Ο εορτασμός των Χριστουγέννων και της Πρωτοχρονιάς στο Βυζάντιο

Την επομένη των Χριστουγέννων υπήρχε το έθιμο να ανταλλάσσεται ως δώρο στις οικίες το λεγόμενο «λοχόζεμα».  Το λοχόζεμα είναι ζωμός, στον οποίο ανακάτευαν ψημένο σιμιγδάλι και το έδιναν στις λεχώνες για να παράγουν περισσότερο γάλα και ανταλλασσόταν προς τιμήν της λοχείας της Παναγίας. Το έθιμο αυτό κατακρίθηκε από την εκκλησία και καταργήθηκε με τον 79ο κανόνα της Πενθέκτης Οικουμενικής Συνόδου, γνωστή ως η εν Τρούλω Σύνοδος. Ωστόσο, ο Συμεών ο Μεταφραστής το αναφέρει τον 10ο   αιώνα, πράγμα που δείχνει πως παρά τις προσπάθειες της εκκλησίας δεν καταργήθηκε εντελώς. Φαίνεται, όμως, ότι μέχρι τον 12ο αιώνα είχε εγκαταλειφτεί από όσο ξέρουμε, τουλάχιστον στην Κωνσταντινούπολη.

Κατά τη διάρκεια της γιορτής οι άνθρωποι πρόσεχαν οι οικίες τους να είναι φροντισμένες, στόλιζαν τα υπέρθυρα, καθάριζαν τους δρόμους και στόλιζαν τα καταστήματα τους. Στολίζονταν, επίσης, και διάφορα δημόσια μνημεία. Ο στολισμός αποτελείτο κυρίως από δενδρολίβανο, κλαδιά μυρτιάς και εποχιακά άνθη.

Οι Βυζαντινοί, καθ’ όλη την διάρκεια των εορτών, μπαίνοντας σε σπίτια έλεγαν τα κάλαντα πάντα με συνοδεία μουσικών οργάνων. Κάλαντα έλεγαν και τα παιδιά, τα οποία, όμως, πρόσθεταν και εγκωμιασμούς προς τους ιδιοκτήτες των οικιών για να λάβουν και την αντίστοιχη αμοιβή τους.

Πέρα από τους ενήλικες και τα παιδιά, κάλαντα έλεγαν και μέλη ορχηστρών, οι οποίοι κυκλοφορούσαν στους δρόμους και το βράδυ τραγουδώντας και δεν σταματούσαν αν δεν έπαιρναν αμοιβή ή κέρασμα.

Οι Βυζαντινοί και τις δώδεκα μέρες των γιορτών μεταμφιέζονταν και ταυτόχρονα έλεγαν τα κάλαντα και πολλές φορές με καλυμμένα τα πρόσωπα χτυπούσαν τις πόρτες των σπιτιών και ενοχλούσαν τους ιδιοκτήτες.

Ο αυτοκράτορας έδινε διαταγή κατά τις ημέρες των γιορτών να γίνονται ιπποδρομίες, ένα θέαμα πολύ αγαπητό στους Βυζαντινούς. Η εκκλησία ήταν αρνητικά προσκείμενη προς αυτό και προσπάθησε να σταματήσει αυτή τη συνήθεια, ωστόσο δεν φαίνεται να κατόρθωσε τίποτα, καθώς τα θεάματα αυτά συνεχίστηκαν χωρίς να καταργηθούν.

Ο Κωνσταντίνος Ζ΄ Πορφυρογέννητος στο έργο του De Cerimoniis αναφέρει ότι την ημέρα των Χριστουγέννων ο αυτοκράτορας έμπαινε στην Αγία Σοφία φορώντας το στέμμα του και χλαμύδα, συνοδευόμενος από την αυτοκρατορική αυλή. Στη διαδρομή από το ανάκτορο προς την Μεγάλη εκκλησία ο λαός τον επευφημούσε και οι εκπρόσωποι των Δήμων του απήυθυναν ευχές.  Οι δρόμοι ήταν φροντισμένοι και στολισμένοι με κλαδιά μυρτιάς, δενδρολίβανο και άνθη.

Όταν βρισκόταν μέσα στην Αγία Σοφία έβγαζε το στέμμα του και μπροστά στη βασίλειο πύλη συναντιόταν με τον Πατριάρχη και εισέρχονταν μαζί στον ναό. Έπειτα, προχωρούσαν προς το Ιερό, ο αυτοκράτορας προσκυνούσε και αποχωρούσε στο μιτατώριο, μέχρι τη στιγμή που έπρεπε να κοινωνήσει. Στην επιστροφή ο λαός επευφημούσε ξανά τον αυτοκράτορα, ενώ ακούγονταν και ευχές στην λατινική γλώσσα. Ακολουθούσε μεγαλόπρεπο γεύμα στο ανάκτορο, στο οποίο παρευρίσκονταν μέλη της αυτοκρατορικής αυλής, ξένοι διπλωμάτες και δώδεκα φτωχοί σε αντιστοιχία με τους μαθητές του Χριστού. Την ημέρα εκείνη απαγορεύονταν οι συλλήψεις μόνο για μικρά παραπτώματα.