Μήδεια (Μέρος Α'): Ο Μύθος

Γενικά στοιχεία για την μαγεία

Η μαγεία δεν αποτελεί μονάχα φαινόμενο σύγχρονο, οι απαρχές της εντοπίζονται στην αρχαιότητα. Η μαγεία κατά την αρχαιότητα και ιδιαίτερα κατά την κλασική περίοδο ήταν γνωστή ως «μαγγανεία» ή ως «φαρμακεία», και αποτελεί μέρος της καθημερινής ζωής. Ωστόσο, εξαιτίας του αποκρυφισμού που την χαρακτηρίζει ελάχιστες είναι οι γνώσεις που έχουμε για αυτήν. Ο χαρακτήρας της ήταν τέτοιος, καθώς ήταν ελάχιστα τα άτομα που την ασκούσαν, επομένως ελάχιστα ήταν και εκείνα τα άτομα που γνώριζαν λεπτομέρειες για τις όποιες πρακτικές χρησιμοποιούνταν για την τέλεση των «μαγγανειών». Οι λιγοστές γνώσεις που έχουμε προέρχονται από μύθους και από υλικά κατάλοιπα.

Η μαγεία αποτελεί μία δραστηριότητα χωρίς όρια, «αναρχική». Σε αυτόν τον χαρακτηρισμό («αναρχική») συγκλίνει το γεγονός ότι καταργεί οποιονδήποτε νόμο εγκόσμιο ή όχι, όπως τον θάνατο, η ανατροπή του χρόνου ιδιαίτερα τα όρια του χρόνου που αφορούν στην ανθρώπινη ζωή, καταργεί την ανθρώπινη βούληση και τέλος εξαϋλώνει τα όρια μεταξύ έλλογου και άλογου. Βέβαια, όλα αυτά είναι δυνατό να πραγματωθούν μέσω συγκεκριμένων υλικών. Τέτοια υλικά είναι το μέταλλο στο οποίο προσδίδεται μαγική δύναμη και τα διάφορα βότανα που βρίσκονται κρυμμένα μέσα σε «κουτιά» -κυρίως μέσα σε πυξίδες- και αποτελούν σήμα για τις μάγισσες.

Ο Μύθος

Ο μύθος που πραγματεύεται το θέμα της μαγείας αφορά μέλη της οικογενείας του θεού Ήλιου. Συγκεκριμένα αυτή εκπροσωπείται από την κόρη και την εγγονή του, την Κίρκη και την Μήδεια αντίστοιχα. Η Κίρκη είναι εκείνη η μάγισσα που κάνει τους συντρόφους του Οδυσσέα να ξεχάσουν τον τόπο από τον οποίο κατάγονται και με ένα άγγιγμα του ραβδιού της τους μετατρέπει σε γουρούνια. Η αντιστροφή του μαγικού που άσκησε επάνω τους γίνεται με μία μαγική αλοιφή που τους επαναφέρει όχι μόνον στην ανθρώπινη μορφή τους, αλλά τους κάνει μάλιστα νεότερους και πιο όμορφους. 

Η Μήδεια αποτελεί ίσως την πιο γνωστή μάγισσα κατά την κλασική εποχή λόγω των εγκλημάτων που φαίνεται πως διέπραξε με τη βοήθεια της μαγείας προς ικανοποίηση των συναισθημάτων εκδίκησης που έτρεφε. Αναλυτικότερα ο μύθος έχει ως εξής: ο Ιάσονας μαζί με τους Αργοναύτες φτάνει στην Κολχίδα για να πάρει το χρυσόμαλλο δέρας. Η Μήδεια αγαπά τον Ιάσονα με την βοήθεια της θεάς Αφροδίτης η οποία λέγεται ότι είχε εφεύρει τα ερωτικά μάγια για να αγαπήσει η Μήδεια τον Ιάσονα. Η Μήδεια επηρεασμένη από την αγάπη της για τον Ιάσονα τον βοηθά με συμβουλές και διάφορα μαγικά να επιλύσει όποια εμπόδια θα εμφανιζόταν για την επίτευξη της αποστολής του. Δίνει σε εκείνον ένα υγρό με το οποίο έπρεπε να επαλείψει το σώμα και την ασπίδα του με την βοήθεια του οποίου δεν θα μπορούσε να τον βλάψει ούτε η φωτιά, αλλά ούτε και τα όπλα. Επίσης του δίνει συμβουλή να ρίξει ανάμεσα στους πολεμιστές που ο ίδιος «σπέρνει» με τα δόντια του δράκου πέτρα, ώστε να αλληλοσκοτωθούνε πιστεύοντας ότι κάποιος από αυτούς την έριξε. 

