Το τεκμήριο κυριότητας υπέρ του ελληνικού δημοσίου του νόμου 1700/1987 για τη μοναστηριακή περιουσία

Στο ακανθώδες ζήτημα της διοίκησης της εκκλησιαστικής περιουσίας, ένας από τους νόμους που ψηφίστηκε από το ελληνικό κοινοβούλιο και προσπάθησε να ρυθμίσει τα σχετικά ζητήματα ήταν και ο 1700 του 1987. Σύμφωνα με το νόμο αυτό, η αποκλειστική διοίκηση, διαχείριση και εκπροσώπηση ολόκληρης της ακίνητης περιουσίας των ιερών μονών ανήκε στον Ο.Δ.Ε.Π(άρθρο 1 παρ.1) ενώ για την Εκκλησία της Κρήτης αρμόδια όργανα ήταν οι Ο.Δ.Μ.Π Χανίων, Ρεθύμνης ,Λασιθίου και Ηρακλείου(άρθρο 1 παρ.2).Μέσα σε προθεσμία 6 μηνών από την έναρξη ισχύος του νόμου αυτού ο Ο.Δ.Ε.Π. και οι Ο.Δ.Μ.Π. μπορούσαν να μεταβιβάσουν με σύμβαση προς το ελληνικό δημόσιο την κυριότητα της ακίνητης μοναστηριακής περιουσίας, όπως αυτή στο νόμο οριζόταν(άρθρο 2, παρ.2) Μετά την άπρακτη παρέλευση της ως άνω προθεσμίας, θεωρούνται ότι ανήκουν κατά κυριότητα στο ελληνικό δημόσιο τα ακίνητα που βρίσκονται κατά την έναρξη ισχύος του νόμου αυτού στην νομή ή στην κατοχή των ιερών μονών, εκτός αν το δικαίωμα κυριότητας: α)προέκυπτε από νόμιμο τίτλο κυριότητας  προγενέστερο της ημέρας κατάθεσης του σχεδίου νόμου, που είχε μεταγραφεί ή θα είχε μεταγραφεί μέσα σε αποκλειστική προθεσμία 6 μηνών από την έναρξη ισχύος του νόμου αυτού β) είχε αναγνωρισθεί με διάταξη νόμου ή με αμετάκλητη δικαστική απόφαση έναντι του δημοσίου (άρθρο 2 ,παρ.1 Α).

Από τα παραπάνω βλέπουμε ότι ο νόμος θεσπίζει ένα τεκμήριο κυριότητας υπέρ του ελληνικού δημοσίου με ορισμένες εξαιρέσεις. Η διατύπωση του τεκμηρίου  και των εξαιρέσεών του δημιουργεί προβληματισμό και εγείρονται ορισμένα ζητήματα τα οποία θα εκτεθούν ευθύς αμέσως.

Πρώτα πρώτα από τη διατύπωση του νόμου βλέπουμε ότι αποκλείεται ως νόμιμος λόγος κτήσης κυριότητας εκ μέρους των μονών η χρησικτησία[1]. Η παραπάνω διαπίστωση δημιουργεί προβληματισμό δεδομένου ότι πλείονες μοναστηριακές εκτάσεις έχουν ως νόμιμο τίτλο κτήσης κυριότητας είτε χρυσόβουλλα των βυζαντινών αυτοκρατόρων είτε κτητορικά τυπικά είτε έγγραφους τίτλους της τουρκοκρατίας, για τα οποία η μεταγραφή ούτε ήταν απαραίτητη ούτε και δυνατή . Και αυτό γιατί μόλις το 1856 εισήχθη στην Ελλάδα κατά τα πρότυπα του γαλλικού δικαίου το σύστημα της μεταγραφής. Ακόμα, δε φαίνεται ο νόμος να αναγνωρίζει ούτε την έκτακτη χρησικτησία ως νόμιμο τίτλο, παρόλο που το δικαίωμα κυριότητας πολλών μονών ιδίως στην ελληνική ύπαιθρο στηρίζεται σε αυτή[2].Τα παραπάνω ξενίζουν αν λάβουμε υπόψη μας ότι κατά τον αστικό μας κώδικα τόσο η κτήση κυριότητας συμβατικά όσο και με χρησικτησία είναι ισοδύναμοι τρόποι κτήσης κυριότητας και επιφέρουν τις ίδιες έννομες συνέπειες.[3]

