Το Ιερό της Βραυρωνίας Αρτέμιδος στη Βραυρώνα: η Θέση και η Αρχαϊκή Περίοδος

Ανάμεσα στους πολυάριθμους αρχαιολογικούς χώρους της Αττικής, λίγοι έχουν διατηρήσει την αυθεντικότητα του τοπίου που είχαν κατά τη διάρκεια της αρχαιότητας. Ένας τέτοιος αρχαιολογικός χώρος είναι το ιερό της Βραυρωνίας Αρτέμιδος, το οποίο βρίσκεται κοντά στην ανατολική ακτή της Αττικής, πάνω στον δρόμο που οδηγεί από το Μαρκόπουλο στο σύγχρονο παραλιακό οικισμό της Βραυρώνας. Είναι χτισμένο στους βόρειους πρόποδες του λόφου της Βραυρώνας, στο σημείο όπου σήμερα υπάρχει το εκκλησάκι του Αγίου Γεωργίου. 

Εικόνα 1: χάρτης τμήματος της ανατολικής ακτής της Αττικής με 

σημειωμένη τη θέση του αρχαιολογικού χώρου και του μουσείου της Βραυρώνας

Πρόκειται για ένα τοπίο γεμάτο πράσινο και με πολλά νερά, καθώς από την αρχαία ιερή πηγή ακόμα αναβλύζει νερό. Επίσης, κοντά στο ιερό ρέει ακόμη και σήμερα ο ποταμός Ερασίνος. Επομένως, δεν ήταν τυχαία η θέση όπου ιδρύθηκε το ιερό, καθώς, κατά την αρχαιότητα, υπήρχε άμεση σχέση ανάμεσα στα χαρακτηριστικά του τοπίου και στην ιερότητα ενός τόπου. Ίσως αυτή η παράδοση να ήταν κατάλοιπο των συνηθειών της προϊστορικής περιόδου, όπου τα θρησκευτικά δρώμενα γίνονταν σε τόπους με έντονη σύνδεση με τη φύση, όπως ήταν τα σπήλαια, τα άλση και οι κορυφές των βουνών.

Εικόνα 2: το ιερό της Βραυρωνίας Αρτέμιδος από τα βορειοδυτικά με το εκκλησάκι του Αγίου Γεωργίου στο βάθος. 

Ένας τόπος πλούσιος σε νερά και πράσινο.

Το ιερό άνηκε στην επικράτεια της αρχαίας Βραυρώνας, η οποία, σύμφωνα με την παράδοση, ήταν μια από τις δώδεκα πόλεις της πρώιμης Αττικής, οι οποίες αργότερα συνενώθηκαν κάτω από την κεντρική εξουσία της Αθήνας. Μετά τις μεταρρυθμίσεις του Κλεισθένη, το 508 π.Χ., το ιερό εντάχθηκε στο δήμο των Φιλαϊδών, το κέντρο του οποίου βρισκόταν ενάμιση χιλιόμετρο δυτικότερα.

Το ιερό της Βραυρωνίας Αρτέμιδος ήταν ένα από τα πιο παλιά και σεβάσμια ιερά της Αττικής. Η ίδρυση του τοποθετείται στη Γεωμετρική περίοδο, καθώς έχουν βρεθεί πολυάριθμα αναθήματα γύρω από την ιερή πηγή, τα οποία χρονολογούνται από τον 9ο αιώνα π.Χ και εξής. Πρόκειται για κεραμική, κοσμήματα και αντικείμενα από ξύλο και ελεφαντοστό. Από αυτή την πρώιμη περίοδο του ιερού δεν έχουν βρεθεί μέχρι τώρα αρχιτεκτονικά κατάλοιπα.

Εικόνα 3: κάτοψη του ιερού

Τα πρωϊμότερα αρχιτεκτονικά κατάλοιπα χρονολογούνται γύρω στο 700 π.Χ., και έχουν εντοπιστεί στη νότια πλευρά του ιερού, πολύ κοντά στους πρόποδες του λόφου. Πρόκειται για διάφορα κτήρια(7), τα οποία βρίσκονταν στο εσωτερικό ενός σπηλαίου, το οποίο δεν υπάρχει σήμερα, καθώς η οροφή του είχε καταρρεύσει ήδη από την αρχαιότητα. Το σπήλαιο και τα κτήρια έχουν συνδεθεί με τη λατρεία της Ιφιγένειας. Σύμφωνα με την παράδοση, η κόρη του Αγαμέμνονος ήταν η πρώτη ιέρεια της Αρτέμιδος στο ιερό της Βραυρώνας. Όταν πέθανε, τάφηκε εκεί και λατρεύτηκε ως χθόνια ηρωίδα. Κέντρο αυτής της λατρείας ήταν ο τάφος-ηρώο της, ο οποίος στις γραπτές πηγές αναφέρεται ως «κενήριον», και έχει ταυτιστεί με το σπήλαιο που προαναφέραμε. Η περιοχή αυτή έμεινε γνωστή ως «μικρό Ιερό».

Η πρώτη περίοδος ακμής του ιερού τοποθετείται στα τέλη του 6ου αιώνα π.Χ. και πιθανότατα οφείλεται στη διακυβέρνηση της Αθήνας από τον Πεισίστρατο και τους γιούς του(561-510 π.Χ.). Το μεγάλο ενδιαφέρον για το ιερό από το τυραννικό καθεστώς μπορεί να δικαιολογηθεί αν αναλογιστούμε τα λόγια του Πλάτωνα και, αργότερα, του Πλούταρχου, οι οποίοι αναφέρουν, ότι ο Πεισίστρατος καταγόταν από τη Βραυρώνα και ότι είχε την κτηματική του περιουσία σε αυτή την περιοχή. 

Εικόνα 4: η θέση του αρχαϊκού ναού της Βραυρωνίας Αρτέμιδος από τα δυτικά. 

Στο κάτω μέρος της φωτογραφίας διακρίνεται το άνδηρο των τελών του 5ου αιώνα π.Χ. που λειτουργούσε ως πλατεία.

Αυτή την περίοδο, οικοδομήθηκε ο πρώτος ναός της Βραυρωνίας Αρτέμιδος, στη θέση όπου σήμερα βρίσκεται το εκκλησάκι του Αγίου Γεωργίου(5). Σήμερα σώζεται μέρος των θεμελίων, καθώς και αρκετά πώρινα δωρικά αρχιτεκτονικά μέλη. Ωστόσο, αυτά τα στοιχεία δεν είναι αρκετά για να γίνει ανασύνθεση της κάτοψης του ναού. Ο βωμός του δεν έχει εντοπιστεί με σιγουριά, αλλά ίσως να βρισκόταν στα βορειοανατολικά του. Την ίδια περίοδο με το ναό, χτίστηκε και ένα μνημειακό πρόπυλο που βρισκόταν στην περιοχή όπου αργότερα οικοδομήθηκε η μεγάλη στοά του ιερού. 

Βιβλιογραφία

• J.M. Camp, The Archaeology of Athens, 2001, Vicenza, p. 277-279
• Ιω. Αθανασίου Αντωνίου, Βραυρών Συμβολή στην Ιστορία της Βραυρώνος και του Ιερού της Βραυρωνίας Αρτέμιδος, 1989, Αθήνα

Ιστότοποι

• Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού / Βραυρώνα 

Κατάλογος εικόνων

• Εικόνα 1: Google Maps
• Εικόνα 2: Orbitlab: digital content laboratory
• Εικόνα 3: Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού/Βραυρώνα
• Εικόνα 4: Team Sirius