Όταν ο Ιάσονας  καταφέρει με την αρωγή της Μήδειας να πάρει το χρυσόμαλλο δέρας, μαζί με την αγαπημένη του φεύγουν με προορισμό την Ιωλκό. Η Μήδεια παίρνει μαζί της και τον αδελφό της Άψυρτο τον οποίο σκοτώνει και σκορπά τα κομμάτια της σάρκας του σε διάφορα σημεία της διαδρομής, καθώς ήταν ο μόνος τρόπος να καθυστερήσει τον πατέρα της Αιήτη, ο οποίος την κυνηγούσε, αναγκάζοντάς τον να σταματά και να θάβει κάθε φορά που βρίσκει κάποιο κομμάτι του γιου του. Βέβαια, μία παραλλαγή του μύθου αναφέρει πως ο Άψυρτος κυνηγά την Μήδεια με εντολή του πατέρα του. Αποστολή του ήταν να εντοπίσει και να φέρει την Μήδεια πίσω στην Κολχίδα πριν εκείνη παντρευτεί τον Ιάσονα.

Παρόλα αυτά ο ζευγάρι παντρεύεται στο νησί των Φαιάκων. Ο Αλκίνοος και η Αρήτη παντρεύουν το ζευγάρι χωρίς να ακολουθήσουν το συνηθισμένο τυπικό του γάμου αποφεύγοντας με αυτόν τον τρόπο να βρει ο αδελφός ή ο πατέρας της Μήδειας το ζευγάρι. Ελεύθεροι πια από την καταδίωξη του πατέρα της Μήδειας ξεκινούν για την Ιωλκό όπου όταν φτάσουν παραδίδουν το χρυσόμαλλο δέρας στον βασιλιά Πελία, όπως ακριβώς είχε συμφωνηθεί. Εν τω μεταξύ ο βασιλιάς Βούνος πεθαίνει άκληρος και έτσι η βασιλεία περνά στα χέρια του Αλκέα αδελφό του Αιήτη, πατέρα της Μήδειας. Όταν ο δισέγγονός του πεθαίνει άκληρος, τότε η Κόρινθος έστειλε στην Ιωλκό αντιπροσωπεία ώστε να ενημερώσει τη Μήδεια πως είναι η νέα βασίλισσα της Κορίνθου, βασίλισσα σε «κλήρο πατρικό».

Στην Κόρινθο ως βασίλισσα κάνει πολλές ευεργεσίες. Βέβαια, αυτό συμβαίνει με τη βοήθεια της μαγείας. Χρησιμοποιεί φάρμακα, γιατροσόφια και άλλα παρόμοια που έχουν τη βάση τους στη μαγεία. Εκείνο το ευεργέτημα που σώζει το σύνολο του πληθυσμού από τον λιμό είναι οι  θυσίες που κάνει στις παραλίμνιες θεές, καθώς και στη θεά Δήμητρα.

