Η κλειτοριδεκτομή ως θρησκευτική πρακτική {Α' Μέρος}

«Τρεις φορές πονά η αγάπη: Όταν γεννάς, όταν παντρεύεσαι και όταν σε κόβουν.»

 

Αυτό το παλιό αφρικάνικο ρητό φαίνεται να αποδίδει πλήρως, παρά τη λακωνικότητά του, μία πολύ διαδεδομένη πρακτική σε μεγάλο κομμάτι της Αφρικής, η οποία προκαλεί το ενδιαφέρον σε ανθρώπους από όλον τον κόσμο. Πρόκειται για την πρακτική της κλειτοριδεκτομής, δηλαδή της αφαίρεσης από το γυναικείο σώμα, μέρους των γενετικών οργάνων του αναπαρωγικού του συστήματος. Πιο συγκεκριμένα, υπάρχουν τέσσερα είδη κλειτοριδεκτομής:

 

• H εκτομή μέρους ή όλης της κλειτορίδας.

• Η εκτομή της κλειτορίδας και των μικρών χειλέων.

• Η εκτομή των μικρών και μεγάλων χειλέων και το ράψιμο του κόλπου (συνήθως με τέτοιο τρόπο ώστε να καλύπτεται επιδερματικά η κλειτορίδα).

• Αταξινόμητες περιπτώσεις που περιλαμβάνουν τρύπημα, τομή ή καυτηριασμό της κλειτορίδας, κόψιμο ή γδάρσιμο του κόλπου κ.ά.

Εδώ προκύπτει πληθώρα ερωτημάτων, όπως ποιοι είναι οι λόγοι και οι αιτίες μίας τέτοιας πρακτικής, σε ποιες περιοχές του κόσμου και από πότε συμβαίνει, κάτω από ποιες συνθήκες συντελείται κ.ά.  Σε αυτό το άρθρο, γίνεται μια προσπάθεια να αναλυθούν τα παραπάνω σε μία σειρά.

 

Η ιστορία της πρακτικής

 

Η ιστορική εξέλιξη της συγκεκριμένης πρακτικής χάνεται μεταξύ μύθου και αλήθεις τους προηγούμενους αιώνες. Αναφορές υπάρχουν από τον Ηρόδοτο (τον 5ο αιώνα π.Χ) για εκτομή των γυναικείων γενετικών οργάνων από λαούς της νοτιοανατολικής Μεσογείου όπως και γενικότερα της βορειο-ανατολικής Αφρικής. Ανάμεσα σε αυτούς ονομάζει τους Χετταίους, τους Φοίνικες και τους Αιθίοπες. Αρχαίοι Έλληνες ερευνητές (του 6ου και 6ου αιώνα π.Χ) ανέφεραν ότι στην Αίγυπτο, αυτό συνέβαινε σε νεαρά κορίτσια προκειμένου να μειώνεται η σεξουαλική τους επιθυμία. Σύμφωνα με αρχαιολόγους, τέτοια σημάδια έχουν βρεθεί σε αιγυπτιακές μούμιες της εποχής εκείνης. Οι αρχαίοι Ρωμαίοι χρησιμοποιούσαν μία μέθοδο αφαίρεσης γενετικών οργάνων σε γυναίκες-σκλάβους προκειμένου να αποφευχθούν πιθανές εγκυμοσύνες. Υπάρχουν διάφορα παραδείγματα εφαρμογής αυτής της πρακτικής σε διάφορες κοινωνίες του κόσμου ανά τους αιώνες. 

Ωστόσο, αυτή η πρακτική συναντάται σε πολύ μεγάλο πληθυσμιακό και γεωγραφικό εύρος στη βόρεια και κεντρική Αφρική, όπως και σε μέρη της Μέσης Ανατολής. Ενώ πολλοί υποστηρίζουν ότι αποτελεί κομμάτι της μουσουλμανικής παράδοσης, αυτό δεν είναι αληθές, καθώς δεν υπάρχει κάτι τέτοιο στο Κοράνι ή σε άλλες ισλαμικές γραφές. Χαρακτηριστικό είναι πως σε θεοκρατικές χώρες όπως το Ιράν ή η Σαουδική Αραβία, δεν υφίσταται η ύπαρξη αυτής της πρακτικής. Υπάρχει, δηλαδή, μία παρανόηση όχι μόνο σε εξωτερικούς παρατηρητές αλλά και Μουσουλμάνους που την εφαρμόζουν, καθώς όπως φαίνεται με την πάροδο των χρόνων για πολλούς συνυφάνθηκε με το Ισλάμ ως αναπόσπαστο κομμάτι του. Κάτι που έθετε στη σκέψη πολλών την εφαρμογή της υποχρεωτική.  

Η πιο διαδεδομένη μυθολογική προσέγγιση της κλειτοριδεκτομής στην Αφρικανική ήπειρο,  είναι η εξής: Όταν ο Ουρανός θέλησε να παντρευτεί τη Γη, η τελευταία ήταν γεμάτη «εξογκόματα» (με αυτόν τον όρο εννοούνται διάφορης μορφής δύσβατα βουνά και απότομοι λόφοι). Έτσι ο Ουρανός θέλησε να καθαρίσει τη Γη από αυτά, προκειμένου αυτή να είναι καθαρή και «εξαγνισμένη» προκειμένου να εισέλθει στον έγγαμο βίο. Μέσα από αυτόν το μύθο, η κλειτοριδεκτομή διαχύθηκε σε πληθώρα αφρικανικών και αραβικών μικρών και κλειστών κοινωνιών. Σε αυτό ενδέχεται να έπαιξε σημαντικό ρόλο η εξάπλωση των Αράβων (και του Ισλάμ) στη Βόρεια Αφρική τον 7ο και 8ο αιώνα μ.Χ, διότι έφερε σε επαφή πληθώρα διαφορετικών ανθρώπων και φυλών στον ίδιο γεωγραφικό χώρο με αποτέλεσμα τη μεταξύ τους αλληλεπίδραση.     

