Το Ιερό της Βραυρωνίας Αρτέμιδος στη Βραυρώνα: η Στοά και ο Κλασικός Ναός

Μερικές δεκαετίες μετά την πρώτη περίοδο ακμής των τελών του 6ου αιώνα π.Χ., το ιερό της Βραυρωνίας Αρτέμιδος στη Βραυρώνα καταστράφηκε για πρώτη φορά. Το 480/79 π.Χ., οι Πέρσες εισέβαλλαν στην Αττική,  κατέστρεψαν το ιερό και μετέφεραν το λατρευτικό άγαλμα της Αρτέμιδος στη Λαοδίκεια της Συρίας. Στην αρχαιότητα, υπήρχε η παράδοση ότι αυτό το άγαλμα το είχαν φέρει η Ιφιγένεια και ο Ορέστης από την Ταυρίδα στην Ελλάδα. Σήμερα δεν έχει σωθεί τίποτα από το λατρευτικό άγαλμα της Βραυρωνίας Αρτέμιδος, το οποίο από αρκετούς μελετητές ταυτίζεται με το «Άγαλμα Ορθόν» των επιγραφών. Αυτό το γλυπτό φαίνεται ότι αντικατέστησε αυτό που έκλεψαν οι Πέρσες.

Ύστερα από την καταστροφή του ιερού από τους Πέρσες, υπάρχει μια περίοδος οικοδομικής απραξίας στο ιερό, μέχρι το τελευταίο τέταρτο του 5ου αιώνα π.Χ., οπότε και ξεκινάει μια νέα περίοδος ακμής και έντονης οικοδομικής δραστηριότητας. 

Εικόνα 1: κάτοψη του ιερού στα τέλη του 5ου αιώνα π.Χ.

Κατά τη δεκαετία του 420 π.Χ. χτίστηκε το πιο σημαντικό κτήριο του ιερού. Πρόκειται για μια δωρική στοά σχήματος Π (13), της οποίας τα δύο σκέλη είχαν διαφορετικό μήκος. Έχει διατυπωθεί η άποψη ότι το κτίριο δεν ολοκληρώθηκε ποτέ και ότι τοποθετήθηκε μόνο ο πρώτος κίονας κάθε πλαϊνής κιονοστοιχίας. 

Στην δυτική πτέρυγα υπάρχουν τέσσερα δωμάτια (α-γ), τα οποία χωρίζονται από μια μνημειακή είσοδο (22) που διευκόλυνε την πρόσβαση από την ενδοχώρα. Τα δωμάτια ήταν τετράγωνα, εκτός από το νοτιότερο που ήταν ορθογώνιο. Υπάρχει η άποψη ότι πρόκειται για τους «Οίκους» των επιγραφών και ότι ήταν οι χώροι που έμεναν οι «Άρκτοι», δηλαδή τα μικρά κορίτσια από την Αθήνα που υπηρετούσαν στο ιερό για ένα χρόνο. Ωστόσο, τα δωμάτια αυτά διαθέτουν έκκεντρες θύρες και οπές για την τοποθέτηση κλινών και τραπεζιών. Επομένως, φαίνεται αρκετά πιθανόν να λειτουργούσαν ως χώροι εστίασης. Στην ανατολική πτέρυγα δεν έχουν βρεθεί δωμάτια, μόνο ένας συμπαγής τοίχος που διέτρεχε όλο το μήκος της.

Εικόνα 2: η στοά του ιερού από τα νοτιοανατολικά. Τμήματα της βόρειας κιονοστοιχίας 

και ο πρώτος κίονας κάθε πλαϊνής πλευράς αναστηλώθηκαν 

από τον Χ. Μπούρα τη δεκαετία του 1960. 

