Ἡ ἐπιλογὴ τοῦ Φωτός: Προσεγγίσεις στὴ Μεταμόρφωση τοῦ Σωτήρος Χριστοῦ

του Δημητρίου Αλεξόπουλου

Μετεμορφώθης ἐν τῷ ὄρει Χριστὲ ὁ Θεός,

δείξας τοῖς Μαθηταῖς σου τὴν δόξαν σου, καθὼς ἠδύναντο.

Λάμψον καὶ ἡμῖν τοῖς ἁμαρτωλοῖς, τὸ φῶς σου τὸ ἀΐδιον,

πρεσβείαις τῆς Θεοτόκου, φωτοδότα δόξα σοι.

(Ἀπολυτίκιον τῆς ἑορτῆς)

Α. Μεθ᾿ ἡμέρας ἓξ

Μικρὸ διάστημα πρὶν απὸ τὸ κοσμοσωτήριο πάθος Του στὰ Ἱεροσόλυμα, ὁ Θεάνθρωπος ἐπιφύλαξε στοὺς κορυφαίους μαθητὲς Αὐτοῦ Πέτρο, Ἰάκωβο καὶ Ἰωάννη, ἕναν ἰδιαίτερο «περίπατο στὸ φῶς», ὅπως τὸν καταγράφει ὁ Εὐαγγελιστὴς Ματθαῖος:

Καὶ μεθ᾿ ἡμέρας ἓξ παραλαμβάνει ὁ ᾿Ιησοῦς τὸν Πέτρον καὶ ᾿Ιάκωβον καὶ ᾿Ιωάννην τὸν ἀδελφὸν αὐτοῦ καὶ ἀναφέρει αὐτοὺς εἰς ὄρος ὑψηλὸν κατ᾿ ἰδίαν· καὶ μετεμορφώθη ἔμπροσθεν αὐτῶν, καὶ ἔλαμψε τὸ πρόσωπον αὐτοῦ ὡς ὁ ἥλιος, τὰ δὲ ἱμάτια αὐτοῦ ἐγένετο λευκὰ ὡς τὸ φῶς. Καὶ ἰδοὺ ὤφθησαν αὐτοῖς Μωσῆς καὶ ᾿Ηλίας μετ᾿ αὐτοῦ συλλαλοῦντες. ἀποκριθεὶς δὲ ὁ Πέτρος εἶπε τῷ ᾿Ιησοῦ· Κύριε, καλόν ἐστιν ἡμᾶς ὧδε εἶναι· εἰ θέλεις, ποιήσωμεν ὧδε τρεῖς σκηνάς, σοὶ μίαν καὶ Μωσεῖ μίαν καὶ μίαν ᾿Ηλίᾳ. Ἔτι αὐτοῦ λαλοῦντος ἰδοὺ νεφέλη φωτεινὴ ἐπεσκίασεν αὐτούς, καὶ ἰδοὺ φωνὴ ἐκ τῆς νεφέλης λέγουσα· οὗτός ἐστιν ὁ υἱός μου ὁ ἀγαπητός, ἐν ᾧ εὐδόκησα· αὐτοῦ ἀκούετε· καὶ ἀκούσαντες οἱ μαθηταὶ ἔπεσον ἐπὶ πρόσωπον αὐτῶν καὶ ἐφοβήθησαν σφόδρα. Καὶ προσελθὼν ὁ ᾿Ιησοῦς ἥψατο αὐτῶν καὶ εἶπεν· ἐγέρθητε καὶ μὴ φοβεῖσθε. Ἐπάραντες δὲ τοὺς ὀφθαλμοὺς αὐτῶν οὐδένα εἶδον εἰ μὴ τὸν ᾿Ιησοῦν μόνον. Καὶ καταβαινόντων αὐτῶν ἀπὸ τοῦ ὄρους ἐνετείλατο αὐτοῖς ὁ ᾿Ιησοῦς λέγων· μηδενὶ εἴπητε τὸ ὅραμα ἕως οὗ ὁ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου ἐκ νεκρῶν ἀναστῇ¹.

