Επιγραφές και χαράγματα: μια ανάγνωση της καθημερινότητας των αρχαίων (Β΄Μέρος)

Σε αυτό το μέρος θα αναλυθούν τα χαράγματα και οι επιγραφές που αφορούν λίστες και μηνύματα, αλλά και οι ερωτικές επιγραφές.

Μηνύματα και Λίστες

Εικ. 1: βάση κορινθιακού σκύφου	Εικ. 2: το αποτύπωμα της εικ. 1

Η συγκεκριμένη ομάδα αποτελείτο από χαράγματα και επιγραφές το περιεχόμενο των οποίων είναι είτε μηνύματα είτε αποτελούν λίστες. Δειγματοληπτικά θα παρουσιαστούν από ένα δείγμα για καθεμιά από τις υποδιαιρέσεις της συγκεκριμένης ομάδας. 

(P 17824) [εικ. 1, 2] Πρόκειται για μία βάση κορινθιακού σκύφου, η οποία σώζεται αποσπασματικά σε τέσσερα θραύσματα και χρονολογείται στο πρώτο μισό του 6ου αι. π.Χ.. το πέμπτο στη σειρά θραύσμα και τελευταίο δεν σώζεται. Στο εσωτερικό της βάσης στο κέντρο της και περιμετρικά λίγο πριν τα «χείλη» της βάσης διακρίνεται μαύρο και κόκκινο γάνωμα, τα οποία πιθανότατα είχαν διακοσμητικό και μόνον χαρακτήρα. 

Το χάραγμα: [Θαμνε]ῦ:κάϑες:hυπο τỡι hοδỡι

                     τᾶς ϑύρας τỡ κάπο:πρίον(α)

«Θαμνεύ βάλε το πριόνι κάτω από το κατώφλι του κήπου»: οι μορφές των γραμμάτων μοιάζουν με εκείνες που χρησιμοποιούντο στα Μέγαρα κατά την Αρχαϊκή περίοδο. Το γράμμα «β» είναι τόσο κλειστό που μοιάζει με «ε», το γράμμα «ρ» είναι τριγωνικό. Στον ίδιο λάκκο, όπου βρέθηκε το συγκεκριμένο μήνυμα βρέθηκε ένα ακόμη μήνυμα που αναφερόταν στο Θαμνέο. Πιθανότατα το χάραγμα έγινε από κάποιον κάτοικο των Μεγάρων λόγω του σχήματος των χαρακτήρων .

(P 10810) [εικ. 3, 4] Πρόκειται για θραύσμα από ένα πινάκιο το οποίο βρέθηκε στο θόλο στον τάφρο h και στο πρώτο στρώμα της ανασκαφής. Χρονολογείται περί τα τέλη του 4ου αι. π.Χ. Η διάμετρος του θραύσματος φτάνει τα 0,091cm . Το συγκεκριμένο χάραγμα αποτελεί μία λίστα από διάφορα αντικείμενα για την κάλυψη των αναγκών μίας οικίας, η οποία πιθανότατα θα παραδίδονταν στον έμπορο, ώστε  να μεριμνήσει και να παραδώσει τα αντικείμενα που αναγράφονταν. Βέβαια, μία λιγότερο επικρατούσα άποψη είναι ότι αποτελεί την καθημερινή λίστα πρώτων αναγκών μίας οικίας που κάποιος ένοικός της θα πήγαινε με αυτήν στην αγορά για την κάλυψη των αναγκών. Κάτι τέτοιο δεν είναι δυνατό, καθώς οι ποσότητες, όπως θα φανεί στη συνέχεια, των αγγείων είναι τόσο μεγάλες που θα καθιστούσε αδύνατη τη μεταφορά τους από ένα άτομο στην οικεία. 

Το χάραγμα: κάρδ]οπος  

Εικόνα 3	Εικόνα 4

                    ὀ]βελίαι  ΔΔ[

                    λοπάδια

                    πίνακες  .

                       μέσοι  : ‖‖

                    βοτάνι(α) : ║Γ[

                    ποτήρια     ║[

                    λήκυθος

                    ἡμίχουν 

                    τρύβλιον 

                   ῥοφεῖα Δ[

                   ]ΛΙ[

Επιπλέον, αξίζει να σημειωθεί πως πέρα των χαρακτήρων της αλφαβήτου παρατηρούμε και αριθμούς που σημειώνονται δίπλα από κάθε αντικείμενο, οι οποίοι προφανώς αντικατοπτρίζουν τον αριθμό των αντικειμένων.

Ερωτικές Επιγραφές

Στα πλαίσια των ανασκαφικών ερευνών σύνηθες φαινόμενο είναι η αποκάλυψη επιγραφών ή χαραγμάτων με περιεχόμενο ερωτικό. Αγγεία και όστρακα φέρουν επιγραφές ή χαράγματα με το επίθετο «καλός» το οποίο στη νέα ελληνική θα μπορούσε να αποδοθεί με τα επίθετα ωραίος, όμορφος, εμφανίσιμος και δη όταν συνοδεύεται από κύριο όνομα για παράδειγμα «Καλλίστρατος Καλός» λειτουργεί ως ένδειξη θαυμασμού ή αγάπης και στη συγκεκριμένη ομάδα αγγείων ως ένδειξη αγάπης συνήθως προς άτομα ιδίου φύλου. Βέβαια, πέρα από το επίθετο «καλός» είθισται να χρησιμοποιείται και  η λέξη «καταπύγον» η σημασία της οποίας ταυτίζεται με την ομοφυλοφιλία και συνώνυμη της οποίας είναι ο «κίναιδος». Η συγκεκριμένη επιγραφή ακολουθούμενη από κάποιο όνομα δεν αποτελούσε ευφημισμό για το πρόσωπο στο οποίο αναφερόταν, αλλά αντίθετα ήταν υποτιμητικό και χαρακτήριζε τις «παρά φύσιν» συνήθειες του ατόμου.