Ακολούθως πρέπει να αναφερθούμε στον περιορισμό αυτό της κυριότητας που επιβλήθηκε και στο κατά πόσο αυτός είναι σύμφωνος με το Σύνταγμα. Κατά το άρθρο 17 παρ.2 Σ., κανένας δε στερείται την ιδιοκτησία του, παρά μόνο για δημόσια ωφέλεια που έχει αποδειχθεί με τον προσήκοντα τρόπο, όταν και όπως νόμος ορίζει, και πάντοτε αφού προηγηθεί πλήρης αποζημίωση. Γίνεται δηλαδή δεκτό ότι ο κοινός νομοθέτης για την εξυπηρέτηση του κοινωνικού συμφέροντος μπορεί να περιορίζει την έκταση και το περιεχόμενο του κατοχυρωμένου δικαιώματος της ιδιοκτησίας αρκεί πάντοτε με τους περιορισμούς αυτούς να μη θίγεται ο πυρήνας του δικαιώματος , ήτοι να μην αδρανοποιείται ή να εξαφανίζεται η ιδιοκτησία[4]. Ακόμα, κατά το άρθρο 4Σ.κατοχυρώνεται η αρχή της ισότητας .Ο νόμος 1700 στο άρθρο 2 παρ.1 προέβλεπε τα ανταλλάγματα που θα λάμβαναν οι μονές. Αν εξετάσουμε τα όσα αναφέρονται στο νόμο και τα συνδυάσουμε με τις ανωτέρω σκέψεις, βλέπουμε ότι μάλλον υπάρχει αντισυνταγματικότητα αν αναλογιστούμε δύο πράγματα: αφενός ότι τα ανταλλάγματα που δόθηκαν για την περιουσιακή αυτή μετακίνηση ήταν πενιχρά αφετέρου ότι με το νόμο αυτό ρυθμίζεται μόνο το θέμα των <<διακατεχόμενων εδαφών>> της μοναστηριακής περιουσίας και όχι των λοιπών φυσικών ή νομικών προσώπων[5].

Το ανώτατο διοικητικό δικαστήριο της χώρας επ’αφορμή αίτησης ακυρώσεως κατά της πράξης συγκρότησης του Ο.Δ.Ε.Π. ασχολήθηκε και με το εν λόγω ζήτημα . Το ΣτΕ  έκρινε κατά πλειοψηφία ότι η περιέλευση στην κυριότητα του Δημοσίου αγροτικών και άλλων ακινήτων που διακατέχονται χωρίς νόμιμους τίτλους από τις μονές είναι συνταγματική. Η μειοψηφία του δικαστηρίου έκρινε βέβαια ότι οι ρυθμίσεις του νόμου όχι μόνο δεν αποτελούν ανεκτό περιορισμό της κυριότητας αλλά πλήττουν και τον πυρήνα του δικαιώματος αυτού και έρχονται σε ευθεία αντίθεση και με το άρθρο 17 Σ. και με το άρθρο 1 του πρώτου πρόσθετου πρωτοκόλλου της ΕΣΔΑ[6]. Το ζήτημα βέβαια δεν κρίθηκε μόνο σε εθνικό αλλά και υπερεθνικό επίπεδο. Πιο συγκεκριμένα το ΕΔΔΑ ύστερα από προσφυγή αποφάνθηκε ότι οι διατάξεις του νόμου 1700 παραβιάζουν και το άρθρο 1 του πρώτου πρόσθετου πρωτοκόλλου της ΕΣΔΑ που διασφαλίζει σε κάθε φυσικό και νομικό πρόσωπο την απόλαυση της περιουσίας του αλλά και το άρθρο 6 παρ. 1 της ίδιας σύμβασης που κατοχυρώνει το δικαίωμα δικαστικής προστασίας για όλους[7]. Το ΕΔΔΑ κάλεσε τους διαδίκους να υποβάλλουν μέσα σε συγκεκριμένη προθεσμία τις παρατηρήσεις τους και αν υπήρχε συμφωνία το τυχόν περιεχόμενο αυτής. Το ελληνικό κράτος μετά την καταδίκη του από το ΕΔΔΑ , η οποία παρεμπιπτόντως αφορούσε και το μεταγενέστερο νόμο 1811/1988 που τροποποιούσε τον 1700, προχώρησε σε νομοθετική ρύθμιση που παρόλα αυτά δεν έλυσε ικανοποιητικά τα ζητήματα της μοναστικής περιουσίας καθώς σήμερα υπάρχουν ως προς τη διαχείριση της εκκλησιαστικής περιουσίας τρία διαφορετικά συστήματα[8]

Βιβλιογραφία:

1)    Κονιδάρη Ιωάννη , Εγχειρίδιο Εκκλησιαστικού Δικαίου, Εκδόσεις Σάκκουλα Αθήνα -  Θεσσαλονίκη , 2011

2)    Τρωιάννου Σ.-Πουλή Γ. , Εκκλησιαστικό Δίκαιο, Εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα , 2002

3)    Δαγτόγλου Πρόδρομου , Συνταγματικά Δικαιώματα, , Εκδόσεις Σάκκουλα Αθήνα -  Θεσσαλονίκη, 2012

4)    Γεωργιάδη Απόστολου , Εγχειρίδιο Εμπραγμάτου Δικαίου, Εκδόσεις Σάκκουλα Αθήνα -  Θεσσαλονίκη, 2012

5)    Αποστολάκη Γ. ,Ζητήματα εμπράγματου εκκλησιαστικού δικαίου σε Νομικές Μελέτες Εκκλησιαστικού Ενδιαφέροντος 3, Τρίκαλα- Αθήνα 2002

Παπασυκιώτης Ραφαήλ