Το Ιερό της Βραυρωνίας Αρτέμιδος στη Βραυρώνα: η Κλασική Περίοδος και η Λατρεία της Αρτέμιδος

Εκτός από το ναό της Βραυρωνίας Αρτέμιδος και τη δωρική στοά, στα τέλη του 5ου αιώνα π.Χ. χρονολογούνται και ορισμένα άλλα οικοδομήματα, ανάμεσα τους και δύο σημαντικά  μνημεία του ιερού. Το πρώτο βρίσκεται στα δυτικά του νεότερου ναού της Βραυρωνίας Αρτέμιδος, και ουσιαστικά πρόκειται για ένα άνδηρο, το οποίο λειτουργούσε ως πλατεία για τη συγκέντρωση των πιστών κατά τα θρησκευτικά δρώμενα (4). Το δεύτερο βρίσκεται στο βορειοδυτικό τμήμα του ιερού και είναι μια λίθινη γέφυρα (11) κατασκευασμένη από μεγάλες ασβεστολιθικές πλάκες που πατάνε πάνω σε σειρές παράλληλων τοιχίων. Η σημασία της γέφυρας ήταν μεγάλη για το ιερό, καθώς διευκόλυνε την προσπέλαση του Ερασίνου ποταμού από τις άμαξες που έρχονταν από την ενδοχώρα.

Εικόνα 1: κάτοψη του ιερού στα τέλη του 5ου αιώνα π.Χ.

Στην Κλασική περίοδο υπήρξαν επεμβάσεις και στο χώρο του λεγόμενου «μικρού Ιερού». Δημιουργήθηκαν δύο οικοδομήματα, τα οποία έχουν συσχετιστεί με τη χθόνια λατρεία της Ιφιγένειας. Το ένα βρίσκεται μπροστά από τη δυτική είσοδο του σπηλαίου (6) και πρόκειται για ένα μικρό κτίσμα με πώρινη θεμελίωση που έχει ταυτιστεί με το νεότερο ηρώο-ναό της Ιφιγένειας. Το δεύτερο κτήριο (8) χτίστηκε κοντά στην ανατολική πλευρά του σπηλαίου και χρονολογείται μερικά χρόνια νωρίτερα από το ηρώο. Οι μελετητές το ονόμασαν «Ιερή οικία» και δεν έχουν καταλήξει με σιγουριά για το ποια ήταν η χρήση του.

Εκτός από τα κτήρια που προαναφέρθηκαν, υπάρχουν και αρκετά άλλα, τα οποία δεν έχουν εντοπιστεί ακόμη από την αρχαιολογική σκαπάνη. Αυτό αποδεικνύεται από ένα μοναδικό εύρημα, μια επιγραφή του 3ου αιώνα π.Χ. που αναφέρει ότι ο αρχιτέκτονας πρέπει να συντάξει «συγγραφάς»¹  για την επισκευή των κτηρίων του ιερού. Με βάση αυτή τη μαρτυρία μένει ακόμα να εντοπιστούν ο «Παρθενών»² , το «αμφιπόλειο»³ , το «γυμνάσιο», η «παλαίστρα» και οι «ιππώνες».

Εικόνα 2: αγάλματα παιδιών που βρέθηκαν στο ιερό

Το ιερό της Βραυρώνας ήταν ένα από τα σημαντικότερα ιερά της Αττικής και είχε στενή σχέση με τη ζωή των γυναικών. Η Άρτεμις λατρευόταν ως θεά του τοκετού και ο εξευμενισμός της θεωρούνταν απαραίτητος στην περίπτωση που ο τοκετός είχε ευτυχή κατάληξη. Σε αυτή την περίπτωση οι γυναίκες αφιέρωναν τα ενδύματα τους προς τιμήν της θεάς. Τα ρούχα των γυναικών που πέθαιναν κατά τη διάρκεια του τοκετού αφιερώνονταν στην Ιφιγένεια. Επίσης, η Άρτεμις λατρευόταν στο ιερό ως κουροτρόφος και προστάτιδα των παιδιών. Υπάρχουν ενδείξεις ότι τα ασθενικά παιδιά της Αττικής διέμεναν για ένα διάστημα στο ιερό με την ελπίδα να γιατρευτούν από τη θεά. Πολυάριθμα αγάλματα που εικονίζουν μικρά παιδιά μπορούν να θεωρηθούν ως αφιερώματα των ευγνώμων γονέων.

