Οικογένεια και ανάπτυξη της Ορθοδόξου συνειδήσεως! (μάθημα των θρησκευτικών-ανάπτυξη της θρησκευτικής συνείδησης)

Διονύσιος Σ. Δραγώνας

Φοιτητής Νομικής NUP,

Κοινωνικής Θεολογίας και Θρησκειολογίας ΕΚΠΑ

  

Η οικογένεια θεωρείται ως η πρώτη και η βασική κοινωνική ομάδα, στην οποία αρχικώς εντάσσεται το παιδί και από αυτήν μεταλαμπαδεύονται εις αυτό αρχές και αξίες από νεαρή ηλικία. Το παιδί πριν ακόμη εισέλθει στο σχολείο και διδαχθεί το μάθημα των θρησκευτικών, στο οποίο υπάρχει διδακτέα ύλη που αφορά και άλλες θρησκείες (θρησκειολογικό περιεχόμενο των θρησκευτικών), εκτός της Ανατολικής Ορθόδοξης Εκκλησίας του Χριστού, η οποία είναι και η επικρατούσα βάσει του άρθρου 3 παρ. 1 του Συντ., έχει βαπτισθεί (ένα από τα επτά βασικά μυστήρια της Εκκλησίας μας), έχει μεταλάβει Σώμα και Αίμα Ιησού Χριστού, ενώ -όπως συνηθίζεται- έχει αποκτήσει μία πρώτη γνώση περί της θρησκείας, την οποία ασπάζονται οι γονείς του και το ίδιο.

Κύριο θέμα του παρόντος άρθρου θα αποτελέσει εάν είναι συμβατή από θεολογική και νομική άποψη η απόκτηση γνώσεων και βαθύτερα η κατήχηση (σημ.: διδασκαλία με λόγια, εκπαίδευση) της Ορθοδόξου πίστεως προς ένα παιδί νεαρότατης ηλικίας, το οποίο αδιαμφισβητήτως δεν είναι έτοιμο να σταθμίσει τις όσες γνώσεις λαμβάνει από τους γονείς του. 

Από ακραιφνώς θεολογικής απόψεως τούτο είναι καθόλα συμβατό. Χαρακτηριστικός είναι ο λόγος του Κωνσταντίνου Οικονόμου του εξ Οικονόμων, του μεγάλου εκείνου διδασκάλου του γένους μας, που στον λόγο του περί παίδων αγωγής αναφέρει μεταξύ άλλων τα εξής: «…Τελευταίον, ω φίλοι πατέρες, γυμνάζετε πάντοτε τα τέκνα εις την ευσέβειαν, την μάθησιν δηλονότι των της αμωμήτου ημών πίστεως εντολών και διδαγμάτων. Η πίστης ημών είναι η ψυχή της καλής ανατροφής· η πίστις εμψυχώνει τα παιδία προς την αρετήν, καθαρίζει την καρδίαν, ανυψώνει τον νουν, εξευγενίζει, τελειοποιεί αυτά εις όλας τας μαθήσεις· η πίστις είναι η ουράνιος παρακαταθήκη, ήντινα χρεωστείς να εμπιστευθής πρώτιστα και ύστατα εις του απογόνους σου… Γύμναζε λοιπόν το τέκνον σου εις την προσευχήν ημέρας και νυκτός· δίδασκε αυτό της Αγίας ημών Εκκλησίας τας διαταγάς» (Θ. Σπεραντσά, Κων. Οικονόμου του εξ Οικονόμων Λόγοι, Τόμος Α΄, Αθήνα 1971, σελ. 508).

Στο ίδιο πλαίσιο και ο Κυκκώτης Διονύσιος – Επίσκοπος Μαρεώτιδος αναφέρει σε κείμενό του τον σημαντικό ρόλο της οικογένειας που οφείλει να τον φέρει εις πέρας, αναφέροντας πως η μητέρα θα πρέπει να «…μας διδάσκει να φωβόμεθα τον Θεόν και να αγαπώμεντον πλησίον και να ευσπλαγχνιζώμεθα αυτόν…» (Κ. Κοκκινόφτας, Διονυσίου Κυκκώτη Επισκόπου Μαρεώτιδος, Άπαντα Τόμος Α΄, Λευκωσία 2001, σελ. 228). Ειρήσθω εν παρόδω, η λέξη φωβόμεθα σημαίνει σεβασμός, όπως άλλωστε μεταφράζεται και στο περιβόητο χωρίο «η δε γυνή ίνα φοβήται τον άνδρα» (Εφες. Ε΄ 33), που και εδώ η ίδια λέξη σημαίνει σεβασμός και τιμή, ενώ επ΄ ουδενί φόβος με τη σημερνή έννοια.