"Ἐμεῖς δὲν ξέρουμε τί εἶναι ἡ ὁμίχλη. Εμείς ποὺ λὲς ὅλα τα φτιάχνουμε στὸ φῶς"². Στοὺς στίχους αὐτοὺς τοῦ Ρίτσου εὑρίσκουμε μία σχεδὸν μαθηματικῆς ἀκρίβειας σύνοψη τῆς Θείας Οἰκονομίας καὶ τῶν νόμων τῆς Βασιλείας τῶν Οὐρανῶν. "Εἶπεν ὁ Θεός· γενηθήτω φῶς· καὶ ἐγένετο φῶς"³, ἔτσι ξεκίνησαν ὅλα, ἔτσι ἔγινε ἡ δημιουργία. Ἀπὸ τὴν ἀρχὴ ξεχώρισε τὸ φῶς ἀπὸ τὸ σκοτάδι, ἡ ἡμέρα ἀπὸ τὴ νύκτα. Τὸ φῶς στὸ σύμπαν εἶναι πολύτιμο ἀγαθό. Τὸ φῶς συνιστᾷ τὸν κύριο συντελεστὴ τῆς βιοχημικῆς σταθερότητας τῆς ἀτμόσφαιρας, τῶν ὠκεανῶν καὶ τῶν ἠπείρων τοῦ πλανήτης μας μέσῳ τῆς φωτοσύνθεσης. Μέσῳ τοῦ φωτὸς κυρίως ἀντιλαμβάνεται ὁ ἄνθρωπος τὸν ἑαυτό του καὶ τὸ περιβάλλον του. Ἡ μεγάλη πλειοψηφία τῶν ἐπιστημῶν καὶ τῶν τεχνῶν τὶς ὁποῖες κατέχει ὁ ἄνθρωπος καθίσταται δυνατὴ μὲ τὴ ἀξιοποίηση τῶν ἰδιοτήτων τῆς ὀντότητας ἐκείνης μὲ τὴ διπλή, σωματιδιακὴ καὶ κυματικὴ φύση, τὴν ὁποία ἀποκαλοῦμε φῶς. Τὸ πόσο θεμελιῶδες εἶναι τὸ ἀγαθό του φωτὸς στὸ σύμπαν γίνεται φανερὸ καὶ ἀπὸ τὸ γεγονὸς ὅτι σκότος ἐκτείνεται στὸ 95% τοῦ καθ’ ἠμᾶς χωροχρόνου. Ὅλη ἐκείνη ἡ δυσεξαρίθμητη γαλαξιακὴ πληθὺς καὶ ποικιλότητα τὴν ὁποία παρατηροῦμε στὸ σύμπαν ἐγγίζει μόλις τὸ 5% τῆς τετραδιάστατης πραγματικότητας, μὲ τὸ ὑπόλοιπο (σκοτεινὴ ὕλη καὶ σκοτεινὴ ἐνέργεια) νὰ μὴν ἀλληλεπιδρᾷ μὲ τὸ φῶς καί, κατὰ συνέπεια, νὰ κινεῖται ἐπέκεινα τῶν ὁρίων τῆς (ἀνθρώπινης) κατανόησης καὶ ἐμπειρίας⁴. Ολόκληρη η εξαήμερος δημιουργία αληθινά ομοιάζει με το φως (ορατό τμήμα) ενός λυχναριού (μη ορατό τμήμα).

Β. Μωσῆς καὶ ᾿Ηλίας μετ᾿ αὐτοῦ συλλαλοῦντες

Ἡ φλεγόμενη βάτος εἰσάγει στὸ μυστήριο τοῦ Ὄντος Θεοῦ - Γιαχβέ, τὸν ἔκπληκτο βραδύγλωσσο Ἑβραῖο φυγὰ⁵ καὶ τὸν μεταμορφώνει σὲ φωτοφόρο καὶ λαμπροφόρο ηγέτη μὲ «ἐξουσίαν νὰ διδάσκῃ βασιλεῖς καὶ Πατριάρχας, ἀρχιερεῖς, ἱερεῖς ἄνδρας καὶ γυναίκας, παιδιά», γιὰ νὰ χρησιμοποιήσουμε μία φράση τοῦ Ἁγίου Κοσμᾶ τοῦ Αἰτωλοῦ⁶. Μετὰ τὴν ἀπαλλαγὴ τῶν Ἰσραηλιτῶν ἀπὸ τὴ φαραωνικὴ δουλεία, ὁ Νόμος τῆς παιδαγωγικῆς ἐλευθερίας παραλαμβάνεται ἀπὸ τὸν Μωϋσῆ στὸ Θεοβάδιστο ὅρος Σινά. Παραλαμβάνεται ἐν μέσῳ μεγαλοπρεποῦς σκηνικοῦ φωτοχυσίας ἀπὸ βροντές, ἀστραπὲς καὶ καπνό⁷, ἀνώτερης ἀπὸ τὴ λάμψη τῆς ἐδεμικῆς ἐκείνης ρομφαίας τῆς φλογίνης τῆς στρεφομένης⁸, ἡ ὁποία ἔστεκε φρουρὸς ἀκοίμητός του ἀρχέγονου κήπου τῆς χρηστότητας ἐκδιώκοντας τοὺς πρωτόπλαστους φυγάδες τῆς παρακοῆς.

