Η Λατρεία στη Δωδώνη κατά την Προϊστορική Περίοδο

2017-01-11 11:32

Το ιερό του Δία στη Δωδώνη βρίσκεται στη βορειοδυτική Ελλάδα, 22 χλμ. νότια των Ιωαννίνων. Είναι χτισμένο στο μέσο της στενής κοιλάδας της Τσαρακοβίστας, η οποία βρίσκεται στις ανατολικές πλαγιές του όρους Τομάρου. Πρόκειται για μια κατάφυτη περιοχή, ιδιαίτερα πλούσια σε πηγές.

Εικόνα 1: η θέση του ιερού της Δωδώνης

Η αρχή της λατρείας στην περιοχή ξεκινάει στις αρχές της 2ης χιλιετίας π.Χ. Κατά τη διάρκεια της Μέσης και Ύστερης Εποχής του Χαλκού, στη Δωδώνη λατρευόταν μια χθόνια θεότητα. Πρόκειται για τη θεά των πηγών Ναία ή τη Γαία, που έφερε τα ονόματα Μεγάλη Θεά και Μητέρα Γη. Η λατρεία της επιβεβαιώνεται και από τις γραπτές πηγές. Ο Παυσανίας μας παραδίδει απόσπασμα ύμνου, στο οποίο διαβάζουμε: «Ο Δίας ήταν, ο Δίας είναι, ο Δίας θα είναι. Μεγάλε Δία. Η Γη δίνει καρπούς, γι’ αυτό να δοξάζετε τη Μητέρα Γη».

Εικόνα 2: χρυσό Μυκηναϊκό δακτυλίδι του 15ου αιώνα π.Χ., με παράσταση της Μεγάλης Θεάς ή Μητέρας Γης κάτω από δέντρο, Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο

Η λατρεία αυτής της προϊστορικής θεότητας λάμβανε χώρα στην ανατολική πλευρά του μετέπειτα ιερού των ιστορικών χρόνων. Πιθανότατα, ήταν μια μορφή υπαίθριας λατρείας, καθώς δεν έχουν βρεθεί αρχιτεκτονικά κατάλοιπα, που να χρονολογούνται σ’ αυτή την περίοδο.

Εικόνα 3: το ανατολικό τμήμα του ιερού, όπου κατά την Εποχή του Χαλκού υπήρχε υπαίθριο ιερό.

Όσον αφορά τα ευρήματα, έχουν βρεθεί μικκύλα αγγεία, απιόσχημες «ψήφοι» και λίθινες αξίνες. Επίσης, έχει βρεθεί ένα σύνολο όπλων της Μέσης και Ύστερης Εποχής του Χαλκού, που περιέχει μαχαιρίδια, πελέκεις και αιχμές δοράτων. Ανάμεσα τους ξεχωρίζουν ορισμένοι σταυρόσχημοι πελέκεις, που φέρουν εγχάρακτη και στικτή διακόσμηση, καθώς και ένας χάλκινος μονόστομος ευρωπαϊκού τύπου.

Εικόνα 4: λίθινη αξίνα από το Ιερό της Δωδώνης

Το μικρό μέγεθος των όπλων και των αγγείων, σε συνδυασμό με την διακόσμηση που φέρουν κάποιοι από τους πελέκεις, αποτελούν ενδείξεις ότι ήταν αναθήματα. Πιο συγκεκριμένα, επειδή τέτοιου είδους όπλα τοποθετούνταν συνήθως σε τάφους, έχει διατυπωθεί η άποψη, ότι στα ιστορικά χρόνια είχαν αποκτήσει την αξία κειμηλίων που είχαν αποκτηθεί μέσω αποθησαυρισμού. Η ερμηνεία αυτή ενισχύεται λόγω της ανεύρεσης ενός χάλκινου διπλού πέλεκυ του 12ου αιώνα π.Χ. που φέρει δίστιχη επιγραφή του 4ου αιώνα π.Χ.

Τα πρώτα αρχιτεκτονικά λείψανα χρονολογούνται στην Ύστερη Εποχή του Χαλκού και εντοπίζονται στην περιοχή του μετέπειτα Βουλευτηρίου. Πρόκειται για μια σειρά από πασσαλότρυπες, που αποτελούσαν τη θεμελίωση ενός ξύλινου οικοδομήματος. Επίσης, βρέθηκαν λείψανα ενός αψιδωτού κτηρίου, ένας ελλειψοειδής φούρνος (ιπνός) και μια ομάδα οχτώ βόθρων απορρίψεως. Στην περιοχή, βρέθηκε χρηστική κεραμική και μικρός αριθμός χάλκινων αντικειμένων. Η εύρεση αυτών των αρχιτεκτονικών λειψάνων οδήγησε στην υπόθεση ότι υπήρχε αγροτική εγκατάσταση σε αυτή την περιοχή. Ωστόσο, η ανεύρεση πολλών μυκηναϊκών οστράκων από υψίποδες κύλικες δείχνει μια παράδοση, που σχετιζόταν με τα συμπόσια και με τη συμβολική κατανάλωση υγρών. Επομένως, φαίνεται ότι στα τέλη της Εποχής του Χαλκού υπήρχε μια διαφορετική χρήση στα δύο τμήματα του ιερού.

Βιβλιογραφία

Ε. Βασιλείου, Ο Δίας και η Μαντική Βελανιδιά, στο: Δ. Παντερμαλής, Σ. Ελευθεράτου, Κ. Σουέρεφ (επιμ.), Δωδώνη: το μαντείο των ήχων: Μουσείο Ακρόπολης 20 Ιουνίου 2016 – 10 Ιανουαρίου 2017, Αθήνα, 2016, 40-50
Σ. Δάκαρης, Δωδώνη, Αθήνα, 1993
H. W. Parke, Τα Ελληνικά Μαντεία, Αθήνα, 1979
G. Gruben, Ιερά και Ναοί των Αρχαίων Ελλήνων, Αθήνα, 2000

Κατάλογος Εικόνων

Εικόνα 1:G. Gruben, Ιερά και Ναοί των Αρχαίων Ελλήνων, Αθήνα, 2000, εσωτερικό οπισθόφυλλου.
Εικόνα 2: Σ. Δάκαρης, Δωδώνη, Αθήνα, 1993, 8.
Εικόνα 3:G. Gruben, Ιερά και Ναοί των Αρχαίων Ελλήνων, Αθήνα, 2000, 129.
Εικόνα 4: Ε. Βασιλείου, Ο Δίας και η Μαντική Βελανιδιά, στο: Δ. Παντερμαλής, Σ. Ελευθεράτου, Κ. Σουέρεφ (επιμ.), Δωδώνη: το μαντείο των ήχων: Μουσείο Ακρόπολης 20 Ιουνίου 2016 – 10 Ιανουαρίου 2017, Αθήνα, 2016, 41.

Γράφει ο Μαστροπαύλος Γιώργος, συντάκτης

Πίσω