Δυστυχώς όμως, «ακόμα και η οικογένεια, που αποτελεί ως σήμερα τη σημαντικότερη πρωτογενή ομάδα για τη σύνδεση του ατόμου με την Εκκλησία, με τις μεταβολές και την κρίση που πέρασε, αποσυνδέθηκε από την Εκκλησία ή περιόρισε τις σχέσεις της με αυτήν στην περιοχή των λατρευτικών εκδηλώσεων» (Γ. Ι. Μαντζαρίδη, Ορθόδοξη θεολογία και κοινωνική ζωή, Εκδόσεις Π. Πουρναρά, Θεσσαλονίκη 1996, σελ. 154). Η οικογένεια οφείλουμε να υπενθυμίσουμε ότι έχει βαρύνουσα σημασία, αφού και ο ίδιος ο Σωτήρας μας μεσούσης της παιδικής του ηλικίας είχε υποταχθεί στους γονείς του «και ην υποτασσόμενος αυτοίς» (Λουκ. Β΄ : 51). Ενώ, επίσης, και ο Απόστολος Παύλος γράφοντας στους Εφέσιους παραθέτει την ίδια άποψη «Τα τέκνα υπακούετε τοις γονεύσιν υμών εν Κυρίω· τούτο γαρ έστι δίκαιον» (Εφες. Στ΄ : 1).  

Όθεν, τα παιδιά θα πρέπει να λάβουν γνώσεις Ορθοδόξου περιεχομένου προ της ενάρξεως του μαθήματος των θρησκευτικών στο σχολείο, το οποίο στις μέρες μας τείνει να αλλοιώνει τον χαρακτήρα, που είχε, όπως ακόμη αδυνατεί ο διδάσκων να νουθετήσει τους μαθητές του να συγκρατήσουν τις γνώσεις που λαμβάνουν. Η οικογένεια αποτελεί μία κοινωνική ομάδα, που όπως είδαμε, το κύριο πρόσωπο της πίστεώς μας τη θεωρούσε σημαντική και τη σεβόταν, καθώς επίσης μέσω επιστολής ο Απόστολος Παύλος -ο Απόστολος των Εθνών- συμβουλεύει τους νέους να πειθαρχούνται προς τους γονείς τους. Οπότε, οι γονείς φέρουν μέγα βάρος προς τη διαμόρφωση των τέκνων τους.

Όσο δε από νομικής άποψης γεννώνται διάφοροι προβληματισμοί, κυρίως όμως ερμηνείας των κανόνων δικαίου. Αρχικώς, η κατήχηση στο μάθημα των θρησκευτικών και όχι η διδασκαλία του ως ένα μάθημα κυρίως θρησκειολογικού περιεχομένου έχει ήδη λυθεί τουλάχιστον στη νομολογία, αφού στη θεωρία παραμένουν φωνές οι οποίες απέχουν παρασάγγας από τις αποφάσεις ΣτΕ 1749 και 1750/2019, με τις οποίες γεννάται η υποχρέωση το μάθημα των θρησκευτικών να έχει τη μορφή κατηχητικού, δίχως όμως να φτάνει στα όρια του προσηλυτισμού (άρθρο 13 Συντ.). Βέβαια, σε τέτοια περίπτωση δίδεται το δικαίωμα εις τους γονείς - κηδεμόνες των μαθητών να ζητήσουν την εξαίρεση αυτών, δίχως -όπως γίνεται σήμερα δεκτό από το ΕΔΔΑ- να υπάρξει δήλωση του θρησκεύματος, το οποίο ασπάζονται. Αφού όμως, γίνεται δεκτό το κατηχητικό στα σχολεία, τότε από συλλογισμό βάσει λογικής θα δίνεται η δυνατότητα στους γονείς να πραγματοποιούν κατήχηση εις τα τέκνα τους.

Διάταξη ενωσιακού δικαίου, όμως, η οποία έχει υπερνομοθετική ισχύ βάσει του άρθρου 28 Συντ. δίδει μία περισσότερο διευκρινιστική ερμηνεία επί των άνωθεν, η οποία βέβαια αφορά τη δημόσια εκπαίδευση, εντούτοις συνάγονται εύλογα συμπεράσματα μέσω αυτής και για το ρόλο της οικογένειας: «Κανείς δεν μπορεί να στερηθεί το δικαίωμα στην εκπαίδευση. Το Κράτος, κατά την άσκηση των αρμοδιοτήτων του στο πεδίο της εκπαίδευσης και της διδασκαλίας, σέβεται το δικαίωμα των γονέων να διασφαλίσουν την εκπαίδευση και τη διδασκαλία αυτή σύμφωνα με τις δικές τους θρησκευτικές και φιλοσοφικές πεποιθήσεις» (άρθρο 2 του 1ου Πρόσθετου Πρωτοκόλλου της ΕΣΔΑ).

