Κίνδυνος Ηλεκτρονικού Εκφοβισμού στην Εφηβική Ηλικία (Κυβερνοεκφοβισμός)

Η τεχνολογία έχει αλλάξει τη ζωή μας ριζικά. Είμαστε όλοι συνδεδεμένοι σε μεγάλο βαθμό με τα τεχνολογικά επιτεύγματα του εικοστού πρώτου αιώνα και φυσικά, οφείλουμε πολλά σε αυτή. Θα ήταν, όμως, εξίσου αδύνατο να αγνοήσουμε και πολλά από τα μειονεκτήματά της. Καθημερινά εκατοντάδες παιδιά στη χωρά και πολύ περισσότερα στον υπόλοιπο πλανήτη πέφτουν θύματα του ηλεκτρονικού εκφοβισμού ή κυβερνοεκφοβισμού. Το συγκεκριμένο ζήτημα έχει απασχολήσει φορείς, αρχές, εκπαιδευτικούς και γονείς. Πρόσφατες έρευνες από την επιστημονική κοινότητα μας δίνουν στοιχεία από τις παρεμβάσεις που έχουν γίνει για την αντιμετώπιση των ψυχοκοινωνικών παραγόντων κινδύνου του ηλεκτρονικού εκφοβισμού στο σχολικό πλαίσιο. Το ενδιαφέρον που θα δείξουμε στις παρεμβάσεις αυτές,  παίζει καθοριστικό ρόλο στην κατανόηση και πιο ορθή αντιμετώπιση του προβλήματος. 

Κυβερνοεκφοβισμός είναι μια μορφή εκ προθέσεως παρενόχληση εις βάρος ατόμου ή ομάδας, αλλά σε αντίθεση με τον παραδοσιακό -πρόσωπο με πρόσωπο- εκφοβισμό, υπερβαίνει τα όρια του χρόνου και του χώρου, καθώς τα θύματά του  μπορούν να δεχτούν επίθεση οποιαδήποτε στιγμή και σε οποιονδήποτε χώρο, χωρίς καν να το συνειδητοποιήσουν   (Beran & Li, 2007). Τα χαρακτηριστικά του κυβερνοεκφοβισμού είναι ότι στηρίζεται σε μεγάλο βαθμό στην καλή γνώση της τεχνολογίας κι όχι στη φυσική δύναμη του ατόμου που την ασκεί. Οι συμμετέχοντες ως μάρτυρες εκφοβισμού στον κυβερνοχώρο μπορεί να είναι είτε μια μικρή ομάδα ατόμων (π.χ. συμμαθητές  που μοιράζονται μηνύματα μέσω κινητών τηλεφώνων), είτε μεγάλες ομάδες που αποτελούνται από χιλιάδες χρήστες του διαδικτύου (π.χ. ταπεινωτικό βίντεο που αναρτήθηκε στο διαδίκτυο). Θύματα είναι τις περισσότερες φορές άτομα με κακή ακαδημαϊκή επίδοση, χαμηλή αυτοεκτίμηση, χαμηλό αυτοέλεγχο και κατάθλιψη.

Οι επιστήμονες προσπαθώντας να εντοπίσουν τους παράγοντες κινδύνου για τον κυβερνοεκφοβισμό θέλησαν να εφαρμόσουν και να αξιολογήσουν μια παρέμβαση σε σχολικό πλαίσιο. Το δείγμα της έρευνας ήταν 355 μαθητές ηλικίας 13-17 ετών . Η παρέμβαση ήταν μια εκστρατεία ευαισθητοποίησης διάρκειας 8 εβδομάδων. Οι μεταβλητές της έρευνας ήταν η ηθική αποδέσμευση και οι στάσεις, τα πρότυπα, καθώς και οι γνώσεις που είχαν τα παιδιά για τον κυβερνο-εκφοβισμό. Πολύ σημαντικό ρόλο έπαιξε και ο τρόπος επικοινωνίας κατά την παρέμβαση. Πιο συγκεκριμένα, μοιράστηκε έντυπο υλικό, το οποίο περιελάμβανε αφίσες και φυλλάδια με παραδείγματα από καθημερινές δημοσιεύσεις  σε κοινωνικά μέσα μαζικής ενημέρωσης, που θα μπορούσαν να εξελιχθούν σε κυβερνο-εκφοβισμό, με κατάλληλες λύσεις και υπεύθυνες απαντήσεις και συμπεριφορές. Τέλος, οι εκπαιδευτικοί έκαναν διαδραστικές συζητήσεις με τους μαθητές, για να ενισχύσουν τις σχέσεις εμπιστοσύνης μαζί τους και να ενθαρρύνουν την αναφορά περιστατικών εκφοβισμού. 