Το πρώτο δείγμα αφορά σε χάραγμα «καλόν». Η λεκάνη (;) (P 5164) [εικ.6, 7] σώζεται σχεδόν ακέραιη. Η διάμετρός της φτάνει στα 0,18 cm. Φαίνονται χαραγμένα στο σύνολο πέντε ονόματα, αναφέρεται δύο φορές το επίθετο «καλός» και δύο φορές το ουσιαστικό «θεός». Στο αγγείο παρατηρείται πως εκτός των ονομάτων έχουν χαραχθεί και γραμμές, οι οποίες σχηματίζουν τετράγωνα σε ολόκληρη την επιφάνειά του. Αν και δεν είναι γνωστός ο λόγος για τον οποίο χαράχθηκαν οι συγκεκριμένες γραμμές θα μπορούσαμε να υποθέσουμε ότι αποτελεί ένα είδος συστήματος ταξινόμησης, εφόσον παρατηρείται ότι στην πρώτη στήλη που δημιουργείται κάθετα είναι γραμμένες οι λέξεις στην πρώτη και δεύτερη γραμμή οριζοντίως η λέξη «θεοί», ενώ η γραφή των ονομάτων ξεκινά από την δεύτερη κάθετη στήλη και από την πρώτη γραμμή οριζόντια, όπου παρατηρείται πως το επίθετο «καλός» σημειώνεται στην ίδια γραμμή οριζόντια με το όνομα το οποίο προσδιορίζει. Αξιοσημείωτο είναι επίσης το γεγονός ότι σε καθένα από τα τετράγωνα που δημιουργούνται με την διασταύρωση των οριζόντιων και κάθετων πλευρών εμπεριέχονται σε καθένα από αυτά δύο γράμματα με εξαίρεση, όπως φαίνεται στην τελευταία οριζόντια γραμμή και στην τέταρτη και πέμπτη κάθετη στήλη αντιστοίχως. Στην τέταρτη στήλη αντί για δύο φαίνονται τρία γράμματα και στην πέμπτη τέσσερα γράμματα και μάλιστα υπάρχουν δύο σίγμα (ϟϟ) στη σειρά. Οπότε, προκύπτουν με μία πρώτη ανάγνωση οι εξής δύο πιθανότητες: πρώτον πέρα από το νοηματικό περιεχόμενο των λέξεων – φράσεων κανείς θα μπορούσε να κάνει λόγο για μοτίβο, η χρήση του οποίου βέβαια δεν είναι δυνατό να διευκρινιστεί μέσω της παρούσας μελέτης. Δεύτερη πιθανότητα ερμηνείας της ύπαρξης των οριζόντιων γραμμών και των τεμνουσών τους θα μπορούσε να υποθέσει πως αυτές σχηματίστηκαν με σκοπό την οργάνωση περισσότερο των όσων χαράχθηκαν παρά την διακόσμηση. 

Ειικόνα 6	Εικόνα 7

Το χάραγμα έχει ως εξής: ϑεοί      Θερικλεϟ

                                                     καλόϟ

                                        ϑεοί      Πύχϟονοϟ

                                                    Τιμόχϟενοϟ

                                                    καλόϟ

                                                   Χαρμίχδεοϟϟ

                                                   Καλόϟ

Όσον αφορά το «θεοί» δεν είναι δυνατό να αναφέρονται στα ονόματα «Θερικλές» και «Πύσχονος», εφόσον δεν υπάρχουν γνωστοί θεοί με τα συγκεκριμένα ονόματα. Ενδεχομένως ο χαράκτης να είχε στο νου του να σημειώσει κάποια άλλα ονόματα ή να ξεκίνησε με σκοπό να υμνήσει κάποιους θεούς για το καλό που του έκαναν ή με σκοπό να τους παρακαλέσει να μεριμνήσουν για μία δική του ή τρίτου ατόμου υπόθεση, όπως μερίμνησε και εκείνος για την μνημόνευση των ονομάτων τους. Στη πορεία φαίνεται πως μεταβλήθηκε η σκέψη είτε του χαράκτη είτε του εντολέα του. Βέβαια, κάτι τέτοιο δεν είναι δυνατό να τεκμηριωθεί επιστημονικά και δεν αποτελεί παρά μόνον ένα ενδεχόμενο ερμηνείας.

Το δεύτερο δείγμα ανήκει στη δεύτερη περίπτωση ερωτικών επιγραφών με το επίθετο «καταπύγον». Πρόκειται για το κατώτατο μέρος μίας μελανόμορφης σκύφου  (P 17123) [εικ. 8] στη βάση της οποίας βρίσκεται χαραγμένη η φράση «Σικέλα καταπήγ(αινα)». Η λέξη «καταπήγαινα» φαίνεται να έμεινε ημιτελής ίσως λόγω έλλειψης χώρου. Η συγκεκριμένη φράση δηλώνει την ιδιότητα της Σικέλας, μίας γυναίκας με έλλειψη ηθικών φραγμών.