Θρησκευτικά σύμβολα στις δικαστικές αίθουσες

του Μάριου Μανιατάκου – Ασκούμενου Δικηγόρου, LLM Εκκλησιαστικού Δικαίου ΕΚΠΑ

 

Η ανάρτηση των εικόνων της Ορθόδοξης Χριστιανικής παράδοσης σε δημόσια κτήρια έχει απασχολήσει πολλάκις τα Δικαστήρια και μάλιστα μέσα σε ένα χρόνο η Ολομέλεια του Συμβουλίου της Επικρατείας εξέδωσε δύο αποφάσεις για το αίτημα της αφαίρεσης της εικόνας του Χριστού από την αίθουσα της συνεδρίασης του Ανώτατου Διοικητικού Δικαστηρίου.

 

Η πρώτη απόφαση είναι η υπ' αρ. 130/2018 της Ολομέλειας του ΣτΕ (παρεμπίπτουσα) με την οποία οι αιτούντες ζήτησαν να αφαιρεθεί «εκ των προτέρων» ένα αναρτημένο στην Αίθουσα Συνεδριάσεων του Δικαστηρίου «θρησκευτικό σύμβολο», δηλαδή «μία θρησκευτική εικόνα της Ορθόδοξης Χριστιανικής παράδοσης». Το αίτημα στηρίχθηκε στην γνώμη των αιτούντων ότι αφού η δίκη που επρόκειτο να λάβει χώρα αφορούσε προσβολή αποφάσεων του Υπουργού Παιδείας, Έρευνας και Θρησκευμάτων σχετικών με το «πρόγραμμα σπουδών του μαθήματος των θρησκευτικών» και παρεμβαίνουν υπέρ του κύρους των προσβαλλομένων πράξεων δύο νομικά πρόσωπα δημοσίου δικαίου, η «Εκκλησία της Ελλάδος» και η «Εκκλησία της Κρήτης», καθώς και ο «Πανελλήνιος Θεολογικός Σύνδεσμος “ΚΑΙΡΟΣ για την αναβάθμιση της Θρησκευτικής Εκπαίδευσης”», θα έπρεπε να αφαιρεθεί το εν λόγω σύμβολο, «το οποίο συνδέει αναπόφευκτα τον διάκοσμο της αίθουσας με τους παρεμβαίνοντες». 

 

Η εισηγήτρια εισηγήθηκε την απόρριψη του αιτήματος. Επακολούθησε διαλογική συζήτηση και, μετά από ψηφοφορία, το Δικαστήριο απέρριψε το αίτημα ως απαραδέκτως προβαλλόμενο. Τούτο, προεχόντως, διότι το εν λόγω αίτημα δεν αποτελεί αντικείμενο της συγκεκριμένης δίκης ούτε έχει, αντικειμενικά, οποιαδήποτε σύνδεση με το προεκτεθέν αντικείμενο, που αφορά διαφορετικό ζήτημα, κατά τρόπο ώστε να μην τίθεται ζήτημα κατ’ ουσίαν εξετάσεως τυχόν παραβιάσεως της απαγορεύσεως διακρίσεων λόγω θρησκεύματος ούτε, καθ’ οιονδήποτε τρόπο, της αρχής της δίκαιης δίκης. Εξ άλλου, η αποδοχή του προβληθέντος με τον ανωτέρω τρόπο αιτήματος θα συνιστούσε ικανοποίηση προβαλλόμενου δικαιώματος χωρίς δίκη, γεγονός που θα οδηγούσε σε προσβολή αντίστοιχου δικαιώματος των αντιδίκων. Μειοψήφησαν πέντε Σύμβουλοι της Επικρατείας και ένα Πάρεδρος, οι οποίοι διατύπωσαν τη γνώμη ότι το εν λόγω αίτημα υποβλήθηκε, κατ’ αρχήν, παραδεκτώς και έπρεπε να συζητηθεί κατ’ ουσίαν. Μειοψήφησε επίσης ένας Σύμβουλος, ο οποίος διατύπωσε τη γνώμη ότι το αίτημα υποβλήθηκε παραδεκτώς, είναι βάσιμο για τους εκτιθέμενους σε αυτό λόγους, έπρεπε δε, κατ’ αποδοχή του, να αφαιρεθεί εκ των προτέρων το εν λόγω σύμβολο. Βάσει των ανωτέρω, το ΣτΕ έκρινε ότι το ως άνω αίτημα πρέπει να απορριφθεί ως απαράδεκτο. 

 

Η δεύτερη απόφαση είναι η υπ' αρ. 71/2019 της Ολομέλειας του ΣτΕ (παρεμπίπτουσα) με την οποία επισημάνθηκε πως η ανάρτηση θρησκευτικής εικόνας σε δικαστική αίθουσα αποτελεί, ενόψει και της συνταγματικής προβλέψεως για την επικρατούσα θρησκεία (άρθρο 3 § 1 Σ.), εθιμική πρακτική, η οποία δεν παραβιάζει αφ’ εαυτής το δικαίωμα για δίκαιη δίκη (άρθρο 6 ΕΣΔΑ). Η νομολογία του ΣτΕ για τα θρησκευτικά σύμβολα στις δικαστικές αίθουσες έχει αναλύσει, και στο παρελθόν τις δικονομικές προϋποθέσεις του ζητήματος και ειδικότερα το ηθικό έννομο συμφέρον του αιτούντος την αφαίρεση των θρησκευτικών συμβόλων από τη δικαστική αίθουσα και τη φύση της προσβαλλομένης ως πράξεως δικαστικής αρχής. Ως έννομο νοείται το συμφέρον που δεν αντίκειται στο δίκαιο και, προσθέτως αναγνωρίζεται από αυτό ως άξιο έννομης προστασίας. Ειδικότερα, ως «ηθικό» νοείται το έννομο συμφέρον, «το δυνάμενον να αναχθή εις τινα των ανεγνωρισμένων ηθικών αξιών» δηλαδή αυτό που αφορά σε πνευματικά ή ηθικά συμφέροντα, καταστάσεις δηλαδή που έχουν ηθική αξία για τον αιτούντα. Είναι κοινή διαπίστωση ότι το «ηθικό» συμφέρον αντιμετωπίζεται από το δικαστήριο και, κυρίως, το ΣτΕ με ιδιαίτερη ευρύτητα, γεγονός το οποίο επιβεβαιώνεται και από τη σχετική νομολογία επί θεμάτων εκκλησιαστικού δικαίου.