Στὴ μακρὰ θρησκευτικὴ παράδοση ποὺ διατρέχει τὴν ἄνοδο, τὴ διάσπαση καί, τέλος, τὴν πτώση, τὶς αἰχμαλωσίες καὶ τὴν παγκόσμια διασπορὰ τῶν φυλῶν τοῦ Ἰσραήλ, Ὁ Θεὸς τοῦ Ἀβραάμ, τοῦ Ἰσαὰκ καὶ τοῦ Ἰακὼβ λατρεύεται ὡς φῶς «ἐν φωτὶ»⁹, ὡς «λύχνος» μέγας, ὁ ὁποῖος ἑπταφώτως χορηγεῖ τὸ φῶς τῆς ζωῆς ἀποδιώκοντας τὸ φυσικὸ καὶ πνευματικὸ σκότος¹⁰. Ταυτόχρονα, οἱ δικαιϊκὲς ἐπιταγὲς τοῦ Νόμου ἐπισήμως ἀνακηρύσσονται καὶ ἐπιμελῶς φυλάσσονται ὡς «φῶς ἐπὶ τῆς γῆς»¹¹, ὅπως, τόσο εὔγλωττα ἄδεται στὸν Ἠσαΐα, ἡ παραβίαση τῶν ὁποίων ἐπιφέρει μύρια δεινά, καὶ μάλιστα «ἐν πυρί», ὅπως τὸ καταναλίσκον ἐκεῖνο φῶς-πῦρ, τὸ ὁποῖο ἔπεσε «παρὰ Κυρίου ἐκ τοῦ οὐρανοῦ καὶ κατέφαγε τὰ ὁλοκαυτώματα καὶ τὰς σχίδακας καὶ τὸ ὕδωρ τὸ ἐν τῇ θαλάσσῃ, καὶ τοὺς λίθους καὶ τὸν χοῦν ἐξέλειξε»¹², ἔπειτα ἀπὸ τὶς πυρφόρους ἱκεσίες τοῦ Προφήτη Ἠλία τοῦ Θεσβίτη κατὰ τὴν ἀντιπαράθεση τοῦ τελευταίου μὲ τοὺς λεγόμενους ἱερεῖς τῆς αἰσχύνης.

Γ. Καὶ ἔλαμψε ὡς ὁ ἥλιος

Καθὼς εἰσερχόμαστε στὴν ἐποχὴ τῆς Καινῆς Διαθήκης εὐθὺς ἐξαρχῆς παρατηροῦμε ὅτι ὁ Ἰησοῦς ὡς Μεσσίας Χριστὸς διακηρρύσεται διαρκῶς ὡς Φῶς ὑπερφυὲς καὶ ἀπειροδύναμο. Ἦλθε «τὸ φῶς τὸ ἀληθινόν, τὸ φωτίζον καὶ ἁγιάζον πάντα ἄνθρωπον ἐρχόμενον εἰς τὸν κόσμον»¹³, αναγγέλει ο Ιωάννης, εφάνη ως «φῶς μέγα», «τοῖς ἐν σκότει καὶ σκιᾷ θανάτου καθημένοις»¹⁴ ευαγγελίζεται ο Ματθαίος. Ο Θεοδόχος Συμεών συγκινημένος αναγνωρίζει στο πρόσωπο του θείου βρέφους το κατ’ εξοχήν «φῶς εἰς ἀποκάλυψιν ἐθνῶν καὶ δόξαν λαοῦ Ἰσραήλ»¹⁵. Τὸ πολυποίκιλο ἔργο τοῦ Μεσσία στὴ γῆ χαρακτηρίζεται ἀπὸ τὸν ἴδιο τὸν Κύριο ὡς «περίπατος στὸ φῶς», ἐνῷ τὴν ἀπουσία Αὐτοῦ ἀποκαλεῖ «σκοτία»¹⁶. «Ἕως τό φῶς ἔχετε, πιστεύετε εἰς τό φῶς», καλεί όλες και όλους σε μετάνοια, «ἵνα υἱοί φωτός γένησθε»¹⁷. Εἶναι στὸ φῶς τοῦ Χριστοῦ, στὸ ὁποῖο «εἰσι πάντες οἱ θησαυροί τῆς σοφίας καί τῆς γνώσεως ἀπόκρυφοι»¹⁸, ὑπογραμμίζει ὁ θεηγόρος Παῦλος. Εἶναι σὲ ἐκεῖνο τὸ ἰλαρώτατο φῶς ποὺ ἀνεγείρονται τὰ παλαμικὰ «ἱερὰ ἀνάκτορα τῆς ἀγάπης, στὰ πρόθυρα τῶν ὁποίων ἀνθίζει σὰν προοίμιο τῆς μέλλουσας ζωῆς ἡ ἀνέκφραστη καὶ ἀναφαίρετη χαρά»¹⁹.

