Η ιστορική και συνταγματική θεμελίωση του Αβάτου του Αγίου Όρους

 Ένα από τα πλέον ενδιαφέροντα και αξιοσημείωτα  ζητήματα του αγιορείτικου δικαίου αποτελεί και το λεγόμενο άβατον. Ετυμολογικά η λέξη προέρχεται από το στερητικό –α και το ρήμα βαίνω και σημαίνει κατά κυριολεξία μεν τον τόπο, στον οποίο δεν επιτρέπεται κάποιος να εισέλθει, μεταφορικά δε τον άγιο και καθαρό τόπο[1].Ως γνωστόν, το άβατον αναφέρεται στην απαγόρευση εισόδου στο Αγιώνυμο Όρος γυναικών, ευνούχων, εφήβων και θηλυκών ζώων. Καθιερώθηκε προκειμένου οι αγιορείτες μοναχοί να μπορούν να αφιερωθούν ολόψυχα στη λατρεία της Παναγίας ακολουθώντας πιστά την υπόσχεση για παρθενία που έδωσαν κατά την κουρά τους[2]. Με το άβατον, δηλαδή , εκλείπει ο εξωτερικός πειρασμός και έτσι οι μοναχοί μπορούν να καλλιεργήσουν και να σώσουν την ψυχή τους[3].

 Πλήθος πηγών, τόσο πολιτειακής όσο και εκκλησιαστικής φύσεως, κάνουν λόγο για το άβατο στην περιοχή της χερσονήσου του Άθω. Μία πρώτη πηγή είναι το σιγίλλιο του αυτοκράτορα Βασίλειου Α΄ Μακεδόνα το 883 , το οποίο θέσπισε την απαγόρευση εισόδου στην περιοχή του Αγίου Όρους βοσκών μαζί με τα ποίμνιά τους. Μεταγενέστερες πηγές είναι το Τυπικό του Αγίου Αθανασίου του Αθωνίτη το 959 , το Τυπικό του αυτοκράτορα Ιωάννη Τζιμισκή το 972, το Τυπικό του αυτοκράτορα Κωνσταντίνου του Μονομάχου το 1046, ο Τόμος και Τύπος του Πρωτάτου το 1394. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει το χρυσόβουλλο του αυτοκράτορα Μανουήλ Β΄ Παλαιολόγου, καθώς είναι το μοναδικό που επιβάλλει σαφώς το άβατο και στις γυναίκες, για τις οποίες μάλιστα σημειώνεται ότι είναι πιθανό να προσπαθήσουν  να  εισέλθουν στο Άγιον Όρος μεταμφιεσμένες σε άνδρες είτε αγένειους είτε ευνούχους. Άλλες πηγές είναι το σιγίλλιο του πατριάρχη Ιωακείμ το 1498, το Τυπικό του πατριάρχη Ιερεμία Β΄ το 1574, το Τυπικό του περί Πρώτου το 1780, Ο Συνοδικός Τόμος του πατριάρχη Γρηγορίου Ε΄ 1806, οι εσωτερικοί κανονισμοί της μονής Ξενοφώντος των ετών 1839 και 1905 καθώς και οι Γενικοί Κανονισμοί του Αγίου Όρους του 1912[4].

 Στις παραπάνω, βέβαια, ιστορικές πηγές, με εξαίρεση το χρυσόβουλλο του Μανουήλ Β΄ Παλαιολόγου, το άβατον καθιερώνεται για τους εφήβους, τους ευνούχους και τα θηλυκά ζώα, χωρίς να γίνεται ιδιαίτερη αναφορά στις γυναίκες . Αυτό όμως δε σήμαινε σε καμία περίπτωση πως επιτρεπόταν η είσοδός τους. Κάθε άλλο. Η παράλειψη ειδικής αναφοράς οφείλεται κατά βάση σε δύο λόγους: αφενός διότι η απαγόρευση αυτή ήταν δεδομένη και αυτονόητη, ίσχυε απολύτως και αδιαλείπτως, αφετέρου διότι οι συνήθεις παραβάσεις δεν παρατηρούνταν από γυναίκες αλλά από τις άλλες κατηγορίες που αναφέρθηκαν προηγουμένως. Το άβατον δηλαδή, ήταν ανέκαθεν σεβαστό ως εθιμικό δίκαιο[5] τόσο από τους μοναχούς όσο και από τους λαϊκούς. Την εθιμική προέλευση του αβάτου καταφάσκει εξάλλου  και η διάταξη 186 Κ.Χ.Α.Ο., στην οποία ορίζεται : « Η εις την χερσόνησον του Αγίου Όρους είσοδος των θηλέων κατά τα ανέκαθεν κρατούντα απαγορεύεται». Η διάταξη αυτή συμπληρώνεται και από το άρθρο 43β του ν.δ. 10/16.9.1926, στην οποία ορίζεται ότι η παραβίαση της διάταξης του άρθρου 186 Κ.Χ.Α.Ο[6]. επισύρει την ποινή της φυλάκισης μέχρι δύο μήνες , ποινή που κατά τον ισχύοντα ΠΚ μπορεί να μετατραπεί σε χρηματική.

