Πρέπει τα θρησκευτικά να εξοριστούν από τη σχολική τους <ΕΔΕΜ> ;

Η χώρας μας ανέκαθεν ήταν συνδεδεμένη άρρηκτα με το χριστιανικό ελληνορθόδοξο δόγμα. Αν κάνουμε μια αναδρομή στην ελληνική ιστορία, θα διαπιστώσουμε ότι μόλις το 1832 με την  ίδρυση του νεότερου ελληνικού κράτους επαναπροσδιορίστηκαν οι σχέσεις του κράτους με την Εκκλησία. Κατά τους προηγούμενους αιώνες, η Βυζαντινή αυτοκρατορία επεδείκνυε αχώριστη σχέση της Εκκλησίας και του κράτους με συνεχείς παρεμβάσεις της πρώτης στη δεύτερη, ενώ τους αιώνες της δουλείας το Οικουμενικό Πατριαρχείο έπαιζε ηγετικό ρόλο για τον ελληνισμό. Ο Καποδίστριας επεχείρησε αποκατάσταση των σχέσεων με το Φανάρι, οι οποίες είχαν διακοπεί de facto από την έναρξη της Επανάστασης και διεξήγαγε προχωρημένες συνομιλίες, οι οποίες διακόπηκαν με τη δολοφονία του. Με την έλευση του ανήλικου Βασιλέα Όθωνα,  ο αντιβασιλέας Μάουρερ με βασικό σύμβουλό του στα εκκλησιαστικά ζητήματα το Θεόκλητο Φαρμακίδη προώθησε την ανεξαρτησία της Ελλαδικής Εκκλησίας. Στις 23 Ιουλίου/ 4 Αυγούστου 1833 εξεδόθη Βασιλικό Διάταγμα για την κήρυξη του αυτοκέφαλου της Ελλαδικής Εκκλησίας και την ανεξαρτησία της από το Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης. Βασικό επιχείρημά του ήταν ότι δεν μπορούσε το ελεύθερο ελληνικό κράτος να εξαρτά την εκκλησιαστική του διοίκηση από έναν Πατριάρχη που θα έπρεπε να υπακούει στις εντολές του Σουλτάνου.  Ας μη λησμονήσουμε, επίσης, ότι η πολιτική ζωή της χώρας διαταράχτηκε στις 8 Νοεμβρίου 1901 από αιματηρά επεισόδια γνωστά ως <<Ευαγγελικά>>, που έλαβαν χώρα στην Αθήνα με αφορμή το ότι η εφημερίδα <Ακρόπολις> δημοσίευσε τα ευαγγέλια μεταφρασμένα στη δημοτική. Ο εθνικός διχασμός είχα ακόμα αντίκτυπο στις σχέσεις κράτους – Εκκλησίας αφού οι επίσκοποι της παλαιάς Ελλάδας υποστήριζαν τον Βασιλιά και οι επίσκοποι των Νέων χωρών τον Βενιζέλο. Αυτές και  άλλες πολλές και ακόμα πιο καθοριστικές ήταν οι επεμβάσεις του Κράτους στην Εκκλησία και τούμπαλιν. Μία κίνηση που ίσως δημιούργησε το μεγαλύτερο <σχίσμα> στη σχέση Κράτους-Εκκλησίας  μέχρι εκείνη τη στιγμή ήταν όταν ο Ανδρέας Παπανδρέου θέσπισε παρ’ όλες τις σφοδρές αντιδράσεις της εκκλησίας τον πολιτικό γάμο ως ισοδύναμη μορφή γάμου. Επιπλέον ο Σημίτης το 2000 κατήργησε την αναγραφή του θρησκεύματος στις ταυτότητες. Συνεπώς, παρατηρούμε ότι η ελληνική πολιτεία αρχίζει δειλά – δειλά να διαχωρίζεται από την Εκκλησία .

