Μάθηση και Κίνητρα

Σε αυτό το άρθρο θα γίνει μια προσπάθεια κατανόησης των δύο αυτών όρων, αλλά και τη μεταξύ τους σχέση. Αυτοί οι δύο όροι είναι αλληλένδετοι; Με τι τρόπο η παρακίνηση μπορεί να συμβάλει στη μάθηση; Επιπλέον, στο συγκεκριμένο άρθρο ο όρος μάθηση σχετίζεται με όλα τα επίπεδα μάθησης, από τη μάθηση απλών κινητικών δεξιοτήτων μέχρι την επίλυση σύνθετων γνωστικών ζητημάτων. Ο τρόπος επομένως με τον οποίο μπορεί να φτάσει κάποιος στη μάθηση είναι ίδιος σε κάθε περίπτωση, διότι έχει σχέση με τα κίνητρα που έχουν οι άνθρωποι.

Η μάθηση σίγουρα δεν είναι πάντα εύκολη υπόθεση και δεν επιταχύνεται με τον ίδιο τρόπο για όλους τους ανθρώπους . Είναι αν μη τι άλλο μια σύνθετη διαδικασία που εξαρτάται από πολλούς παράγοντες. Όταν αναφερόμαστε στον όρο μάθηση έρχονται στο μυαλό μας εικόνες από τάξεις σχολείου, στοίβες βιβλία και ατελείωτες ώρες διαβάσματος.

Είναι φανερό ότι η μάθηση δεν είναι ορατή διαδικασία, αλλά  διαφαίνεται μέσω των αλλαγών που συντελούνται στην απόδοση ενός ατόμου. Κρίνεται ουσιαστικά από τα αποτελέσματα σε ένα μακροπρόθεσμο διάστημα. Οι επιστήμονες ορίζουν τη μάθηση ως μια εσωτερική αλλαγή της κατάστασης ενός ατόμου που επιφέρει μόνιμα αποτελέσματα όσον αφορά στην απόδοσης του, ως αποτέλεσμα της εξάσκησης (Magill, 2011). Η  μάθηση αναφέρεται σε μια δια βίου διαδικασία, στην οποία οι οργανισμοί επικοινωνούν και αφομοιώνουν το περιβάλλον τους (Piaget, 1971). Αυτή η διαδικασία λαμβάνει χώρα στο εσωτερικό του ανθρώπου. Οι προπάτορες της παιδαγωγικής Montessori, Dewey, Rogers  ισχυρίστηκαν ότι σημαντικό έργο των εκπαιδευτικών είναι να δίνουν πνευματική τροφή στους μαθητές τους και να μην τους κάνουν παθητικά όντα. Υπάρχουν δύο βασικές κατηγορίες κινήτρων που συντελούν στη μάθηση: η εσωτερική και η εξωτερική παρακίνηση.

Όσον αφορά το κομμάτι της εσωτερικής παρακίνησης πρέπει να διευκρινιστεί ότι αναφερόμαστε σε όλους αυτούς τους παράγοντες που βρίσκονται στο εσωτερικό του ανθρώπου δηλαδή στη σκέψη, στην αυτονομία καθώς και στον προσανατολισμό στον στόχο που έχει κάθε άτομο. Η εσωτερική παρακίνηση ενός ατόμου εξαρτάται από παράγοντες όπως ο ρόλος του εκπαιδευτικού, ο τρόπος με τον οποίο διεξάγεται το μάθημα, η συνεργασία με τους συνομήλικους στην τάξη, οι στάσεις της οικογένειας απέναντι στη μάθηση, τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, η αυτοπεποίθηση που διαθέτουν οι μαθητές, η επιβράβευση και ο έπαινος  που λαμβάνουν, το ενδιαφέρον μιας δραστηριότητας και η απόλαυση που εισπράττουν όταν μαθαίνουν κάτι (Hassandra, Goudas & Chroni, 2003). Επομένως, όπως πολύ σωστά τόνισαν σπουδαίοι εκπαιδευτικοί δεκαετίες πριν, τα κίνητρα και κυρίως τα εσωτερικά σχετίζονται με την ουσιαστική μάθηση. Όταν οι μαθητές έχουν εσωτερικά κίνητρα, τείνουν να έχουν και καλύτερες επιδόσεις-αποτελέσματα στις δραστηριότητες τους, διότι η εκμάθηση μιας δεξιότητας γίνεται αβίαστα, φυσικά, με αγάπη για πρόοδο και βελτίωση. Ο έπαινος ενισχύει τις προσπάθειες των παιδιών να συνεχίσουν να βελτιώνονται. Παρόλο που οι έρευνες χρησιμοποίησαν διαφορετικά εργαλεία  τα αποτελέσματα έχουν πολλά κοινά σημεία. Καλλιεργώντας στους μαθητές εσωτερικά κίνητρα είναι σαφώς, η πιο αποτελεσματική μέθοδος για την επίτευξη των στόχων τους, γιατί βασίζεται στο ενδιαφέρον να κατακτήσουν κάτι.

