περιεχόμενο ή την ποσότητα των προϊόντων που εμπορεύονται (αγγεία, έλαια κοκ), άλλοτε αναφέρονται σε περιοχή είτε στη περιοχή για την οποία προορίζονται τα προϊόντα είτε την περιοχή από την οποία προέρχονται. 

(P 12707) [εικ. 17] Πρόκειται για έναν οξυπύθμενο αμφορέα,  ο οποίος χρονολογείται στα τέλη του 6ου με αρχές του 5ου αι. π.Χ.. Οι επιγραφές βρίσκονται στο λαιμό και στη κοιλία του αγγείου. Η πρώτη επιγραφή φαίνεται πως έχει ζωγραφιστεί στο αγγείο με χρώμα κόκκινο, ενώ η δεύτερη με μαύρο χρώμα. Η εναλλαγή του χρώματος ίσως οφείλεται στο γεγονός ότι η μία από τις δύο γράφηκε προγενέστερα της άλλης. 

Η επιγραφή έχει ως εξής: 

 ξεσται ΧΧV

                                                                                μελίνης

                                                                                              μηνός Ἰουνίου ιζ΄

                                                                                                          άπό τοῦ προθέτω ἓως τοῦ

Το συγκεκριμένο αγγείο φαίνεται πως εμπεριείχε «μελίνη». Φαίνεται σημειώνεται η περίοδος κατά την οποία το συγκεκριμένο προϊόν θα έπρεπε να διατεθεί στην αγορά: «αφήστε το να διατίθεται προς πώληση από αυτό (τον χρόνο) μέχρι την…», η δεκάτη εβδόμη Ιουνίου φαίνεται πως είναι η καταληκτική ημερομηνία διάθεσης του προϊόντος. Υπάρχει πιθανότητα η επιγραφή να συνέχιζε προς το τέλος του αγγείου, αλλά να χάθηκε. Αξίζει να σημειωθεί επίσης και το γεγονός ότι τα γράμματα της επιγραφής με το μαύρο χρώμα είναι μικρότερα σε μέγεθος από ό,τι τα γράμματα της επιγραφής με κόκκινο χρώμα . 

Η αγορά των Αθηνών αποτέλεσε το σημείο αναφοράς για το σύνολο της κοινωνικής, πολιτικής αλλά και οικονομικής ζωής των αθηναίων πολιτών. Τα ευρήματα που έρχονται στην επιφάνεια μέσω των ανασκαφών συνεχώς διευρύνουν τις γνώσεις μας για την λειτουργία της αρχαίας Αθήνας για όλα τα επίπεδα της καθημερινής ζωής των πολιτών της. 

Οι επιγραφές και τα χαράγματα αποτελούν ευρήματα σημαντικά. Αυτό συμβαίνει διότι αποτελούν πηγή πληροφοριών για τη ζωή των χρηστών της κεραμικής. Αποτελούν πηγή για το εμπόριο, για τις καθημερινές συνήθειες των ανθρώπων, ακόμη και για τη χρήση των ιδίων των αγγείων. Λόγω της ευρείας χρήσης της από το σύνολο του πληθυσμού είναι ανάγκη οι επιγραφές και τα χαράγματα να ταξινομηθούν βάσει του νοηματικού τους περιεχομένου και της χρησιμότητάς τους σε ομάδες. Έτσι, υπάρχει η δυνατότητα να μελετηθεί η καθεμιά από τις επιγραφές και καθένα από τα χαράγματα στο πλαίσιο εκείνο που τους αρμόζει βάσει του περιεχομένου τους. 

Το συμπέρασμα που προκύπτει είναι ότι για κάθε σημείο της ζωής των αθηναίων πολιτών υπάρχει και μία γραπτή ή εγχάρακτη μαρτυρία, ειδικά στη κεραμική, όπου σε συνδυασμό με τα υπόλοιπα υλικά κατάλοιπα κανείς θα έλεγε πως είναι δυνατό να σχηματίσουμε μία συνολικά εμπεριστατωμένη εικόνα για την εξέλιξη της αθηναϊκής κοινωνίας, του πολιτισμού, του εμπορίου κοκ. 

Βιβλιογραφία

• Camp J. II, (a) Η Αγορά της Αρχαίας Αθήνας, Σύντομος Οδηγός, μτφρ Μαραθάκη Ε., Αθήνα, Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών, Packard Humanities Institute
• Camp J, (b) Οι Αρχαιότητες της Αθήνας και της Αττικής, Εκδόσεις Καρδαμίτσα, Αθήνα 2009
• Cook R.M., Ελληνική Αγγειογραφία, μτφρ. Τσουκλίδου Δ., Εκδόσεις Καρδαμίτσα, Αθήνα 1994
• Mabel Lang, (1976), The Athenian Agora: Results of Excavations Conducted by The American School of Classical Studies of Athens, vol. XXI, Graffiti and Dipinti, The American School of Classical Studies of Athens, Princeton, New York 

Ιστότοποι:

• Ascsa Digital Collections
• Athenian Agora Excavations

[οι φωτογραφίες προέρχονται από τα εξής: Mabel Lang, (1976) και από τους παραπάνω ιστοτόπους]

Γκουντρουμπή Βάσω