Αρχικά έγινε στιγματοποίηση του ηλεκτρονικού εκφοβισμού ως μίας εξαιρετικά αρνητικής συμπεριφοράς απαξιώνοντας όσους εμπλέκονται σε αυτόν. Επιπλέον, έγινε ενίσχυση ολόκληρου του σχολείου σε προσπάθειες για πρόληψη με ενθάρρυνση των μαθητών να  εμπλακούν με γονείς και δασκάλους στην  καταπολέμησή του. Οι παράγοντες που μετρήθηκαν ήταν η ηθική αποδέσμευση, η ενσυναίσθηση α) γνωστική β) συναισθηματική, οι στάσεις, οι κοινωνικές προσδοκίες και τα πρότυπα της κοινωνίας. Τα αποτελέσματα της έρευνας έδειξαν πως η ομάδα παρέμβασης ανέφερε λιγότερο θετικές απόψεις  (μειωμένη θετική ευνοϊκότητα- δεν συμφωνούσαν με άλλα λόγια) προς ένα υποθετικό πρότυπο ηλεκτρονικού εκφοβισμού. Ως παρέμβαση με στόχο την υποβάθμιση των προτύπων εκφοβιστικής συμπεριφοράς οδήγησε σε λιγότερο ευνοϊκές απόψεις για τους δράστες.

Από την άλλη πλευρά, πέρα από την ευαισθητοποίηση των μαθητών σε αυτό το θέμα, καλό θα ήταν να υπάρξει και σχετική ενημέρωση και συνεργασία με τους γονείς, όπως αναφέρθηκε παραπάνω. Μερικά απλά πράγματα που μπορούν να κάνουν οι ίδιοι είναι: προτού τα παιδιά αρχίσουν να εξερευνούν το διαδίκτυο, καλό θα είναι να βεβαιωθεί κανείς πως καταλαβαίνουν τι πρέπει και τι δεν πρέπει να κάνουν και είναι σημαντικό αυτό να γίνει, όταν τα παιδιά είναι ακόμα σε μικρή ηλικία. Ένας τρόπος είναι να καθίσουν οι γονείς με τα παιδιά και να προδιαγράψουν από κοινού έναν οικογενειακό κώδικα συμπεριφοράς, στον οποίο θα πρέπει να συμφωνήσουν όλοι. Μπορεί να δημιουργηθεί ένα είδος συμβολαίου διαφορετικό για κάθε παιδί στην οικογένεια, με κανόνες χρήσης του διαδικτύου κατάλληλους για τ­­ην ηλικία του. Επιπλέον,  είναι σημαντικό ο γονιός να παρακολουθεί, εν γνώσει του παιδιού του, σε τακτά χρονικά διαστήματα την επισκεψιμότητα του παιδιού του στις διάφορες ιστοσελίδες και να ελέγχει εάν το παιδί του μπαίνει σε ιστοσελίδες που δεν αντιστοιχούν στην ηλικία του. Οι γονείς, επίσης, είναι σημαντικό να μιλήσουν στα παιδιά τους για τους ηθικούς κανόνες που πρέπει να διέπουν την διαδικτυακή τους επικοινωνία, οι οποίοι είναι αντίστοιχοι με αυτούς της πραγματικής επικοινωνίας, όπως ο σεβασμός του άλλου, η ευγένεια,  η κατανόηση και η αποδοχή. Τέλος, οι γονείς είναι σημαντικό να βοηθήσουν τα παιδιά τους να καταλάβουν πως μία ιστοσελίδα που μπορεί να δημιουργήσουν, είναι εμφανής και επισκέψιμη όχι μόνο σε φίλους και γνωστούς, αλλά και σε άγνωστους, επομένως θα πρέπει τα παιδιά να είναι πολύ προσεχτικά στο τι γράφουν και τι στοιχεία παρουσιάζουν για τον εαυτό τους ή και για άλλους.

Από τα παραπάνω συνεπάγεται ότι γονείς κι εκπαιδευτικοί μπορούμε όλοι μαζί να συμβάλουμε και να προστατέψουμε τα παιδιά μας από αρνητικές εμπειρίες σε αυτήν την ευαίσθητη ηλικία. Η επιστημονική κοινότητα μας δείχνει τους τρόπους. Δεν πρέπει να λησμονούμε ότι ως εκπαιδευτικοί έχουμε χρέη προς τους συνανθρώπους μας. Είναι αναγκαίο να διασφαλίσουμε όχι μόνο την πνευματική καλλιέργεια των παιδιών μας αλλά και την ψυχική υγεία – ισορροπία,  ώστε να διαμορφώσουμε ισχυρές προσωπικότητες έτοιμες να ανταπεξέλθουν στις απαιτήσεις των καιρών.

Βιβλιογραφία:

“Tackling Psychosocial Risk Factors for Adolescent Cyberbullying: Evidence From a School-Based Intervention” by Barkoukis V., Lazuras L., Ourda D., and Τsorbatzoudis H. Aggressive behavior, Volume 9999, pages 1–9 (2015).

‘’The relationship between Cyber bulling and School Bulling ‘’ by Beran & Li, Journal of Student Wellbeing , vol 1(2), pages 15-33 (2007).

Πλιάτσικα Αγλαΐα