Παντρέματα παγανιστικών και χριστιανικών στοιχείων

Κάποια στιγμή πέρυσι, ενώ πλησίαζε το Πάσχα διαπίστωσα, ότι έπρεπε να βάψουμε αυγά. Κι όσο κι αν υπάρχουν διάφορες θεωρίες για το συμβολισμό αυτής της πράξης, αγνοούμε τις βαθύτερες ρίζες αυτού του εθίμου. Οι Σλάβοι -πριν εκχριστιανιστούν- έβαφαν αυγά  τις πρώτες μέρες της άνοιξης ως ένδειξη καινούριας ζωής. Τα χρώματα των αυγών συμβόλιζαν τα χρώματα που έπαιρνε η φύση με το πέρασμα στη νέα εποχή. Σιγά σιγά το έθιμο αυτό πέρασε στο Βυζάντιο και αφομοιώθηκε με χριστιανικά χαρακτηριστικά στα θρησκευτικά μοτίβα της περιοχής.

Αν ανατρέξουμε στις ρίζες πολλών εκδηλώσεων και εθίμων, ακόμα και σε περιπτώσεις  που θεωρούνται αμιγώς χριστιανικές, θα συναντήσουμε πληθώρα παγανιστικών καταβολών. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι τα Μπαμπαλιούρια στη Θεσσαλία. Ανήμερα της πρωτοχρονιάς διάφοροι άνθρωποι  -με προβιές ζώων στον κορμό και στο κεφάλι και με κουδούνες στα ζωνάρια τους- θα ξεχυθούν στους δρόμους των χωριών και στα χωράφια να διώξουνε τα κακά πνεύματα. Αφού πρώτα παρευρεθούν στη λειτουργία της Εκκλησίας να πάρουν ευλογία για τον καινούριο χρόνο, έπειτα θα επιδοθούν σε ένα αρχέγονο Διονυσιακό εθιμοτυπικό.
Το ακόμα πιο γνωστό έθιμο των «Αναστενάρηδων» γίνεται κάθε χρόνο σε διάφορα μέρη της Βόρειας Ελλάδας την 21^η του Μάη προς τιμήν των αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης. Οι καταβολές του, ωστόσο, προέρχονται και εδώ από τη Διονυσιακή λατρεία του παρελθόντος στην περιοχή της Θράκης. Σύμφωνα με τον Αισχύλο ήταν συχνές οι εκδηλώσεις διονυσιακής λατρείας με πληθώρα ποτών, φαγητών, δυνατή μουσική και γλέντι σε βαθμό εκστασιασμού. Πλέον, στα Αναστενάρια δε θα λείψει η παρουσία του Ευαγγελίου. Η πυροβασία, που πιθανολογείται ως ερχόμενη από τελετές φύλων της οροσειράς του Αίμου, εκφράζει το πάθος με το οποίο αγαπά ο αναστενάρης τις μορφές των Αγίων και της Ορθοδοξίας. Άλλωστε και οι Απόκριες έχουν καταβολές διονυσιακής λατρείας. Καταβολές  οι οποίες θα δέσουν στην πορεία με την αρχή της νηστείας της Σαρακοστής στο πλαίσιο του Χριστιανισμού. Τώρα πώς γίνεται να συνδέεται μία διονυσιακή εκδήλωση  – εκδηλώση η οποία είχε έντονο το στοιχείο της ακόρεστης απόλαυσης και του φιληδονισμού- με την αρχή μίας περιόδου αποχής από διάφορες διατροφικές και σαρκικές απολαύσεις, είναι απορίας άξιο.

Πολλές φορές  διάφοροι φίλοι μου μού λένε να τους κοιτάξω για «μάτι».  Πολλοί άνθρωποι αναλώνονται στο να επιχειρηματολογούν στο αν έχει κάποια ισχύ το ξεμάτιασμα ή όχι. Εν προκειμένω, δε θα γίνει λόγος ως προς αυτό, αλλά ως προς το τι είναι το ξεμάτιασμα. Μη μπορώντας να πω ακριβώς τα λόγια του ξεματιάσματος, αν μελετήσει κανείς αυτές τις διάφορες  εκφράσεις σχετικά με το «μάτι» θα συναντήσει πολύ έντονη την παρουσία αναμεμειγμένων μοτίβων χριστιανισμού και βασκανίας. Τις περισσότερες φορές δε λείπουν οι λέξεις Χριστός, Παναγία, Βασκαντούρης-ισσα ( παράγωγο της λέξης βασκανία). Το λεκτικό περιεχόμενο θα θέσει στο φυσιολατρικό περιβάλλον  της αρχαιοελληνικής παγανιστικής ευλάβειας, διάφορες μορφές  αγίων αλλά και άλλων ιερών προσώπων του Χριστιανισμού. Ένα ολόκληρο «σενάριο» θα στηθεί με κύριο νόημα την εκδίωξη του «κακού» μακριά. Βασκανία: μία παγανιστική έννοια που έχει περάσει στη χριστιανική αντίληψη και ακόμα και οι  ιερείς την αποδέχονται. Την αποδίδουν, βέβαια, σε «πονηρά» πνεύματα (Βάσκανος δαίμων, όπως αναφέρεται σε πολλά κείμενα) και συνιστούν προσευχές και φυλαχτά για την προστασία από αυτήν με τυπικό παράδειγμα τη θαλασσιά χάντρα, όπου υπάρχει σε διάφορες παραδόσεις από την αρχαιότητα.

Μία ακόμη περίπτωση υιοθέτησης παγανιστικών στοιχείων στο Χριστιανισμό είναι το ρόδι. Ένα φρούτο που στο Χριστιανισμό συνδέεται με την καλοτυχία, την ανάσταση και την αιώνια ζωή. Έννοιες που πηγάζουν από την αρχαία ελληνική (και ανά τον αρχαίο κόσμο γενικότερα) θεώρηση για το φρούτο, λόγω των ευεργετικών του ιδιοτήτων. Συνήθιζαν άλλωστε να το συνοδεύουν με βραστό σιτάρι και ξηρούς καρπούς και να το προσφέρουν σε χαρμόσυνες γιορτές. Στο ορθόδοξο εθιμοτυπικό, αυτή η πρακτική εφαρμόζεται τις μέρες του θανάτου κάποιου και το βρώσιμο αυτό προϊόν είναι γνωστό σε όλους μας ως «κόλυβα». 

Πηγές:

Βικιπαίδεια

ThessaliaNews.gr

pontosnews

Έλευσις Ελλήνων

Η Τέχνη των Σοφών

Σαραντάκης Αλέξανδρος