Στο ελληνικό Σύνταγμα πάντως η ορθόδοξη χριστιανική πίστη  φαίνεται να έχει περίοπτη θέση, αφού αυτό  ξεκινάει με τη φράση   <εις το όνομα της Αγίας και Ομοουσίας και Αδιαιρέτου Τριάδος> . Επίσης, το άρθρο 3 Σ αναφέρει ότι η επικρατούσα θρησκεία στην χώρα μας είναι η ανατολική Ορθόδοξη Εκκλησία του Χριστού, καθώς επίσης και το άρθρο 16 παρ.2 Σ προβλέπει την καλλιέργεια και ανάπτυξη της θρησκευτικής συνείδησης των μαθητών στη δημόσια εκπαίδευση. Επειδή, όμως, σύμφωνα με το άρθρο 13 παρ. 1, «Η ελευθερία της θρησκευτικής συνείδησης είναι απαραβίαστη» και «Κάθε γνωστή θρησκεία είναι ελεύθερη…», για τη θρησκευτική αγωγή προβλέπονται απαλλαγές και εξαιρέσεις, όταν ορισμένοι μαθητές ή οι κηδεμόνες τους το αιτούνται. Η θρησκευτική ελευθερία, η οποία αποτελεί συνταγματική επιταγή αλλά και όρο του Ν. 1566, διασφαλίζεται στη δημόσια εκπαίδευση με τη γνώση και τον διάλογο. Κι αυτό γιατί συχνά η έλλειψη γνώσης υπονομεύει τη θρησκευτική ελευθερία, καθώς καθιστά τον απληροφόρητο για το εν γένει θρησκευτικό φαινόμενο μαθητή ευάλωτο σε θρησκευτική παραπλάνηση. Ωστόσο, οι γονείς έχουν το δικαίωμα να εξασφαλίζουν για τα παιδιά τους μόρφωση και εκπαίδευση, η οποία να συμφωνεί με τις δικές τους θρησκευτικές και φιλοσοφικές πεποιθήσεις (Προσθ. Πρωτ. 1, αρθρ. 2 ΕΣΔΑ).

Ανέκαθεν, λοιπόν, στο ελληνικό δημόσιο σχολείο δικαίωμα απαλλαγής από το μάθημα των θρησκευτικών έχουν οι αλλόθρησκοι, οι ετερόδοξοι και εκείνοι οι μαθητές που, για σοβαρούς λόγους θρησκευτικής συνείδησης, το επιθυμούν.

Ωστόσο, το μέτρο της απαλλαγής δεν μπορεί να ισχύει για όλους τους μαθητές, δηλαδή και για τους ορθόδοξους, γιατί  όταν γενικεύεται η δυνατότητα απαλλαγής, χωρίς μάλιστα να απαιτείται εξήγηση ή άλλη τεκμηρίωση, τότε ένα μάθημα που ανήκει στον κορμό των μαθημάτων γενικής παιδείας, όπως είναι το μάθημα των Θρησκευτικών, καθίσταται αυτομάτως μάθημα προαιρετικό και συνεπώς φθείρει την αξία του. Το ερώτημα, λοιπόν, που τίθεται είναι αν όντως το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα σέβεται ή όχι τη θρησκευτική ελευθερία των μαθητών του και εν γένει το δικαίωμα του καθενός παιδιού να αναπτύξει ελεύθερα τις θρησκευτικές του πεποιθήσεις ; Μήπως ο τρόπος που διδάσκονται τα θρησκευτικά αποτελούν ένα είδος προσηλυτισμού ; Πολλές και διφορούμενες απόψεις ακούγονται πάνω στο ζήτημα …. Ποιος όμως έχει δίκιο ;

Η  θρησκευτική ελευθερία πρέπει να διασφαλίζεται στην εκπαίδευση μέσω της γνώσης και του διαλόγου.  Το ελληνικό σχολείο με το να απομονώνει τους μαθητές με διαφορετικές θρησκευτικές πεποιθήσεις ίσως οδηγεί σε αντίθετα αποτελέσματα, αφού το μόνο που κατορθώνει είναι ο στιγματισμός των απαλλασσομένων, δημιουργώντας έτσι μαθητές δυο ταχυτήτων.

