Η Ιστορία της Εκκλησίας της Κρήτης κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας (Μέρος Β')

Τα προνόμια

Ποιο είναι το πρώτο αυτοκρατορικό βεράτιο που εκδόθηκε  αναφορικά με τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις της εκκλησίας της Κρήτης  προς την πολιτική εξουσία της εποχής, δε γνωρίζουμε ακόμα. Πληροφορούμαστε, μολαταύτα, μέσω μεταφρασμένων Τουρκικών εγγράφων εκδιδόμενων υπό της τουρκικής διοικήσεως και καταχωρημένων στα Ιεροδικεία Ρεθύμνου αφενός (έγγραφα χρονικής περιόδου 1719-1720) και Ηρακλείου αφετέρου (έγγραφα χρονικής περιόδου 1672-1765), σχετικά με το νομικό πλαίσιο της εποχής, κι επομένως για τις σχέσεις που διείπαν την Οθωμανική αυτοκρατορία και την εκκλησία της Κρήτης. Ειδικότερα, χάρη στις ως άνω Τουρκικές πηγές, καθίσταται γνωστή η αναγνώριση της εκκλησίας της Κρήτης από τους Οθωμανούς και τα προνόμια που παρέχονται σ’ αυτή και συγκεκριμένα στους μητροπολίτες και στους επισκόπους της.

Παράλληλα, αντλούμε και πληροφορίες  όσον αφορά  τη διαδικασία έκδοσης σουλτανικών βερατίων και φιρμανίων, για την οποία απαιτούνταν κατά κανόνα αναφορά κι αίτηση του Οικουμενικού Πατριάρχη και ως προϋπόθεση την καταβολή στο αυτοκρατορικό ταμείο το ποσό των 10.000 άσπρων (‘’κατ’ έθος πεσκέσι’’). Επίσης, πληροφορούμαστε και για τις αρμοδιότητες της Εκκλησίας της Κρήτης προς τον Χριστιανικό πληθυσμό της.

Εκτεταμένη ήταν η εξουσία του Μητροπολίτη στους Χριστιανούς της νήσου, οι οποίοι όφειλαν να υπακούουν σ’ αυτόν και να μην αμφισβητούν τον ορθό του λόγο. Σύμφωνα, λοιπόν, με τις πηγές μας, ο Μητροπολίτης Κρήτης είχε τις κάτωθι αρμοδιότητες.

Κατ’ αρχήν, είχε το δικαίωμα του διορισμού και της παύσης ιερέων και μοναχών, στο οποίο ουδεμία ανάμειξη των Τουρκικών αρχών επιτρεπόταν. Δεύτερον, ήταν ο αρμόδιος για την επιβολή τιμωρίας σε ιερείς και μοναχούς. Σε περίπτωση που κάποιος Μητροπολίτης ή επίσκοπος επεδείκνυε αρνητική διαγωγή, δε γινόταν δεκτή η παραίτησή του, αν πρώτα δεν αποδεικνυόταν η ενοχή του. Επίσης, στην αρμοδιότητα του Μητροπολίτη Κρήτης ανήκουν οι επιδιορθώσεις ναών και μονών και η συλλογή εράνων και δωρεών. Αρμοδιότητα ως επί το πλείστον είχε ο Μητροπολίτης και όσον αφορά ζητήματα οικογενειακού δικαίου. Χαρακτηριστικά, είχε αρμοδιότητα λύσης του γάμου, απαγόρευση σύζευξης, συμφιλίωσης συζύγων κι ούτω καθεξής. Τέλος, ήταν εξουσιοδοτημένος και όσον αφορά ζητήματα κληρονομικών υποθέσεων. Κατά το θάνατο των επισκόπων, ιερέων και μοναχών ήταν αυτός, ο οποίος παρελάμβανε την περιουσία τους, η οποία και άνηκε στο Οικουμενικό Πατριαρχείο. Επιπλέον, ελεύθερα οι Χριστιανοί μπορούσαν να διαθέτουν με διαθήκη τους το 1/3 της περιουσίας τους στην εκκλησία, προσφορά η οποία γινόταν δεκτή βασιζόμενη στις καταθέσεις ‘’ρωμιών’’ μαρτύρων. Παρ’ όλα αυτά δίνεται στους κληρονόμους  η δυνατότητα διεκδίκησης του μεριδίου της περιουσίας του αποθανόντος  μέσω της ιεροδικαστικής οδού, όπου και αποτρέπεται οιαδήποτε ανάμειξη των Τούρκων.

Γενικότερα, στα προνόμια σημειώνεται και η ελεύθερη κι ακώλυτη τέλεση κάθε ιεροπραξίας από τον κλήρο της Κρητικής εκκλησίας, καθώς και η απαγόρευση βίαιου εξισλαμισμού των Χριστιανών. Ουδείς ραγιάς  εξισλαμίζεται χωρίς τη συγκατάθεσή του.

Συνοπτικά, συνάγεται από τα παραπάνω ότι τα εκάστοτε προνόμια των αρχιερέων κατοχυρώνονται με την έκδοση βερατίων και φιρμανίων, ενώ αντιθέτως, ζητήματα οικογενειακού δικαίου, καθώς και ζητήματα αμιγώς πνευματικού ενδιαφέροντος ρυθμίζονται από την Ορθόδοξη εκκλησία της Κρήτης.

Όπως παρατηρήσαμε, λοιπόν, και στο προηγούμενο μέρος και όπως μπορούμε να συμπεράνουμε και από τα προαναφερθέντα, η εκκλησία της Κρήτης επανέρχεται στην αρχαία εκκλησιαστική της τάξη. Βέβαια, η εξιδανικευμένη αυτή παρουσίαση των προνομίων, έχει μεγάλη απόκλιση από την πραγματικότητα. Όλα αυτά τα ‘’προνόμια’’ αντισταθμίζονταν από επαχθείς υποχρεώσεις, που βάρυναν την εκκλησία και τους Χριστιανούς της νήσου, κι όχι μόνο αυτό, αλλά πολλές φορές έρχονταν αντιμέτωπα και  με την αυθαιρεσία των τοπικών Τουρκικών αρχών, οι οποίες φρόντιζαν να κάνουν ακόμα πιο δυσβάσταχτη τη ζωή των υποδούλων της Κρήτης. Περεταίρω λόγος για τις υποχρεώσεις της Εκκλησίας της Κρήτης προς την Οθωμανική Αυτοκρατορία θα γίνει στο επόμενο μέρος.

ΒΑΣΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:

Κωστάκης Κ., Η Πνευματική Κίνηση στον Εκκλησιαστικό Χώρο της Κρήτης κατά την Πρώτη Περίοδο της Τουρκοκρατίας (1669-1821), Θεσσαλονίκη 1994

Τωμαδάκης Ν., ‘’Σύντομον διάγραμμα της Ιστορίας της Εκκλησίας Κρήτης επί Τουρκοκρατίας’’, Δ.Ι.Ε.Ε. 14 (1960), 1-32

Παπαδάκη Ελεωνόρα