Το ιερό του Απόλλωνος Δαφνηφόρου στην Ερέτρια: ο γεωμετρικός ναός

Η Ερέτρια βρίσκεται στο νότιο τμήμα της νήσου Εύβοιας, είναι πεδινή και οριοθετείται από τους λόφους Ζερβούνι εξ ανατολάς και Βουδόχη από τα δυτικά. Η πόλη της Ερέτριας, σύμφωνα με τις γραπτές πηγές και τα αρχαιολογικά κατάλοιπα, φαίνεται να υφίστατο ήδη από τις αρχές του 8ου αι.. Η Ερέτρια εκτεινόταν από τα παράλια έως και τους πρόποδες της ακρόπολης, η οποία βρισκόταν σε ένα λόφο ύψους 123 μέτρων.  Το ιερό του Απόλλωνος Δαφνηφόρου βρίσκεται στο κέντρο της πόλης, ενώ στο νότιο τμήμα βρίσκεται το Δαφνηφόριον, ένα κτίριο, το οποίο συνδέεται με την πρώιμη λατρεία του θεού Απόλλωνα. Ανεσκάφη για πρώτη φορά το 1899 από τον Κωνσταντίνο Κουρουνιώτη, ενώ η έρευνα συνεχίστηκε από την Ιωάννα Κωνσταντίνου και την Ελβετική Αρχαιολογική Σχολή.

Εικ. 1: Οι τρεις φάσεις του ναού του Απόλλωνος Δαφνηφόρου, 

νότια, σε συνάφεια με το ναό του τέλους του 8^ου αι. π.Χ., το Δαφνηφόριον.

Ο θεός Απόλλωνας ήταν ο πολιούχος θεός της Ερέτριας. Ο Όμηρος στον ύμνο του «Εἲς Ἀπόλλωνα Πύθιον»¹, αναφέρει ότι ο ίδιος ο θεός κατέφθασε στο Λιλάντιο πεδίο για να οικοδομήσει το ναό του, αποχωρώντας, όμως, από τον τόπο χωρίς να τον ιδρύσει. Του αποδίδονταν το επίθετο «Δαφνηφόρος», εκείνος, δηλαδή, που φέρει μαζί του τις δάφνες, τα φύλλα του ιερού δένδρου. Λέγεται ότι αυτό το ιερό δένδρο κάποτε  ήταν μια όμορφη κοπέλα, κόρη του ποταμού Πηνειού, η Δάφνη, η οποία προκειμένου να αποφύγει τον Απόλλωνα, ο οποίος ήθελε να την κάνει δική του, παρακάλεσε τον πατέρα της να την μεταμορφώσει σε δένδρο. Ο θεός Απόλλωνας, έκτοτε, σύμφωνα με τον μύθο, θέλοντας να έχει πάντοτε μαζί του τη Δάφνη, υποσχέθηκε οι κλώνοι της να στεφανώνουν τα μαλλιά του, τη φαρέτρα του και τη λύρα του. Έτσι, η δάφνη αποτελεί ιερό δένδρο και σήμα του θεού. 

Εικ. 2: Άποψη της αψίδας του ναού

Το ιερό του Απόλλωνος Δαφνηφόρου στην Ερέτρια, σύμφωνα με τις αρχαιολογικές μαρτυρίες, φαίνεται να ακμάζει κατά τον 8ο αι., όπως άλλωστε συνέβη με την ίδια την πόλη. Ο ναός του Απόλλωνος, όντας το σημαντικότερο εκ των μνημείων της Ερέτριας, έχει τρεις οικοδομικές φάσεις. Η πρώτη ανάγεται στους γεωμετρικούς χρόνους, στο δεύτερο μισό του 8ου αι. π. Χ. (περίπου 740 – 720 π.Χ.). Ο ναός είναι εκατόμπεδος, αψιδωτής κατόψεως, θυμίζοντας την κάτοψη των οικιών της περιόδου. Η μία στενή του πλευρά βρίσκεται στα νοτιοανατολικά έναντι μίας κατασκευής, η οποία αποδίδεται σε βωμό. 

Τα υλικά κατασκευής που χρησιμοποιήθηκαν είναι τα ίδια με αυτά που χρησιμοποιούντο για την ανέγερση των οικιών, όπως είναι για παράδειγμα το ξύλο, οι ωμές πλίνθοι, τα καλάμια κλπ.. Η κρηπίδα, η βάση δηλαδή όπου πατά ο ναός, ήταν λίθινη, ενώ η ανωδομή ήταν από ωμές πλίνθους και η σκεπή από καλάμια ή άχυρα, όπως συνηθιζόταν εκείνη την περίοδο. Εξαιτίας του βαθμού της καταστροφής που υπέστη το κτίριο, πιθανότατα από πυρκαγιά – σύγχρονη του κτιρίου, δεν είναι δυνατή η ανασύνθεση του σκελετού του εσωτερικού του. 

¹ […]  Κηναίου τ' ἐπέβης ναυσικλειτῆς Εὐβοίης.

         στῆς δ' ἐπὶ Ληλάντῳ πεδίῳ: τό τοι οὐχ ἅδε θυμῷ    

         τεύξασθαι νηόν τε καὶ ἄλσεα δενδρήεντα […]

^{Βιβλιογραφία}

• Auberson P., Schefold K. 1973, μτφρ. Θέμελης Π., Ερέτρια: Αρχαιολογικός Οδηγός, Αθήνα, 227 - 229.

• Κακριδής Ι. (επιμ.) 1986, Ο Απόλλων, στο Ελληνική Μυθολογία: Οι Θεοί, Τόμος 2, 139 – 160. 

• Mazarakis A. 1997, From Rulers' Dwellings to Temples. Architecture, Religion and Society in Early Iron Age Greece (1100-700 B.C.), Jonsered, 62 - 63.

• Σαπουνά- Σακελλαράκη Ε., 1995, Ερέτρια, Χώρος και Μουσείο, Αθήνα.

•  Verdan S. a. 2010, Η γένεση της Ερέτριας, στο Ερέτρια: ματιές σε μια αρχαία πόλη, Αθήνα, 63 – 66.

• Verdan S. b. 2010, Το ιερό του Απόλλωνος Δαφνηφόρου, στο Ερέτρια: ματιές σε μια αρχαία πόλη, Αθήνα, 239 – 245. 

• Όμηρος, Εἲς Ἀπόλλωνα Πύθιον, στ. 219 - 221.

• Εικόνα 1: Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού / Ναός Δαφνηφόρου Απόλλωνα στην Ερέτρια (βλ. εδώ)

• Εικόνα 2: Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού / Ναός Δαφνηφόρου Απόλλωνα στην Ερέτρια (βλ. εδώ)

Γκουντρουμπή Βάσω