Από τις βασικότερες επιδιώξεις της ΕΕ –της οποίας η Ελλάδα αποτελεί μέλος- είναι να εφοδιάσει τους μαθητές με τα στοιχεία εκείνα που είναι απαραίτητα, ώστε να ζήσουν αρμονικά στις πολυπολιτισμικές κοινωνίες της Ευρώπης και του κόσμου. Να γνωρίσουν, δηλαδή, οι μαθητές, όχι μόνο τη δική τους θρησκευτική κληρονομιά, αλλά και τις θρησκευτικές παραδόσεις και αξίες και άλλων ανθρώπων. Η επιδίωξη αυτή πέραν του ότι στοχεύει, με βάση τη γνώση, στο σχηματισμό μιας κοινωνίας ανεκτικότερης στην ετερότητα, υλοποιεί παράλληλα και το δικαίωμα του παιδιού στη γνώση. Με αυτόν τον τρόπον η Πολιτεία μπορεί να προφυλάσσει το σχολείο από εκδηλώσεις θρησκευτικού φονταμενταλισμού και άλλες ακραίες εκδηλώσεις θρησκευτικής πίστης, αλλά και να αποτρέπει, στο μέτρο του δυνατού, την ανάπτυξη επικίνδυνων για το κοινωνικό σώμα θρησκευτικών ομάδων.

Συνεπώς, τα προβλήματα που δημιουργούνται σε μια πολυπολιτισμική κοινωνία όπως είναι η χώρας μας από την κρατούσα  μέχρι ώρας άσκηση του μαθήματος των θρησκευτικών είναι εμφανή. Στόχος δεν είναι να φτάνουμε σε ακραίες θέσεις όπως π.χ. ολική κατάργηση του μαθήματος – κάτι το οποίο θα προκαλούσε μια σωρεία συνεπειών και θα άλλαζε τελείως το πρόσωπο και την παράδοση της ελληνικής κοινωνίας, διακυβεύοντας ακόμα και θέσεις εργασία (π.χ. καθηγητών των θρησκευτικών)-αλλά θα πρέπει να δίνεται στο μάθημα η δυνατότητα στους μαθητές να γνωρίσουν τη θρησκεία τους ως ένα πανανθρώπινο φαινόμενο καθώς επίσης να έρθουν σε επαφή με τα μεγάλα θρησκεύματα ανά τον κόσμο, αλλά και με τη σπουδή μια σειράς θεμάτων χριστιανικής ηθικής με επίκεντρο την ελευθερία, την ευθύνη και την ακεραιότητα του ανθρώπινου προσώπου και με κριτικές αναφορές στα σύγχρονα υπαρξιακά και κοινωνικά προβλήματα. Σε στενό σύνδεσμο με τη συνέχεια και την παράδοση του ελληνικού πολιτισμού, το μάθημα των Θρησκευτικών είναι, και οφείλει να συνεχίσει να είναι, κριτικό για κάθε μορφή θρησκευτικής παθολογίας, ανταποκρινόμενο στις ανάγκες μιας ελεύθερης πλουραλιστικής δημοκρατικής κοινωνίας.

Είναι βέβαιο ότι η μετατροπή του σε προαιρετικό ή και αμφισβητούμενο μάθημα θα υποβαθμίσει σε όλο το ελληνικό δημόσιο σχολείο τη γνωριμία, την αντίληψη και τη θέση της Ορθοδοξίας στην ελληνική παράδοση και πολιτιστική κληρονομιά. Γι αυτό το λόγο, αυτό που χρειάζεται να υιοθετήσει το ελληνικό δημόσιο σχολείο είναι η αναβάθμιση του μαθήματος και η αποτίναξη των παθολογικών στοιχείων που περιορίζουν την κριτική σκέψη των μαθητών και γεννούν συναισθήματα φόβου για κάθε τι ξένο προς εμάς . Έτσι λοιπόν, στο πλαίσιο της δημιουργικής αποδοχής του πλουραλισμού και της διαπολιτισμικής προσέγγισης ως αφετηρίας για οποιαδήποτε σοβαρή εκπαιδευτική θεωρία και πρακτική, η θρησκευτική εκπαίδευση των μαθητών καλείται να παίξει ένα σοβαρό ρόλο στη δυνατότητα των μαθητών να διαχειρίζονται υπεύθυνα και δημιουργικά τον πλουραλισμό και τον διάλογο με τον «άλλον» και το «διαφορετικό».

(Βιβλιογραφία:Καραγιάννης Γιώργος (1997). Εκκλησία και Κράτος 1833-1997. Αθήνα: Το Ποντίκι, σελ. 9)

Δημοπούλου Αναστασία - Μαρία, εξωτερική συνεργάτιδα της εφημερίδας