Ο Πελίας δεν κρατά την συμφωνία που είχε κάνει με τον Ιάσωνα. Μάλιστα ελπίζοντας ότι κανείς δεν θα διεκδικήσει από εκείνον τον θρόνο φρόντισε να σκοτώσει όλους τους συγγενείς του Ιάσωνα. Η Μήδεια θέλοντας να πάρει εκδίκηση για λογαριασμό του συζύγου της για την πράξη του Πελία μεταμφιέστηκε σε ιέρεια της Αρτέμιδος. Εμφανίστηκε στις κόρες του Πελία συμβουλεύοντάς τες να κομματιάσουν τον Πελία και να βάλουν τα κομμάτια του να βράσουν σε μία χύτρα, εάν βέβαια θέλουν να γίνει ξανά ο πατέρας τους νέος.

Νωρίτερα είχε δώσει την χαμένη νεότητα η Μήδεια στον σύζυγό της (εικόνα 2), όπως στον γέροντα Αίσονα και σε ένα κριάρι βράζοντας τα κομμάτια τους σε έναν λέβητα με μαγικά βότανα. Προϋπόθεση, λοιπόν, για το μαγικό μαγείρεμα αποτελεί ο θάνατος, πίσω από αυτήν την πράξη βρίσκεται η υπερνίκηση του θανάτου από όντα θνητά, όνειρο κάθε ανθρώπου.

Η βοήθεια που προσέφερε η Μήδεια για την ολοκλήρωση της αργοναυτικής εκστρατείας φαίνεται από μία ακόμη σκηνή. Όταν οι Αργοναύτες πλησίαζαν προς την Κρήτη ο Τάλως, ένας χάλκινος γίγαντας που ο Ήφαιστος είχε δωρίσει στον βασιλιά της Κρήτης Μίνωα με σκοπό την προστασία του νησιού περιτρέχοντάς το καθημερινά τρεις φορές, τότε εκείνος έριχνε μεγάλες πέτρες με σκοπό να απομακρύνει την Αργώ και συνεπώς τους ανεπιθύμητους επισκέπτες της. Η Μήδεια με τα βότανά της αποπροσανατολίζει τον χάλκινο γίγαντα και  γνωρίζοντας το αδύνατο σημείο του που ήταν η φτέρνα του στην οποία υπήρχε ένα καρφί ή μία λεπτή μεμβράνη όπου έκλεινε την μοναδική του φλέβα που διέτρεχε ολόκληρο το σώμα του, το αφαιρεί και χύνεται το «ιχώρ» το αιθέριο υγρό που κυλούσε ως αίμα και του επέτρεπε να «ζει» (εικόνα 3).

Ο Ιάσονας και η Μήδεια μετά από την επίτευξη των στόχων τους ζούνε ευτυχισμένοι με την οικογένειά τους στην Κόρινθο. Σύμφωνα με μία εκδοχή του μύθου είχανε επτά γιους και επτά θυγατέρες, ενώ σύμφωνα με μία δεύτερη εκδοχή του έναν γιο και μία θυγατέρα. Βέβαια, ο Ιάσονας πέφτει σε μία ατασθαλία, αφού απιστεί εις βάρος της Μήδειας με την θυγατέρα του Κρέοντα Κρέουσας. Αποτέλεσμα αυτής της πράξης είναι μία σειρά πράξεων από μέρους της Μήδειας με σκοπό την ικανοποίησή της, παίρνοντας εκδίκηση. 

Σκοτώνει τον Ιάσωνα και τα παιδιά τους. Ο πρώτος βρίσκει θάνατο κάτω από την πρύμνη της Αργούς όπου η Μήδεια του ετοιμάζει το μέρος για να κοιμηθεί, πέφτοντας βέβαια η πρύμνη και σκοτώνοντάς τον. Σειρά έχει ο καρπός του έρωτά τους, τα παιδιά τους. Βρίσκουν θάνατο τραγικό από την ίδια τους την μητέρα, η οποία τα σφάγιασε (εικόνα 5, 6). Προκειμένου να αποφύγει οποιαδήποτε είδους ποινή  ο παππούς της Ήλιος στέλνει δράκους φτερωτούς με άρμα και την φυγαδεύουν (εικόνες 4, 6).

