Το Ηφαίστειο στον Αγοραίο Κολωνό: η δυτική ζωφόρος

Εικόνα 1: Άποψη του ναού

Ο ναός του Ηφαίστειου (εικ. 1) βρίσκεται στο δυτικό άκρο της αγοράς, πάνω στο λόφο του Αγοραίου Κολωνού. Ο ναός ήταν αφιερωμένος στον Ήφαιστο και στη θεά Αθηνά Ηφαιστεία, χωρίς ωστόσο να είναι καθολικά παραδεκτή αυτή η ταύτιση του ναού . Η ανέγερσή του συμπίπτει χρονικά με την ανέγερση του Παρθενώνα , περίπου στο 450  π.Χ. Πρόκειται για έναν δωρικό, περίπτερο αμφιδύστυλο εν παραστάσει ναό και φέρει περιστύλιο με έξι κίονες στις στενές πλευρές και δέκα τρεις στις μακρές πλευρές . 

Ο ναός διαιρείται σε τρία μέρη (εικ.. 2): το πρόναο, το σηκό και τον οπισθόδομο . Το υλικό που χρησιμοποιήθηκε για την ανέγερση του ναού είναι μάρμαρο προερχόμενο από τα λατομεία της Πεντέλης, ενώ για το γείσο, τη σίμη, τα φατνώματα, καθώς και για τον γλυπτό διάκοσμο του ναού χρησιμοποιήθηκε παριανό μάρμαρο. Ωστόσο, άξιο απορίας, σε σχέση με το υλικό που χρησιμοποιήθηκε για την ανέγερση του ναού, αποτελεί η χρήση πωρόλιθου στη πρώτη βαθμίδα της κρηπίδας, η οποία συνδέεται αρχιτεκτονικά περισσότερο με το έδαφος παρά με υπόλοιπο αρχιτεκτόνημα, παράλληλο αυτής της πρακτικής αποτελεί το παράδειγμα του Προπαρθενώνα Ι . 

Εικόνα 2: Κάτοψη του Ηφαίστειου

Η χρονολόγηση του γλυπτού διακόσμου του ναού είναι ένα ζήτημα, το οποίο ακόμη βρίσκεται σε συζήτηση. Ο γλυπτός διάκοσμος του Ηφαίστειου κατασκευάσθηκε σε διαφορετικές οικοδομικές φάσεις του ναού με χρονολόγηση που κυμαίνεται από τα μέσα του 5ου αι. π. Χ έως και τα μέσα της δεκαετίας του 450 – 440 π.Χ.. Τα εικονιστικά θέματα των ανάγλυφων δωρικών μετοπών αφορά τους άθλους του Ηρακλή και του Θησέα, πράγμα που δικαιολογεί τη περίοδο της κόσμησης του ναού με τις δωρικές μετώπες, εφόσον τα συγκεκριμένα μυθολογικά θέματα συσχετίζονται με τη νίκη των Αθηναίων στο Μαραθώνα .

Ο ναός διαθέτει δύο ιωνικές ζωφόρους, οι οποίες είναι κατασκευασμένες από παριανό μάρμαρο. Η πρώτη βρισκόταν στο μέτωπο του προνάου και η δεύτερη στο μέτωπο του οπισθόδομου . Η ιωνική ζωφόρος είχε προβλεφθεί εξ αρχής και δεν προστέθηκε σε μεταγενέστερη φάση, καθώς το θέμα των δωρικών μετοπών συσχετίζεται άμεσα με το θέμα των ιωνικών ζωφόρων, το οποίο αναφέρεται στο Θησέα. 