Έχει παρατηρηθεί από διάφορους ιστορικούς ότι αυτού του είδους η ενέργεια ευδοκίμησε σε κοινωνίες με αυστηρά συντηρητική και πατριαρχική δομή, εχθρικές προς τους ξένους και θρησκευτικά φονταμεταλιστικές σε πολλές περιπτώσεις. 

 

Σύγχρονη εποχή 

 

Η κλειτοριδεκτομή, στις μέρες μας, εφαρμόζεται σε πληθώρα Αφρικανικών χωρών, όπως φαίνεται στον παρακάτω χάρτη. Γίνεται σε πλήθος κοριτσιών και συντελείται ως ένα πολιτιστικό γεγονός μείζονος σημασίας σε πολλές περιοχές αναδεικνυόμενο σε γιορτή της κοινότητας. Τα κορίτσια ετοιμάζονται για αυτό ήδη αρκετές μέρες πριν το γεγονός, το οποίο θα τις σημαδεύει για την υπόλοιπη ζωή τους. Την παραμονή της αφαίρεσης των γενετικών τους οργάνων, συγκεντρώνονται ντυμένες με ολόσωμα λευκά φορέματα την ίδια στιγμή που οι γυναίκες του χωριού τραγουδάνε και χορεύουν. 

Μία -μεγάλης σχετικά ηλικίας- γυναίκα, που ανήκει στην κάστα των μεταλλάδων (δηλαδή από οικογένεια που παραδοσιακά ασχολείται με την κατεργασία και επεξεργασία μετάλλων), αναλαμβάνει να φέρει εις πέρας την εκτομή των κοριτσιών. Χρησιμοποιεί ένα μικρό λεπίδι ή ξυράφι το οποίο καθαρίζει σε έναν κουβά με νερό έπειτα από κάθε χρήση. Σε ορισμένες περιπτώσεις αναφέρεται η χρήση βοτάνων ως αναισθητικά, αλλά όχι στην πλειονότητα αυτών. Τα κορίτσια συγκεντρώνονται σε ένα σημείο εκτός των οικισμών, νωρίς το πρωί, όπου λαμβάνει χώρα το γεγονός. Τη στιγμή της επέμβασης το κορίτσι βιώνει απίστευτο πόνο λόγω ανυπαρξίας κάποιου αναισθητικού και η αιμορραγία που δημιουργείται είναι τεράστια.  Η υπόλοιπη ημέρα είναι αφιερωμένη στους εορτασμούς του γεγονότος. Κατά κύριο λόγο, τα κορίτσια που υφίστανται την επέμβαση είναι μικρά σε ηλικία μεταξύ 6-12 ετών, χωρίς αυτό να αποκλείει τις μεγαλύτερες ηλικίες. Η συμμετοχή κοριτσιών σε αυτές τις ηλικίες αναδεικνύει ότι η επέμβαση αυτή είναι επιθυμητή, πριν ακόμα η κοπέλα εισέλθει στην εφηβεία και την αρχή της σεξουαλικής της ζωής.     

Όταν μία κοπέλα δεν έχει υποστεί κλειτοριδεκτομή θεωρείται ακάθαρτη, μη εξαγνισμένη και αντιμετωπίζεται ακατάλληλη για γάμο και δημιουργία οικογένειας. Η ίδια και η οικογένειά της είναι πιθανό να δέχεται κοινωνικό αποκλεισμό και χλεύη από τα υπόλοιπα τμήματα της ντόπιας κοινωνίας. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα, η οικογένεια μίας κοπέλας να μη μπορεί να αποτρέψει πολλές φορές αυτό το συμβάν, ακόμα και αν το επιθυμεί, κάτω από την πίεση της κοινωνικής προκατάληψης. 

 

 

*Τα αίτια, τα προβλήματα και τα ευρύτερα αποτελέσματα της κλειτοριδεκτομής είναι πολλά και ποικίλα και πρόκειται να αναλυθούν στο δεύτερο μέρος του συγκεκριμένου θέματος.

 

Βιβλιογραφία:

 

Davis, D. K., & McCafferty, C. (2005). Female Genital Mutilation. Seattle: Radcliffe Publishing.

Αρετάκη, Μ. (2015, Φεβρουαρίου 6). Κλειτοριδεκτομή: Η κατάρα της γυναικείας σεξουαλικότητας. Ανάκτηση Φεβρουαρίου 6, 2015, από The Press Project: https://www.thepressproject.gr/article/72599/Kleitoridektomi-I-katara-tis-gunaikeias-seksoualikotitas

Αυγερόπουλος, Γ. (Σκηνοθέτης). (2009). Εξάντας: Το Μυστικό της Αυγής [Ταινία].

 

Σαραντάκης Αλέξανδρος