Ἐνσκήπτουμε στὸ γεγονὸς τῆς Μεταμορφώσεως υπογραμμίζοντας τὸ στοιχεῖο ὅτι στὴ δύσκολη στιγμὴ τῆς δοκιμασίας καὶ τοῦ πειρασμοῦ, ὁ Κύριος δὲν δίδει προτεραιότητα στὴν ὀργὴ καὶ στὴν ἀντεκδίκηση ἀλλὰ στὴν κατανίκηση τοῦ κακοῦ μέσα ἀπὸ τὴν ὑπερβάλλουσα καλλιέργεια τοῦ ἀγαθοῦ. Ἐνδυναμώνει τοὺς μαθητές Του, οἱ ὁποῖοι λίγες ἡμέρες ἀργότερα θὰ δοῦν τὸ διδάσκαλό τους νὰ σύρεται καὶ νὰ διασύρεται σὰν τὸν χειρότερο στασιαστὴ στὸ Πραιτώριο, στὸ Σταυρὸ καὶ ἐν τέλει στὸ θάνατο, χωρὶς νὰ καταφεύγει σὲ προφητικὲς ἐξαγγελίες ἀπειλῶν καὶ τιμωριῶν. Ὁ Κύριος ἐπιλέγει τὸ φῶς γιὰ νὰ καταπολεμήσει τὸν πονηρό, διδάσκει μὲ τὸ παράδειγμά του ὅτι δὲν ἀντιμετωπίζονται τὰ προβλήματα, δὲν καταπολεμεῖται ἡ πολυπρόσωπη καὶ πολύμορφη σκοτία του κόσμου τούτου ρίχνοντας λάδι στὴ φωτιά. Τὰ νέφη τῆς παρούσης ζωῆς, μεγάλα ἢ μικρά, διαλύονται μὲ τὴ λάμψη τοῦ Ἡλίου τῆς δικαιοσύνης καὶ τῶν ἀγαθοποιῶν ἀκτίνων-χαρισμάτων Του. Εἶναι τὸ φῶς τῆς ἀγάπης καὶ τῆς χαρᾶς, τῆς εἰρήνης καὶ τῆς μακροθυμίας, τῆς καλοσύνης καὶ τῆς ἀγαθοσύνης, τῆς πίστης, τῆς πραότητας, καὶ τῆς ἐγκράτειας, το ὁποῖο πραγματικὰ μπορεῖ νὰ κάνει τὴ διαφορὰ γιὰ ἕναν καλύτερο κόσμο.