 Όσον αφορά τη συνταγματικότητα του αβάτου , διατυπωθήκαν κατά καιρούς επιφυλάξεις[7]. Υποστηρίχθηκε δηλαδή, ότι η διάταξη περί αβάτου προσβάλλει την αρχή της ισότητας και το δικαίωμα της προσωπικής ελευθερίας , πτυχή του οποίου αποτελεί και η ελευθερία μετακίνησης οπουδήποτε. Οι αντιρρήσεις αυτές βέβαια μπορούν να καμφθούν, αν αναλογιστούμε τα ακόλουθα: Αναφορικά με την αρχή της ισότητας (άρθρο 4 Σ.) , πρέπει να σκεφτούμε ότι ισότητα σημαίνει την όμοια αντιμετώπιση όμοιων περιπτώσεων και τη διαφορετική αντιμετώπιση ανόμοιων περιπτώσεων. Επομένως, επί ανόμοιων περιπτώσεων , όχι μόνο δεν αποκλείεται η διαφορετική μεταχείριση, αλλά και επιβάλλεται, ακριβώς επειδή συντρέχουν ειδικοί λόγοι αρκεί η διαφορετική μεταχείριση να στηρίζεται σε γενικά, αντικειμενικά και απρόσωπα κριτήρια[8]. Αυτό ακριβώς συμβαίνει και με το άβατον. Στο Άγιον Όρος δεν επιτρέπεται η είσοδος καμίας γυναίκας, μηδεμιάς εξαιρουμένης. Αναφορικά με την προσωπική ελευθερία (άρθρο 5 παρ.1 Σ.), πρέπει να σκεφτούμε ότι δεν είναι απεριόριστη αλλά υπόκειται σε περιορισμούς, οι οποίοι δεν πρέπει να είναι αυθαίρετοι, αλλά να εξυπηρετούν λόγους δημοσίου ή και κοινωνικού συμφέροντος[9]. Όπως, λοιπόν, κανένας δεν αμφισβήτησε περιορισμούς στη μετακίνηση των προσώπων στις στρατιωτικές εγκαταστάσεις, για την ταυτότητα του λόγου το άβατον δεν αντιστρατεύεται τη συνταγματική διάταξη.

 Σήμερα τέσσερα είναι κατά βάση τα συνταγματικά θεμέλια, πάνω στα οποία ερείδεται το άβατον. Αρχικά το άβατον θεμελιωνόταν στο άρθρο 105 του Συντάγματος, που κατοχυρώνει το ειδικό προνομιακό καθεστώς του Αγίου Όρους. Θεωρούνταν, δηλαδή, ότι στα πλαίσια του αυτοδιοικήτου κατοχυρωνόταν και το άβατον  που περιλαμβάνει ο Κ.Χ.Α.Ο., τον οποίο το κοινοβούλιο επικυρώνει, όπως ψηφίζεται από τις είκοσι κυρίαρχες μονές, δίχως να μπορεί να τον μεταβάλει[10]. Ακολούθως προτάθηκε η θεμελίωση στο άρθρο 13 του Συντάγματος που προστατεύει τη θρησκευτική ελευθερία. Η διατήρηση της παρθενίας, όπως προαναφέρθηκε, αποτελεί συστατικό στοιχείο της μοναχικής επαγγελίας. Παραμένοντας αγνοί οι μοναχοί εκπληρώνουν την αποστολή τους απέναντι στο Θεό. Τα παραπάνω ανάγονται στη θρησκευτική τους συνείδηση, η οποία και προστατεύεται από το Σύνταγμα. Μία ακόμα συνταγματική βάση αποτελεί και το άρθρο 17 του Συντάγματος, που αναφέρεται στην ιδιοκτησία και την προστασία της. Κατά το άρθρο 105 παρ.2 του Συντάγματος βλέπουμε ότι η χερσόνησος του Άθω είναι κατανεμημένη στις είκοσι κυρίαρχες μονές του Αγιώνυμου Όρους, το έδαφος της οποίας είναι αναπαλλοτρίωτο. Από τα παραπάνω συνάγεται ότι η χερσόνησος του Άθω είναι ιδιωτικός χώρος των μονών, τον οποίο μπορούν να διαχειρίζονται όπως θέλουν. Κατά το άρθρο 1000, εξάλλου, του ΑΚ  ο κύριος του πράγματος μπορεί να το διαθέτει κατ’ αρέσκειαν και να αποκλείει κάθε ενέργεια άλλου πάνω σε αυτό, εφόσον δεν προσκρούει σε νόμο ή σε δικαιώματα τρίτων. Επομένως, οι μονές έχουν το δικαίωμα να μην επιτρέπουν την είσοδο των γυναικών, πράγμα που συνιστά το ουσιαστικό περιεχόμενο του αβάτου[11]. Κατά μία τελευταία νεότερη αντίληψη το άβατον μπορεί να προστατεύεται και με βάση το άρθρο 24 του Συντάγματος για την  προστασία του περιβάλλοντος. Το Συμβούλιο της Επικρατείας έχει δεχτεί σε απόφαση που αφορούσε την Ιερά Μονή Αγίων Πάντων Σπετσών ότι οι χώροι της αποτελούν αναπόσπαστο τμήμα του πολιτιστικού περιβάλλοντος. Ειδικότερα, το δικαστήριο δέχτηκε ότι το θρησκευτικό στοιχείο διαδραματίζει σπουδαίο ρόλο στη διαμόρφωση του πολιτισμού κάθε λαού. Για αυτό και οι χώροι θρησκευτικού χαρακτήρα συνιστούν ουσιώδη στοιχεία της ελληνορθόδοξης παράδοσης και ιστορίας και άρα της εν γένει πολιτιστικής κληρονομιάς του ελληνικού λαού, οπότε και πρέπει να προστατευθούν[12]. Δεν είναι τυχαίο, εξάλλου, όπως λέει το ΣτΕ, ότι ο νομοθέτης έχει θεσπίσει σειρά διατάξεων για την προστασία του περιβάλλοντος[13]. Μπορούμε, λοιπόν, να πούμε ότι και το άβατον προστατεύεται συνταγματικά και  τοιουτοτρόπως, αν σκεφτούμε τον πολιτισμικό και ιστορικό πλούτο που φέρει το Άγιον Όρος(βυζαντινές εικόνες, τοιχογραφίες, βιβλιοθήκες και πλείστα όσα).