Φιλοσοφικές αντιλήψεις της μετενσάρκωσης (Μέρος Α’)

Η ύπαρξη (ή μη) της μετενσάρκωσης (ή μετεμψύχωσης) απασχόλεισαι τους λαούς της γης από τα πρώτα χρόνια της ανθρώπινης ιστορίας, καθώς πολλές είναι οι αρχαιολογικές και ιστορικές ενδείξεις που επιβεβαιώνουν σε πολλές περιπτώσεις την ύπαρξη αυτής της αντίληψης. Διακρίνεται, εξ αυτών, η πίστη για την αναγέννηση του ανθρώπου μετά το θάνατό του σε ένα άλλο έμβιο πλάσμα. Τέτοιες αντιλήψεις και θεωρίες αναπτύχθηκαν στην πάροδο των χρόνων, με αποτέλεσμα σε πολλές θρησκείες, που θεμελιώθηκαν στην πορεία και υπάρχουν σήμερα, να έχει διατηρηθεί και καλλιεργηθεί η πεποίθηση ότι ο άνθρωπος αναγεννάται, είτε με τη μορφή ενός άλλου ανθρώπου είτε κάποιου άλλου γήινου όντος.   

Η έννοια της μετενσάρκωσης είναι ευρέως διαδεδομένη στην Ινδία και σε κάποιες από τις θρησκείες που επικρατούν και είναι ευρέως διαδεδομένες γενικότερα στην Ανατολή. Τέτοιες είναι ο Βουδισμός, ο Ινδουισμός ή ο Τζαϊνισμός. Σύμφωνα με το Βουδισμό, ο άνθρωπος αναγεννάται σύμφωνα με το πώς πορεύτηκε στη ζωή. Η ηθική του στάση καθορίζει την επόμενη ζωή του ενώ αυτός ο κύκλος  θα σταματήσει, όταν  η ψυχή του φτάσει στην ανώτατη ελευθερία, κάτι που είναι και στόχος αυτής της φιλοσοφίας. Αυτό, άλλωστε, αναφέρεται και στις «Τέσσερις Ευγενείς Αλήθειες» του Βουδισμού, όπου στη Δεύτερη εκδηλώνεται ο πόθος για αναγέννηση, ενώ στην Τρίτη η επιθυμία για τερματισμό αυτής της πρακτικής. Έχοντας κοινές ρίζες από τις «Βέδες» και τις «Ουπανισάδες»(ιερά βιβλία του Ινδουισμού) με το Βουδισμό, στον Ινδουισμό συναντάται μία παρόμοια φιλοσοφική θεώρηση.  Τελικός στόχος της φιλοσοφίας είναι και εδώ ο τερματισμός του κύκλου της αναγέννησης του ανθρώπου. Η ψυχή του κάθε ανθρώπου επιβιώνει και μετενσαρκώνεται είτε εν μέρει είτε εξ ολοκλήρου και ο κύκλος σταματά, όταν η ψυχή απελευθερωθεί από τη σαμσάρα και φτάσει στην υπέρτατη ολοκλήρωση της νιρβάνα.  

Στην αρχαία Ελλάδα συναντάμε τον όρο της μετενσάρκωσης (ή μετεμψύχωσης) στα έργα διάφορων φιλοσόφων της εποχής. Στους πλατωνικούς διαλόγους «Φαίδρος», «Φαίδων» και «Πολιτεία» συναντάμε αυτήν την έννοια, όπου γίνεται λόγος για τη πορεία των ψυχών μετά το τέλος μιας επίγειας ζωής, ενώ γίνεται και περιγραφή ή αρχή ενός μετενσαρκωτικού κύκλου. Στο έργο «Καθαρμοί» του Εμπεδοκλή εκτίθεται ολοφάνερα η θωρία του φιλοσόφου περί μετενσάρκωσης, όπου, όπως αναφέρει,  «τα θνητά όντα προκύπτουν από έκπτωση των δαιμόνων από μια κατάσταση πλήρους ευδαιμονίας και αγνότητας∙ ακολουθεί ένα χρονικό διάστημα περιπλάνησης και αγώνα, έως ότου επιτευχθεί η κάθαρση και η επαναφορά στην πρότερη κατάσταση», με τις απόψεις περί της έννοιας του όρου «δαίμων» να είναι πολλές και ποικίλες. Από την άλλη, ο Σάμιος μαθηματικός και φιλόσοφος Πυθαγόρας πίστευε στη μετεμψύχωση ενώ ανέφερε πως και ο ίδιος είχε ζήσει προηγούμενες ζωές σε διάφορες μορφές. 

Συμπερασματικά, είναι οφθαλμοφανές ότι η ανάπτυξη διαφόρων θεωριών γύρω από αυτήν την έννοια επηρέασε πληθώρα θρησκευτικών και φιλοσοφικών ρευμάτων, όπως (πέρα από αυτά που αναφέραμε) το Μανιχαϊσμό, τον Ταοϊσμό και το Γνωστικισμό σε περιοχές από τη Μεσόγειο ως την Ιαπωνία. Με τη σειρά της, συνδέθηκε σε μεγάλο βαθμό με τις –κατά τόπους- αντιλήψεις για την ίδια τη φύση του ανθρώπου και εκφράστηκε μέσα την ιδιοσυγκρασία διαφορετικών λαών και πολιτισμών. 

Βιβλιογραφία

• Rebirth and in-between state in early Buddhism, Bhikku Sujato
• The art of transmigration, Akash Marathakam
• Η μετενσάρκωση στον Εμπεδοκλή και τους πλατωνικούς διαλόγους Φαίδων,Πολιτεία, Φαίδρος,  Στουμπού Κων/να, Φεβρ. 2011, Πανεπιστήμιο Πατρών.
• Η ανθολογία της φιλοσοφίας, Νίκολα Ουμπάλντο, Εκδόσεις Ενάλιος