 

Η καινοτομία της αποφάσεως 71/2019 της Ολομέλειας του ΣτΕ συνίσταται στο ότι υπεισέρχεται στην ουσία του ζητήματος. Προσφέρει τόσο τη νομική βάση υπάρξεως θρησκευτικών συμβόλων σε αίθουσα δικαστηρίου όσο και τα περιθώρια αλλαγής του status quo από τον κοινό Νομοθέτη. Η Ολομέλεια του ΣτΕ έκρινε κατά πλειοψηφία ότι η ανάρτηση της εικόνας του Ιησού Χριστού στην αίθουσα συνεδριάσεων είναι σύμφωνη με το Σύνταγμα και δεν αποτελεί ρήγμα στην αρχή της δίκαιης δίκης. Το σκεπτικό της πλειοψηφίας βασίζεται σε δύο άξονες: τη συνεφαρμογή των άρθρων 3 και 13 Σ. και το εθιμικό δίκαιο. Με την παρούσα υπόθεση προστίθεται άλλη μία περίπτωση στην οποία η «επικρατούσα θρησκεία» δεν αποτελεί απλώς πραγματική διαπίστωση, αλλά νομική έννοια με κανονιστικό περιεχόμενο. Είναι αναγκαίο να τονιστεί πως η νομολογία εκφράζεται πάντα ελλειπτικά ως προς τις κανονιστικές συνέπειες της επικρατούσας θρησκείας, γεγονός που δεν είναι τυχαίο. Η νομολογία επιφυλάσσει για τον εαυτό της και τη διαπλαστική της εξουσία τον καθορισμό των περιπτώσεων κατά τις οποίες ο όρος έχει κανονιστικές συνέπειες όπως και το εύρος τους.

 

Ο δεύτερος άξονας, όπως προαναφέρθηκε εδράζεται στο εθιμικό δίκαιο. Η νομολογία πολύ σπάνια στηρίζεται σε εθιμικές πρακτικές σύμφωνα με την ορθόδοξη παράδοση. Η ανάρτηση των εικόνων στα δικαστήρια είναι μία από τις πρακτικές αυτές, καθώς παρατηρείται αδιαλείπτως από την ίδρυση του νεοελληνικού κράτους. Σύμφωνα με τη νομολογία, ο εθιμικός αυτός κανόνας εμπίπτει καταρχήν στο περιθώριο εκτιμήσεως του Κράτους, οπότε δεν συγκρούεται με την ΕΣΔΑ και τούτο, ενόψει και της συνταγματικής προβλέψεως περί επικρατούσας θρησκείας. Ωστόσο, δεν αποκτά συνταγματική ισχύ και ο κοινός Νομοθέτης θα κρίνει κυριαρχικά εάν και πότε θα διακόψει κατά τρόπο γενικό και ενιαίο τον εθιμικό αυτόν κανόνα. Η ανάρτηση της εικόνας του Ιησού Χριστού, που δικαιολογείται, σύμφωνα με τους δύο αυτούς άξονες, δεν προσβάλλει, σύμφωνα με την πλειοψηφία, το δικαίωμα σε δίκαιη δίκη των αιτούντων, καθόσον δεν επικαλούνται ούτε αποδεικνύουν πως η εθιμική αυτή πρακτική έχει επιδράσει «… κατά τρόπο αντίθετο προς τη δικαστική αμεροληψία, στο περιεχόμενο απόφασης τούτου είτε άλλου δικαστηρίου, η οποία αφορά σε αντικείμενο ίδιο ή παρεμφερές με αυτό των προαναφερθέντων αιτήσεων ακυρώσεως». Με το σκεπτικό αυτό το Δικαστήριο απέρριψε την αίτηση, μη αρκούμενο όμως σε τυπικούς λόγους, αλλά οριοθετώντας το νομικό πλαίσιο αναρτήσεως και διατηρήσεως της εικόνας του Ιησού Χριστού στις δικαστικές αίθουσες. 

 

Είμαι της άποψης πως η κρίση της πλειοψηφίας, αλλά και της μειοψηφίας, η οποία δέχθηκε την αφαίρεση με βάση τα άρθρα 6 και 9 ΕΣΔΑ, θα αποτελέσουν σημείον αντιλεγόμενον. Πρόκειται, όμως, για μία σύμφωνη με τις ισχύουσες διατάξεις θεώρηση του ζητήματος. Παραγνώριση, όμως, του άρθρου 3 Σ., το οποίο σχετικοποιεί το άρθρο 13 και δίδει έρεισμα στον εθιμικό κανόνα που εφαρμόστηκε στην απόφαση, δεν μπορεί να γίνει από το δικαστή. Εναπόκειται στην εξουσία του αναθεωρητικού νομοθέτη, ο οποίος στην πρόσφατη (2019) αναθεώρηση του Συντάγματος δε φάνηκε πρόθυμος να τροποποιήσει το άρθρο 3, αν και δόθηκε η ευκαιρία προς τούτο.

 

Πηγή: lakonikos.gr