Δ. Καλόν ἐστιν ἡμᾶς ὧδε εἶναι

Ἡ παρακλητική της Μεταμορφώσεως, ὅπως καὶ ἡ μετέπειτα ἔνδοξη πορεία τοῦ «τὸ σκότος ἀπελάσαντος καὶ τὰ πάντα φωτίσαντος»²⁰ μὲ τὸ κοσμοχαρμόσυνο φῶς τῆς Ἀναστάσεως, συνιστοῦν θεμελιώδεις θεολογικές πραγματικότητες γιὰ ὅλες καὶ ὅλους τοὺς χριστιανοὺς. Τὸ βάπτισμα τῶν ἐθνῶν «εἰς τὸ ὄνομα τοῦ Πατρὸς καὶ τοῦ Υἱοῦ καὶ τοῦ Ἁγίου Πνεύματος»²¹, ἀρχῆς γενομένης ἀπὸ τὴν πυρφόρο Πεντηκοστὴ, ἀποτελεῖ, σύμφωνα μὲ τὴν παράδοση τῆς Ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας, κάλεσμα παγκόσμιο πρὸς «φώτισμα ἅγιον»²² καὶ μυσταγωγικό, τὸ ὁποῖο ἐξαλείφει τὴ μεταπτωτικὴ γυμνότητα με την μυστηριακή ένδυση αυτού του ίδιου του Θεανθρώπου²³. Αληθινό διακύβευμα ζωῆς, ὡς ἐκ τούτου, ἀποδεικνύεται ἡ ἐπιλογὴ τοῦ φωτὸς ἰδιαιτέρως στὴν περίπτωση τῶν ποιμένων τῆς Ἐκκλησίας, τοὺς ὁποίους, κατὰ τὸ μέτρο τῆς εὐθύνης, θὰ μπορούσαμε νὰ τοὺς παρομοιάσουμε μὲ τοὺς τρεῖς ἐκείνους μαθητὲς ποὺ ὁ Κύριος ξεχώρισε ἀπὸ τοὺς δώδεκα καὶ τοὺς κατέστησε κατὰ τὸ δυνατὸν θεατὲς τῆς θείας δόξας Του στὸ Θαβώρ. Ἀποτελεῖ διαχρονικὸ αἴτημα στὴν πολυκύμαντη ἱστορία τῆς Ἐκκλησίας ἡ ἀνάδειξη «ἐπὶ τὴν λυχνίαν»²⁴ προσωπικοτήτων θεοφόρων καὶ φωτοφόρων, οἱ ὁποῖοι νὰ εὐαγγελίζονται στὸ συνεχῶς σταυρούμενο ἀπὸ τὶς παντοειδεῖς θλίψεις καὶ πειρασμοὺς ποίμνιο, ὄχι δηκτικὰ καὶ μικρόψυχα, ἀλλὰ ἀγαπητικὰ καὶ παρακλητικὰ, «τοῦ Πατρὸς τὸ ἀπαύγασμα»²⁵.

-----------------------------------------------------------------------------

1.Ματθ. 17:1-9.

2.Γιάννης Ρίτσος, «Οἱ γειτονιὲς τοῦ κόσμου».

3.Γεν. 1:3.

4.https://science.nasa.gov/astrophysics/focus-areas/what-is-dark-energy [ἀνακτήθηκε: 05.08.18].

5.Έξ. 3-4.

6.Ἁγίου Κοσμᾶ τοῦ Αἰτωλοῦ, Διδαχαῖ, https://users.uoa.gr/~nektar/orthodoxy/tributes/patrokosmas/didaxai.htm[ἀνακτήθηκε: 05.08.18].

7.Έξ. 19:18.

8.Γεν. 3:24.

9.Ψαλ. 35:10.

10.Ἀριθμ. 8:2.

11.Ἠσαΐας 26:9.

12.Βασ. Γ΄ 18:38.

13.Ἰω. 1:9.

14.Ματ. 4:16.

15.Λουκ. 2:32.

16.Ιω. 12:35.

17.Ιω. 12:36.

18.Κολ. 2:3.

19.Ἁγίου Γρηγορίου Ἄρχιεπισκοπου Θεσσαλονίκης τοῦ Παλαμᾶ, Ἐπιστολὴ Πρὸς τὴν σεμνοτάτην ἐν μοναζούσαις Ξένην, https://www.impantokratoros.gr/153D15B5.el.aspx [ἀνακτήθηκε: 05.08.18].

20.Ἁγίου Ἀθανασίου Ἀρχιεπισκόπου Ἀλεξανδρείας, Λόγος περὶ τῆς ἐνανθρωπήσεως τοῦ Λόγου καὶ τῆς διὰ σώματος πρὸς ἡμᾶς ἐπιφανείας αυτοῦ, 29:2, https://users.uoa.gr/~nektar/orthodoxy/paterikon/a8anasios_megas_logos_peri_enan8rwphsews.htm [ἀνακτήθηκε: 05.08.18].

21.Ματθ. 28:19.

22.Βλ. αντὶ πολλών τεκμηρίων τὶς λειτουργικὲς φράσεις «Ὅσοι πρὸς τὸ φώτισμα προσέλθετε, εὔξασθε οἱ πρὸς τὸ φώτισμα τῷ Κυρίῳ» τῆς Προηγιασμένης Θείας Λειτουργίας, τὶς οποίες ακολουθεῖ εἰδικὴ προσευχὴ τῆς Ἐκκλησίας ὑπὲρ ἐκείνων ποὺ προετοιμάζονταν νὰ καταξιωθοῦν τοῦ βαπτίσματος.

23.Γαλ. 3:27.

24.Λουκ. 11:33.

25.Ἀπὸ τὸ Κοντάκιον τῆς ἑορτῆς.