Ρωμαϊκοί λύχνοι στην Ελλάδα: Β΄Μέρος

ΟΙ ΛΥΧΝΟΙ

Λύχνοι κατασκευάζονταν από διάφορα υλικά, κυρίαρχη, όμως, είναι η χρήση του πηλού. Οι πηλοί που χρησιμοποιούσαν στην κατασκευή των λύχνων ήταν τοπικής προέλευσης. Έτσι, χρωματικά κυμαίνονται από το τεφρό έως το ωχρό και από το ερυθρό έως το σκούρο ερυθρό και το πορτοκαλί. Η σύσταση των πηλών, επίσης, ποικίλλει. Ο πιο χαρακτηριστικός πηλός που χρησιμοποιείται από τους κορίνθιους λυχνοποιούς είναι λεπτόκοκκος, ωχρόλευκος, ενώ οι αθηναϊκοί λύχνοι είναι κατασκευασμένοι από πηλούς που χρωματικά κυμαίνονται από το ερυθροκίτρινο έως το πορτοκαλέρυθρο και είναι σχετικά λεπτής υφής. Σε γενικές γραμμές, στην πλειονότητα των παραγωγών των κορινθιακών και αθηναϊκών εργαστηρίων δε σημειώνεται χρήση επιχρίσματος, με εξαίρεση τα πολύ πρώιμα και ύστερα παραδείγματα. 

Όπως αναφέρθηκε παραπάνω, πρότυπο για τους κορινθιακούς και κατ' επέκταση τους αθηναϊκούς λύχνους ήταν οι ανάγλυφοι ιταλικοί λύχνοι. Οι λύχνοι αυτοί ήταν κατασκευασμένοι σε μήτρες, μέθοδος η οποία κυριαρχεί στη διάρκεια της περιόδου αυτής. Η χρήση μητρών έδωσε τη δυνατότητα να αυξηθεί ο παραγόμενος αριθμός και να βελτιωθεί η ποιότητα του τελικού προϊόντος. Οι κατασκευασμένοι με αυτή τη μέθοδο λύχνοι αποτελούνταν από δύο συνενωμένα τμήματα, το άνω και το κάτω, στα οποία ο λυχνοποιός προσάρμοζε τον μυκτήρα και τη λαβή, που σε πρώιμες φάσεις κατασκευάζονταν χωριστά. Στη συνέχεια, ο μυκτήρας, αλλά και η λαβή, κατασκευάζονταν ενιαία, στην ίδια μήτρα.

Αναφορικά με τη διακόσμηση των λύχνων αυτών, ήταν ανάγλυφη αλλά και εγχάρακτη. Η ανάγλυφη διακόσμηση, αρχικά ήταν αρκετά λιτή, αποτελούμενη από ευθύγραμμα, γεωμετρικά ή φυτικά μοτίβα και απλές μορφές. Σταδιακά γίνεται πιο σύνθετη, καθώς προστίθενται όλο και περισσότερα διακοσμητικά θέματα, ανθρώπινες, ζωικές και θεϊκές μορφές, αλλά και σκηνές προερχόμενες από τη μυθολογία και την καθημερινή ζωή και άλλα. Ο τρόπος απόδοσης του ανάγλυφου διαφοροποιείται ανάλογα με την περίοδο και την περιοχή. Ειδικότερα, τα αθηναϊκά εργαστήρια κατά τον 3ο αι. μ.Χ και 4ο αι. μ.Χ., με εξαίρεση το χρονικό διάστημα της επιδρομής των Ερούλων, παράγουν λύχνους με ιδιαίτερα φροντισμένη, ποικιλόμορφη και πλούσια διακόσμηση, η οποία επεκτείνεται και πέρα από τον δίσκο και τον ώμο των λύχνων. 

ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΑ ΔΙΑΚΟΣΜΗΤΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ & ΣΥΜΒΟΛΑ

Ο D. M. Bailey στο A catalogue of the Lamps in the British Museum, III, καταγράφει αναλυτικά και κατηγοριοποιεί όλα τα διακοσμητικά μοτίβα που αποτυπώνονται στους ρωμαϊκούς λύχνους. Μία ιδιαίτερη κατηγορία είναι αυτή που περιλαμβάνει θέματα θρησκευτικού περιεχομένου. Πιο συγκεκριμένα, περιλαμβάνονται θεϊκές μορφές, αντικείμενα και σύμβολα, που σχετίζονται και παραπέμπουν σε όλες τις θρησκείες της περιόδου, ειδωλολατρία, εβραϊσμός και χριστιανισμός. Βέβαια, στα περισσότερα παραδείγματα που προέρχονται από θέσεις του ελλαδικού χώρου, κυριαρχούν απεικονίσεις θεϊκών προσώπων, σκηνών και συμβόλων που σχετίζονται με το δωδεκάθεο. Σταδιακά αρχίζουν να παρουσιάζονται διακοσμητικά στοιχεία τα οποία μπορούν να ερμηνευτούν ως έμμεση αναφορά στη νέα χριστιανική θρησκεία. Ένα τέτοιο παράδειγμα είναι η απεικόνιση των διπλών ιχθύων. Στη συνέχεια τα σχετικά διακοσμητικά στοιχεία αρχίζουν να πολλαπλασιάζονται και να γίνονται όλο και πιο εμφανή. Έτσι, εντοπίζονται παραδείγματα του 4ου αι. μ.Χ. στα οποία βλέπουμε να αποτυπώνεται με ξεκάθαρο τρόπο το Χριστόγραμμα, η μορφή του Χριστού και άλλα χριστιανικά θέματα. 

Κλείνοντας αυτή τη σύντομη αναφορά στους ρωμαϊκούς λύχνους, αυτής της ιδιαίτερης και πολυποίκιλης κατηγορίας κεραμικής, οφείλουμε να αναφέρουμε ότι πέρα από την καλλιτεχνική αξία τους, αποτελούν δείκτες διαφόρων σημαντικών τομέων, όπως του εμπορίου, της οικονομίας, της κοινωνικής οργάνωσης, της θρησκείας, της τεχνολογίας και άλλων.

Ενδεικτική Βιβλιογραφία:

• D. M. Bailey, A Catalogue of the Lamps in the British Museum, III, Roman Provincial Lamps, London 1988.
• O. Broneer, Terracotta Lamps, Corinth IV, 2, Cambridge, MA 1930.
• O. Broneer, Terracotta Lamps, Isthmia III, Princeton 1977.
• A. Karivieri, The Athenian Lamp Industry in Late Antiquity, Helsinki 1996.
• J. Perlzweig,  The Lamps of the Roman Period, The Athenian Agora, VII, New Jersey 1961.