Θεολογία της Απελευθέρωσης – Α’ μέρος: Εισαγωγή

Ανατρέχοντας στο χρόνο, στις  δεκαετίες του ’60 και του ’70 στη Λατινική Αμερική (σε όλες σχεδόν τις χώρες), πραξικοπηματίες ανέλαβαν την εξουσία με τη βία, εγκαθιδρύοντας δικτατορίες. Δικτατορίες που - στην πλειονότητά τους -  φρόντισαν για τα συμφέροντα των αστικών τάξεων, εντολοδόχων των Η.Π.Α, καταπατώντας τις ελευθερίες  και τα δικαιώματα των χαμηλότερων κοινωνικών στρωμάτων, όπως αποδεικνύει η ιστορία. Εκατομμύρια άνθρωποι σε Αργεντινή, Χιλή, Βραζιλία και αλλού ήταν αντιμέτωποι με την ακραία φτώχεια και τις κοινωνικές διακρίσεις  εις βάρος τους. 

Τέτοιες ήταν οι επικρατούσες συνθήκες σε αυτές τις περιοχές, όταν το 1971 άρχισαν  να δημοσιοποιούνται διάφορα κείμενα ιερέων που καλούσαν το κόσμο να δώσει κοινωνικούς αγώνες. Ανάμεσα στoυς κληρικούς αυτούς, βρέθηκαν άνθρωποι από όλη τη Λατινική Αμερική, όπως ο Γκουστάβο Γκουτιέρες (Περού), ο Χουάν Λουίς Σεγκούντο (Ουρουγουάη), ο Κάρλος Μέστερς (Βραζιλία) και ο Χον Σομπρίνο (Σαλβαδόρ).

Στα κείμενα αυτά είναι ιδιαίτερα εμφανείς κάποιες ομοιότητες, όπως οι παρακάτω:

• Ένα δριμύ κατηγορώ στον καπιταλισμό και τις εκφάνσεις του, καθώς χτίζει και συντηρεί κοινωνικές ανισότητες και αυτό αποτελεί αμάρτημα. 
• Την παρότρυνση για κοινωνική συσπείρωση των φτωχών ώστε να αναπτυχθεί η αλληλεγγύη μεταξύ αυτών, και μέσα από τη φιλοσοφία του μαρξισμού να ορισθούν τα αίτια της φτώχιας, προκειμένου να υπάρξει οργανωμένη ταξική πάλη.
• Μία «νέα» ανάγνωση της Βίβλου με σκοπό την κατανόηση της χριστιανικής μάχης για την ελευθερία του ατόμου και της κοινωνίας. 

Παρατηρείται, με άλλα λόγια, μία προσπάθεια ριζοσπαστικοποίησης του ρόλου της Καθολικής Εκκλησίας. Μία προσπάθεια που ξεκίνησε όχι από την κορυφή αλλά την περιφέρεια της και δεν αναγνωρίσθηκε από την πλειοψηφία των πνευματικών της ταγών. Ελάχιστοι είναι οι καρδινάλιοι ή οι επίσκοποι όπου θα την «ασπαστούν» με πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτό του Όσκαρ Ρομέρο στο Σαλβαδόρ της Κεντρικής Αμερικής, ο οποίος το 1980 θα βρει τραγικό θάνατο από ακροδεξιά στοιχεία της χώρας, την ώρα που τελούσε μία κυριακάτικη λειτουργία.  Ένα επίσης κλασσικό παράδειγμα είναι αυτό του Καμίλο Τόρρες, ενός ιερέα στην Κολομβία όπου στα μέσα της δεκαετίας του 1960 οργάνωσε αντάρτικο και εντάχθηκε στον Εθνικοαπελευθερωτικό Στρατό (ELN). Η μαχητική του δράση για έναν καλύτερο κόσμο (για τον οποίο πάλευε όπως πίστευε) δεν είχε αίσιο τέλος, ο ίδιος δολοφονήθηκε από τις τακτικές ένοπλες δυνάνεις της χώρας το 1966.

Η Θεολογία της Απελευθερωσης αποτέλεσε μία μορφή πνευματικής αντίστασης στα δικτατορικά καθεστώτα της εποχής, αλλά και ως προς την ίδια την Καθολική Εκκλησία και τη μετριοπαθή της στάση ως προς το κοινωνικό γίγνεσθαι στη Λατινική Αμερική. Γεννήθηκε από την ανάγκη για κοινωνική αλλαγή, μέσα από τις επιμιξίες πολιτισμών με ιθαγενείς αμερικάνικες, ευρωπαϊκές και αφρικανικές καταβολές. Έμελλε να επηρεάσει και αυτή με τη σειρά της τα κοινωνικά κινήματα της ηπείρου. Αυτό φάνηκε τη δεκαετία του  1970, όταν κατά την επανάσταση των Σαντινίστας στη Νικαράγουα, δεν ήταν λίγοι οι επίσκοποι και οι ιερείς που βρέθηκαν στο πλευρό τους. Επιπλέον, η φιλοσοφία της ήταν ο θεμέλιος λίθος για να δημιουργηθούν χριστιανικές επιτροπές λαϊκής βάσης σε αγροτικούς συνεταιρισμούς, πανεπιστήμια, εργατικές ενώσεις και διάφορες άλλες δομές άμεσης δημοκρατίας και ταξικών αγώνων σε διάφορα μέρη σε επαρχίες και αστικά κέντρα. 

Ο κληρικός Γκουστάβο Γκουτιέρεζ είχε δηλώσει:  «Η Διδασκαλία και το πνεύμα του Ευαγγελίου του Χριστού απαιτεί την Συγκέντρωση της προσπάθειας της Εκκλησίας στην απελευθέρωση των Ανθρώπων από την Φτώχεια και την Καταπίεση». «Ο λαός θα βρει τη λευτεριά σε αυτή τη ζωή, έξω από την τυραννία και τη φτώχεια», συμπλήρωσε  μερικά χρόνια μετά, ο επίσκοπος Όσκαρ Ρομέρο. Στις δηλώσεις τους διατυπώθηκε με σαφήνεια, ο ριζοσπαστισμός του θρησκευτικού αυτού κινήματος. 

Βιβλιογραφία

Michael Lowy, Η Θεολογία της Απελευθέρωσης, Ο Αιώνας των ανατροπών, Εκδόσεις Larousse

Mark L. Grover, Liberation theology in Latin America: An introduction to library acquisitions

Jose Maria Vigil, Getting the poor down from the cross, International Theological Commission of the Ecumenical Association of the Third World Theologians.

Σαραντάκης Αλέξανδρος