Τούτη η διάταξη ορίζει, ιδίως στο β΄ εδάφιο, πως το Κράτος κατά την ενάσκηση των καθηκόντων του και συγκεκριμένως εν σχέσει με τη δημόσια παιδεία θα πρέπει να κάνει σεβαστές τις απόψεις των γονιών των παιδιών μη επιδιώκοντας τρόπον τινά να τις μεταβάλει. Υποστηρίζεται πως η παρούσα διάταξη έχει αμυντικό χαρακτήρα έναντι του Κράτους και όχι «επιθετικό» με την έννοια ότι οι γονείς να μην δύνανται να επιβάλλουν στο Κράτος τη διδασκαλία συγκεκριμένων γνώσεων δυνάμει των πεποιθήσεών τους.

Εν άλλοις λόγοις, «ως σεβασμός νοείται μια θετική υποχρέωση του Κράτους και όχι απλώς η αναγνώριση από αυτό ή η λήψη των πεποιθήσεων των γονέων υπόψη του, χωρίς, πάντως, να προκύπτει δικαίωμα των γονέων να απαιτούν από το Κράτος συγκεκριμένη μορφή διδασκαλίας ούτε, όμως, να αρνούνται στα τέκνα τους το δικαίωμα στην εκπαίδευση, βασιζόμενοι στις πεποιθήσεις τους» (Σαρμάς/ Κοντιάδης/ Ανθόπουλος (-Ταμανίδης), ΕρμΕΣΔΑ (2021), άρθ.2 ΠΠ,4). 

Μολονότι είναι εμφανές πως παραμένουμε περισσότερο στην εξουσία του Κράτους που αποτρέπεται προς επιβολή συγκεκριμένης θρησκείας, στεκόμαστε επίσης και στις πεποιθήσεις των γονέων, αλλά εις αυτό δυνάμεθα να προσθέσουμε το αναφαίρετο δικαίωμα της θρησκευτικής ελευθερίας (άρθρο 13 Συντ., άρθρο 9 ΕΣΔΑ). Μάλιστα, όπως το ΕΔΔΑ έχει κρίνει οι γονείς δύνανται να διδάξουν τα παιδιά τους άλλως από τις διδαχές του σχολείου, τις οποίες ενδεχομένως να μην αποδέχονται. Έτσι, αντιλαμβανόμαστε πως μπορεί να υπάρχει κατήχηση για παράδειγμα τα Σαββατοκύριακα από τους γονείς, ακόμη κι αν η διδασκαλία συγκρούεται ευθέως με όσα εισάκουσαν οι μαθητές στο σχολείο τους. Η ως άνω ενέργεια δεν αποτελεί προσηλυτισμός, κι αν ηδύνατο να θεωρηθεί, τότε θα μπορούσαμε να τον υπαγάγουμε στον θεμιτό προσηλυτισμό, ο οποίος είναι άλλωστε νόμιμος.

Συνελόντι ειπείν, τόσο από θεολογικής όσο και από νομικής άποψης οι γονείς έχουν το δικαίωμα να υπεισέρχονται σε θρησκευτική κατήχηση προς τα τέκνα τους. Η μόνη διαφορά μεταξύ αυτών είναι πως ο Χριστιανισμός «επιβάλλει» τη κατήχηση των παιδιών , ενώ το νομικό μας πλαίσιο δίδει μονάχα τη δυνατότητα, ήτοι το δικαίωμα.  

 

Βιβλιογραφία

 

1) Καινή Διαθήκη.

2) Κοκκινόφτας Κωστής, Διονυσίου Κυκκώτη Επισκόπου Μαρεωτίδος, Άπαντα Α΄, Λευκωσία 2001.

3) Μανταρίδης Γεώργιος, Ορθόδοξη Θεολογία και κοινωνική ζωή, Εκδόσεις: Π. Πουρνάρα, Θεσσαλονίκη 1996.

4) Σαρμάς, Κοντιάδης, Ανθόπουλος, Κατ΄ άρθρο ερμηνεία της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, Εκδόσεις: Σάκκουλα, Αθήνα 2021.

5) Σπεραντσά Θ., Κων. Οικονόμου του εξ Οικονόμων Λόγοι, Τόμος Α΄.