Βέβαια υπάρχουν και υποστηρικτές της άποψης ότι η μάθηση προκύπτει από εξωτερικά κίνητρα π.χ χρηματικές απολαβές, κοινωνική θέση, υλικά αγαθά, υπόσχεση, ανταμοιβή αλλά και το φόβο ή την απειλή. Όταν για παράδειγμα, ένα παιδί βάλει τα δυνατά του για να κερδίσει το χρυσό αστέρι που θα του δώσει ο δάσκαλος σε μια δραστηριότητα, τότε λέμε ότι δεν λειτουργεί αυτόνομα ή με τη θέληση του, αλλά είναι δέσμιο των εξωτερικών απολαβών. Υπάρχουν τέσσερις τύποι εξωτερικής παρακίνησης (Deci & Ryan, 1987): 1) οι εξωτερικές ρυθμίσεις αναφέρονται σε συμπεριφορές που ρυθμίζονται με ανταμοιβές ή τιμωρία (πχ συμμετέχω σε μια δραστηριότητα ή προσπαθώ να είμαι καλός σε ένα μάθημα γιατί θα υπάρχει τιμωρία αν δεν το κάνω), 2) προσπάθεια  ενσωμάτωσης συμπεριφορών σε κάποιον άλλο, κάτι που δεν χαρακτηρίζεται από αρκετή αυτό-αποτελεσματικότητα (π.χ συμμετέχω στη Φυσική Αγωγή γιατί θα αισθανόμουν άσχημα αν δεν το έκανα),  3) με την προσδιοριστική ρύθμιση οι συμπεριφορές γίνονται περισσότερο αυτό-αποτελεσματικές γιατί το αποτέλεσμα είναι σημαντικό (π.χ. συμμετέχω σε μια δραστηριότητα για να βελτιώσω τις ικανότητές μου), 4) και τέλος η ολοκληρωμένη ρύθμιση έχει τη μεγαλύτερη αυτό-αποτελεσματικότητα, γιατί αναφέρεται σε συμπεριφορές που παρουσιάζονται έξω από τις επιλογές του ατόμου με σκοπό να φέρει συνοχή στα διαφορετικά κομμάτια του εαυτού του (π.χ μαθαίνω κάτι γιατί έχει μεγάλη σημασία για τη ζωή μου).

Τα αποτελέσματα των ερευνών από διάφορους χώρους έδειξαν ότι όταν ο άνθρωπος δεν πιέζεται για να μάθει κάτι και το κάνει με απόλαυση και χαρά είναι σίγουρο ότι θα πετύχει στο στόχο του. Στο χώρο της εκπαίδευσης έχει γίνει μεγάλη συζήτηση για τα κίνητρα στη μάθηση (εσωτερικά κι εξωτερικά).     Αυτό που αξίζει να προσέξουμε είτε ως εκπαιδευτικοί, είτε ως γονείς είναι να δώσουμε στο παιδί να καταλάβει τη σημασία του μαθαίνω, τα οφέλη που επιφέρει η μάθηση στη ζωή του ατόμου.  Πρακτικά μπορούμε να ξεκινήσουμε επιβραβεύοντας τους μαθητές με υλικά αγαθά ή ότι άλλο αρέσει τους αρέσει. Αυτό θα είναι μόνο η αρχή για να συνεχίσουν να πετυχαίνουν τους στόχους τους. Στη συνέχεια, τα κίνητρα αυτά σιγά-σιγά θα ελαχιστοποιηθούν, εφόσον το παιδί κατανοήσει ότι το ουσιαστικό κίνητρο δεν είναι το υλικό αγαθό αλλά αυτό που θα μάθω από την όλη διαδικασία. Επομένως, όταν φτάσει σε ένα τέτοιο σημείο δεν θα έχει ανάγκη τα εξωτερικά αγαθά. Θα θέλει να μαθαίνει γιατί θα απολαμβάνει τη διαδικασία. Επομένως η ανταμοιβή είναι μόνο το πρώτο στάδιο όσον αφορά στα εξωτερικά κίνητρα. Είναι το διάστημα εκείνο που μεσολαβεί μέχρι το παιδί να κατανοήσει την αξία της μάθησης. Σε κάθε περίπτωση είναι ανάγκη να επιβραβεύουμε έστω και λεκτικά τους μαθητές, γιατί αυτό τους τονώνει την αυτοπεποίθηση και το ενδιαφέρον να συνεχίσουν τις προσπάθειές τους.

Βιβλιογραφία:

• Deci, E.L., & Ryan, R.M. (1985). Intrinsic motivation and self-determination in human behavior. New York: Plenum
• Hassandra, M. , Goudas, M. , & Chroni, S. (2003). Examining factors associated with intrinsic motivation in physical education: a qualitative approach. Psychology of Sport and Exercise, 4(3), 211-213.  doi:10.1016/S1469-0292(02)00006-7
• Magill, R. A. (2011). Motor learning and control. Concepts and Applications. Champaign, IL: Human Kinetics.
• Piaget, J. (1971). Biology and knowledge. Chicago: University of Chicago Press.

Πλιάτσικα Αγλαΐα