Το Ηφαίστειο στον Αγοραίο Κολωνό: η ανατολική ζωφόρος

2016-12-29 13:14

Το θέμα της εικονιστικής παράστασης της ζωφόρου

Το θέμα της ανατολικής ζωφόρου (Εικ. 1), το οποίο βρίσκεται ακόμη υπό μελέτη, αναφέρεται πιθανότατα στη μάχη μεταξύ του Θησέα και των Παλλαντιδών, καθώς ανταποκρίνεται καλύτερα στο ιδεολογικό κλίμα της Αθήνας εκείνης της περιόδου, του Αρχιδάμειου πολέμου, όταν οι Αθηναίοι μάχονταν κατά των Ελλήνων σφετεριστών της αυτοκρατορικής εξουσίας.

Ο Θησέας, σύμφωνα με τον μύθο, βρέθηκε αντιμέτωπος με τους πενήντα γιους του Πάλλαντα, άρχοντα της Αθήνας, οι οποίοι επιχείρησαν να σφετεριστούν το πατρικό θρόνο του Θησέα. Εκείνος, επιστρέφοντας από τη Κρήτη, πληροφορούμενος για την ενέδρα με στόχο τη κατάληψη του πατρικού θρόνου από τους Παλλαντίδες, τους αντιμετώπισε με επιτυχία. Αποφάσισε, λοιπόν, μετά από αυτή τη νίκη να ενώσει τις δύο αυτές φυλές μεταξύ τους με γάμο, παντρεύοντας τον γιο του Ιππόλυτο και την αδελφή των Παλαντιδών, Αρικία. Ο συγκεκριμένος μύθος είναι παράλληλος με το ιδεολογικό κλίμα εκείνης της περιόδου.

Ακόμη αυτό που επιβεβαιώνει το συγκεκριμένο μύθο είναι η συνάφεια των θεμάτων μεταξύ των ζωφόρων και των μετωπών. Δε θα ήταν δυνατό όλα τα υπόλοιπα συμπλέγματα στην δυτική ζωφόρο και στις μετόπες να έχουν συναφή θέματα, με πρωταγωνιστή τον Θησέα και στην ανατολική ζωφόρο να επιλέξουν ένα άλλο θέμα, ολότελα διαφορετικό από αυτά που ήδη είχαν χρησιμοποιήσει. Αυτό που είναι άξιο μνημόνευσης για την ανατολική ζωφόρο είναι ότι το θέμα εμφανίζεται για πρώτη φορά στην αττική τέχνη και ίσως, σύμφωνα με τη Λεβέντη, αποτελεί χαρακτηριστική αντιστροφή του θέματος της Γιγαντομαχίας, όπου οι θεοί στέκουν ως απλοί θεατές χωρίς να παίρνουν μέρος στη μάχη με τους γιγαντόμορφους πολεμιστές.

Εικόνα 1: Η εικονιστική παρασταση της ανατολικής ζωφόρου

Λεπτομέρειες από την εικονιστική παράσταση της ζωφόρου

Η πλάκα Ι αποτελείται από τρεις πολεμιστές με ασπίδα που κινούνται προς τα δεξιά. Οι δύο πρώτοι φορούν χλαμίδα και χιτωνίσκο, ο τρίτος είναι γυμνός, ενώ φαίνεται να μεσολαβεί και μία ακόμη σκηνή. Στο τέλος της πλάκας ΙΙ φαίνεται ένας δεύτερος γυμνός πολεμιστής με ασπίδα σε κίνηση, ενώ στο αριστερό μέρος της πλάκας παριστάνεται ομάδα τριών καθιστών θεών στραμμένων προς το κέντρο της σύνθεσης. Η πρώτη θεά, η Αθηνά, είναι καθιστή σε βράχο, δίπλα της η Ήρα, η οποία φορά καλύπτρα στο κεφάλι της και στρέφεται προς τα πίσω προς την Αθηνά, ενώ η ίδια βρίσκεται σε μετωπική θέση. Η τρίτη μορφή είναι αυτή του Δία, που φαίνεται να παρακολουθεί με προσοχή τα τεκταινόμενα, έχοντας το αριστερό του χέρι υψωμένο μέσα από το ιμάτιό του και σκύβοντας προς τα μπρος, δείχνοντας με αυτή του τη στάση το ενδιαφέρον του προς τη μάχη που βρίσκεται σε εξέλιξη. Στη πλάκα ΙΙΙ πια παρατηρείται σκηνή μάχης, ένας πολεμιστής φορά χιτωνίσκο, υψώνει απειλητικά το δεξιό του χέρι προς το μέρος ενός γυμνού άνδρα που φεύγει προς τα δεξιά. Δεξιά της πλάκας φαίνεται αποσπασματική μορφή γυμνού πολεμιστή με ασπίδα, που ίσως καταδιώκεται από τον γυμνό άνδρα.

Όσον αφορά στην πλάκα IV φαίνεται μία ηρωική μορφή με ιμάτιο που καλύπτει το υψωμένο αριστερό της χέρι και πέφτοντας στη πλάτη σέρνεται με θεατρικό τρόπο στο έδαφος και αντιμετωπίζει με επιτυχία τέσσερις σωζόμενους άνδρες γυμνούς, οι οποίοι είναι οπλισμένοι με βράχους. Με το αριστερό του χέρι καταφέρνει να καταπλακώσει έναν από αυτούς χρησιμοποιώντας εναντίον του τον βράχο που ο ίδιος κρατούσε. Στην πλάκα V ένας γυμνός πολεμιστής με ασπίδα ακολουθεί μία άλλη ανδρική μορφή που φορά εξωμίδα και φέρει ασπίδα κινούμενη προς τα δεξιά. Μία ομάδα θεών είναι στραμμένη προς το κέντρο της παράστασης. Ο Ποσειδών είναι σκυμμένος προς τα μπρος και παρακολουθεί με ενδιαφέρον την πολεμική δράση, πίσω του βρίσκεται η σύζυγός του Αμφιτρίτη, ενώ στη γωνία βρίσκεται ο Ήφαιστος, ο οποίος στέκεται προφανώς χειρονομώντας με υψωμένο το δεξιό του χέρι.

Τέλος, στη πλάκα IV ένας γυμνός πολεμιστής στέκεται κατά μέτωπο αριστερά. Δεξιά μια ανδρική μορφή με εξωμίδα έχει συλλάβει έναν πολεμιστή που φορά χλαμύδα και απεικονίζεται ακίνητος. Προς τα δεξιά, επίσης, βρίσκεται μία ανδρική μορφή με χλαμύδα που χειρονομεί προς μία ανδρική μορφή με χιτωνίσκο που στέκεται σε κάποια απόσταση απέναντί του στο δεξιό άκρο της παράστασης και σκύβει προς το έδαφος.

Βιβλιογραφία:

Αρχαιολογία της Πόλης των Αθηνών
Λεβέντη Ι. 2014. Αρχιτεκτονική Γλυπτική της Αθήνας στην περίοδο του Πελοποννησιακού πολέμου, Αθήνα.
Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού
Βarringer J.M. 2009. A New Approach to the Hephaisteion: Heroic Models in the Athenian Agora, στο Schultz και von den Hoff επιμ. 2009, 105-120.
Delivorrias Α. 1997. The Sculpted Decoration of the So-called Theseion. Old Answers, New Questions, στο Buitron Oliver επιμ. 1997, 82-107.
Thompson H.A. 1949. The Pedimental Sculpture of the Hephaisteion, Hesperia 18, 230-268.