Πίσω από τη βόρεια κιονοστοιχία ανοίγονται έξι τετράγωνα δωμάτια (δ-ι), τα οποία μπορούν να ταυτιστούν με ασφάλεια ως χώροι εστίασης. Οι θύρες τους είναι έκκεντρες και περιμετρικά στους τοίχους σώζεται ένα υπερυψωμένο βάθρο, το οποίο φέρει οπές για τη στερέωση ξύλινων κλινών. Πίσω από τα δωμάτια της βόρειας πτέρυγας, υπήρχε επιμήκης αυλή, στη βόρεια πλευρά της οποίας υπήρχε μια στοά με πεσσοστοιχία (14). Η είσοδος σε αυτή την αυλή γινόταν είτε μέσω ενός στενού διαδρόμου ανάμεσα στα δωμάτια της βόρειας πτέρυγας, είτε μέσω δύο ευρύχωρων μνημειακών προπύλων που υπήρχαν σε κάθε άκρη της αυλής (15,16). Πιθανότατα το μικρό δωμάτιο στα δυτικά των βόρειων δωματίων να χρησίμευε ως φυλάκιο του δυτικού προπύλου.

Εικόνα 3: στα δεξιά της φωτογραφίας εικονίζονται δωμάτια της βόρειας πτέρυγας. 

Διακρίνονται το περιμετρικό βάθρο και η πλακόστρωση, καθώς και λίθινα τραπέζια.

Στο εσωτερικό της πεσσοστοιχίας βρέθηκαν 37 ορθογώνιες επιμήκεις πλάκες με εγκοπή στη μέση της άνω επιφάνειας τους. Σε αυτές τις εγκοπές ανέθεταν είτε λευκώματα¹  με τα ονόματα των «Άρκτων»² , είτε σανίδες, στις οποίες κρεμούσαν προς τιμήν της Ιφιγένειας τα ρούχα των γυναικών που είχαν πεθάνει κατά τον τοκετό. Γενικότερα, φαίνεται ότι η στοά είχε μικτό λειτουργικό χαρακτήρα. Τα δωμάτια φαίνεται ότι λειτουργούσαν ως χώροι εστιάσεων και ξενώνες, ενώ στις κιονοστοιχίες και την πεσσοστοιχία τοποθετούνταν και προβάλλονταν τα αναθήματα των πιστών προς τιμήν της θεάς.
 

Εικόνα 4: τα κατάλοιπα του ναού της Βραυρωνίας Αρτέμιδος από τα βόρεια.

Η κάτοψη της στοάς είναι αρκετά ιδιόμορφη, καθώς η δυτική πτέρυγα της είναι πιο κοντή από την ανατολική. Αυτό συμβαίνει, γιατί, στα νότια της δυτικής πτέρυγας, υπάρχει ένα ψηλό κλιμακωτό άνδηρο, πάνω στο οποίο υψώνεται ο ναός της Βραυρωνίας Αρτέμιδος που χρονολογείται στα τέλη του 5ου αιώνα π.Χ(1). Πρόκειται για έναν δίστυλο εν παραστάσι ναό με πρόναο, σηκό και οπισθόδομο. Στον σηκό ήταν τοποθετημένοι τέσσερις κίονες σε τετράγωνη διάταξη. Σήμερα σώζεται μόνο μέρος της κατώτατης στρώσης των θεμελίων. Στην περιοχή ανατολικά του ναού έχει βρεθεί ο βωμός (3), ο οποίος ήταν το κέντρο λατρείας του ιερού.

------------------------------------------------------------------------

  ¹ Ξύλινοι πίνακες καλυμμένοι με κερί, πάνω στους οποίους έγραφαν με τη γραφίδα.

  ² «Άρκτοι» ονομάζονταν τα κορίτσια ηλικίας 7-10 ετών που υπηρετούσαν στο ιερό, στο πλαίσιο του εθίμου της «Αρκτείας». 

Βιβλιογραφία

• J.M. Camp, The Archaeology of Athens, 2001, Vicenza, p. 277-279
• Ιω. Αθανασίου Αντωνίου, Βραυρών Συμβολή στην Ιστορία της Βραυρώνος και του Ιερού της Βραυρωνίας Αρτέμιδος, 1989, Αθήνα
• Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού - Βραυρώνα

Κατάλογος φωτογραφιών

• Εικόνα 1: Υπουργείο Πολιτισμού και Αθητισμού - Βραυρώνα
• Εικόνα 2: GTP: Greek Travel Pages
• Εικόνα 3: https://www.panoramio.com/user/1025207
• Εικόνα 4: Υμηττός: Ανατολικές Πλαγιές

Μαστροπαύλος Γεώργιος