Η Μήδεια πηγαίνει στη Θήβα να βρει τον Ηρακλή, ο οποίος της είχε υποσχεθεί βοήθεια όταν εκείνη την χρειαζόταν. Ο Σίσυφος αναλαμβάνει την εξουσία στην Κόρινθο στη θέση της, όπως λέγεται διατηρούσαν ερωτική σχέση μεταξύ τους. Η Μήδεια βρίσκει τον Ηρακλή σε άθλια σωματική κατάσταση. Χρησιμοποιεί την τέχνη της μαγείας ώστε να τον θεραπεύσει. Τελικά φτάνουν στην Αθήνα όπου συναντά τον Αιγέα ο οποίος έχει πρόβλημα γονιμότητας. Αφού με τα μαγικά της διορθώσει το πρόβλημα του Αιγέα τότε κάνει μαζί του ένα παιδί τον Μήδο, τον πρώτο από τους Μήδους, αν και λέγεται πως είχε κάνει αυτό το παιδί με τον Ιάσωνα ή κάποιον άλλο ηγεμόνα της Ασίας.

Ο Αιγέας είχε με κάποια άλλη γυναίκα κάνει παιδί στο παρελθόν. Φεύγοντας από την οικογενειακή εστία πεπεισμένος ότι το παιδί δεν ήταν δικό του, άφησε ένα σπαθί σφηνωμένο σε έναν βράχο το οποίο θα μπορούσε να βγάλει μονάχα ο πραγματικός του υιός. Πηγαίνοντας, λοιπόν, ο γιος του να βρει τον πατέρα του η Μήδεια αφού αναγνώρισε από το σπαθί την σχέση του με τον σύζυγό της προκειμένου να τον απομακρύνει τον μηχανεύεται. Πείθει τον Αιγέα να του αναθέσει αποστολή να παλέψει με τον ταύρο του Μαραθώνα, όπως και κάνει. Αφού δεν κατάφερε να τον σκοτώσει με αυτόν τον τρόπο λέγοντας στον σύζυγό της πως είχε έρθει με σκοπό να του πάρει την εξουσία έπρεπε να τον δηλητηριάσει με ποτό, ώστε να μην τεθεί σε κίνδυνο ο ίδιος. Λίγο πριν δώσει το ποτό ο Αιγέας βλέπει το σπαθί και συνειδητοποιεί ότι παρ’ ολίγον να σκοτώσει τον ίδιο του τον υιό.

Η Μήδεια φεύγει και από την Αθήνα κυνηγημένη. Πέρασε από δικαστήριο με την κατηγορία της ανθρωποκτονίας όπου αθωώνεται, αλλά διώκεται για την μηχανορραφία που έπλεξε εις βάρος του υιού του Αιγέα. Επιστρέφει τελικά στην Ασία, στην Κολχίδα όπου υπερασπίζεται τον πατέρα της που είχε χάσει τον θρόνο από τον Πέρση γιο του Περσέα. Ο Μήδος αφού τον σκοτώσει αποκαθιστά τον θρόνο του Αιήτη. 

Βιβλιογραφία

Αβαγιανού Α. (επιμ), Η Μαγεία στην Αρχαία Ελλάδα, Εθνικό Ύδρυμα Ερευνών, 2008

Clauss J. J. & Johnston Iles S., MEDEA: Essays on Medea in Myth, Literature, Philosophy and Art, Princeton University Press, Prinseton, New Jersey, 1997

Κακριδής Ι. (επιμ.), Ελληνική Μυθολογία, Οι Ήρωες Τ. 3, Αθήνα, Εκδοτική Αθηνών, 1986

Σκουτέρη-Διδασκάλου Ε., Γλώσσα και Μαγεία Κείμενα από την Αρχαιότητα, Αθήνα, Ιστός, 1997

Διαδύκτιο: 

British Museum

The Classical Art Research Centre and the Beazley Archive

Perseus Digital Library

Γκουντρουμπή Βάσω