Κάθε πέντε χρόνια τελούνταν προς τιμήν της Αρτέμιδος τα Μεγάλα Βραυρώνια, στο πλαίσιο των οποίων μια μεγαλειώδης πομπή ξεκινούσε από το Βραυρώνιο της Ακρόπολης και κατέληγε στο ιερό της Βραυρώνας. Επίσης, κάθε χρόνο γίνονταν τα ετήσια Βραυρώνια. Παράλληλα με τη λατρεία της Άρτεμις, μαρτυρείται και λατρεία του Διονύσου, προς τιμήν του οποίου γίνονταν τα Μικρά ή Κατ΄ αγρούς Διονύσια. Υπάρχουν, ακόμη, ενδείξεις για λατρεία του Απόλλωνος και της Λητούς.

Εικόνα 3: Κρατηρίσκοι από το ιερό της Βραυρώνας που εικονίζουν τελετουργικά δρώμενα, 

στα οποία συμμετέχουν νεαρά κορίτσια.

Στο ιερό της Βραυρωνίας Αρτέμιδος λάμβανε χώρα και η «Αρκτεία». Στο πλαίσιο αυτού του εθίμου, οι ευγνώμονες γονείς αφιέρωναν κορίτσια ηλικίας 7 έως 10 ετών, τα οποία υπηρετούσαν στο ιερό για ένα χρόνο. Στο διάστημα αυτό ονομάζονταν «Άρκτοι» και λάμβαναν μέρος σε διάφορες τελετουργίες. Πράγματι, Έχουν βρεθεί πολυάριθμα αγγεία που εικονίζουν νεαρά κορίτσια σε διάφορα τελετουργικά δρώμενα.  Έχει διατυπωθεί η άποψη, ότι η «Αρκτεία» ίσως να συμβόλιζε τη μετάβαση από την παιδική ηλικία σ΄ αυτή της ενηλικίωσης. 

Ένα άλλο πολύ σημαντικό έθιμο που λάμβανε χώρα στο ιερό έχει να κάνει με την προετοιμασία των κοριτσιών για το γάμο. Οι νεαρές κοπέλες της Αττικής, όταν έφταναν στην ηλικία της ήβης, παρέμεναν  για 8 έως 10 μέρες στο ιερό. Σκοπός αυτού του εθίμου ήταν η κάθαρση πριν το γάμο. 

Εικόνα 4: ακόμα και σήμερα τα νερά του Ερασίνου ποταμού 

προκαλούν μεγάλες καταστροφές στον αρχαιολογικό χώρο.

Κατά τον 3ο αιώνα π.Χ., η Βραυρώνα ακολούθησε τις τύχες όλων των μη οχυρωμένων περιοχών της Αττικής. Αποτέλεσμα των συνεχών συγκρούσεων ανάμεσα στους Αθηναίους και τους Μακεδόνες, ήταν η καταστροφή του ιερού της Βραυρωνίας Αρτέμιδος. Στη συνέχεια το ιερό πέρασε στη λησμονιά, ίσως επειδή τα νερά του Ερασίνου ποταμού κάλυψαν τα ερείπια του. Πράγματι, ο Παυσανίας δεν το αντιλήφθηκε, όταν επισκέφτηκε την περιοχή τον 2ο αιώνα π.Χ.

________________________________________________________________

Μαστροπαύλος Γιώργιος