Εικόνα 3: Δυτική Ζωφόρος

Η δυτική ζωφόρος (εικ.. 3), η οποία βρίσκεται στο μέτωπο του οπισθόδομου φέρει εικονιστική παράσταση με το μύθο της θεσσαλικής κενταυρομαχίας. Κοντά στο κέντρο της σύνθεσης παρατηρείται ο θάνατος του Καινέα (7), όπου δύο κένταυροι, σύμφωνα με τον μύθο, καταπλάκωσαν τον γίγαντα με τη βοήθεια μεγάλων λίθων. Ο Καινέας απεικονίζεται από τους μηρούς και πάνω. Αν και φαίνεται να έχει ήδη αρχίσει να βυθίζεται στο έδαφος δεν παραιτείται από τη μάχη, αφού προσπαθεί να αμυνθεί έχοντας υψωμένο το αριστερό του χέρι με την ασπίδα σε θέση άμυνας. Η ίδια εικονιστική σκηνή παρατηρείται και στο ναό του Ποσειδώνος στο Σούνιο. Ο Καινέας, σύμφωνα με τον μύθο ήταν ένας Λαπιθίδης, ο οποίος έλαβε μέρος στη μάχη μεταξύ των Κενταύρων και των Λαπιθιδών. Φαίνεται ότι ήταν άτρωτος, καθώς κατάφερε να σκοτώσει σε αυτή τη μάχη πέντε κενταύρους. Οι κένταυροι κατάφεραν να τον κατατροπώσουν ρίχνοντας επάνω του βράχους, που εξαιτίας του βάρους τους θάφτηκε ζωντανός στη Γη, ήταν ο μοναδικός τρόπος για να νικήσουν τον Καινέα. 

  Ωστόσο, από τη ζωφόρο απουσιάζουν οι Λαπιθίδες. Το συγκεκριμένο φαινόμενο σύμφωνα με ορισμένους μελετητές παρατηρείται είτε χάριν του «στρατιωτικού ιδεώδους» είτε λόγω των μικρών διαστάσεων της ζωφόρου . Δεξιά της σύνθεσης υφίσταται μία μορφή, η οποία είναι σύνηθες να ταυτίζεται με το Θησέα , ενώ ο πολεμιστής που βρίσκεται πλάτη με πλάτη με τον Θησέα να ταυτίζεται με τον Πειρίθου, καθώς και οι δύο μάχονται κατά των Κενταύρων προς υπεράσπιση των γυναικών που οι Κένταυροι προσπάθησαν να απαγάγουν. 

Η κεντρική σύνθεση πλαισιώνεται από τέσσερις πλάκες, οι οποίες βρίσκονται σε συμμετρία δεξιά και αριστερά της κεντρικής πλάκας. Αριστερά από το θάνατο του Καινέα βρίσκεται ένας πολεμιστής, που φέρει χλαμύδα και απειλεί έναν Κένταυρο, ο οποίος με τη σειρά του στρέφεται προς ένα γυμνό Λαπίθη που προτάσσει την ασπίδα του κινούμενος προς τα δεξιά της σύνθεσης με σκοπό να βοηθήσει με τη σειρά του ένα άλλο Λαπίθη, ο οποίος βρίσκεται σε μάχη με έναν Κένταυρο. Τέλος, στο αριστερό άκρο αυτής της σύνθεσης ένας Κένταυρος ετοιμάζεται με έναν βράχο να συνθλίψει έναν Λαπίθη που είναι σχεδόν πεσμένος στο έδαφος. Συμμετρικά αυτής της σκηνής στο δεξιό άκρο της σύνθεσης ένας Κένταυρος με δέρμα ζώου στο προβαλλόμενο χέρι, κατατροπώνει έναν Λαπίθη. Πίσω από αυτή την ομάδα προς το κέντρο της σύνθεσης εμφανίζεται και πάλι ένας Λαπίθης με χιτωνίκο, κράνος και ασπίδα με σκοπό να βοηθήσει το σύντροφό του, που ένας Κένταυρος έχει ρίξει στο έδαφος. Σχεδόν στο κέντρο της σύνθεσης ακολουθεί μία ακόμη συμπλοκή μεταξύ ενός Κενταύρου και ενός Λαπίθη με τον δεύτερο να βρίσκεται σε μειονεκτική θέση. Πίσω από την επιτιθέμενο Πειρίθου, ο οποίος φορά κράνος με περίτεχνο λοφίο, κινείται απειλιτικά ένας Κένταυρος που φορά δέρμα ζώου. 

Βιβλιογραφία