Αφιέρωμα για τα 6 χρόνια λειτουργίας

 

EDITORIAL

 

"Πριν από δύο χρόνια καλοί φίλοι και συμφοιτητές νιώσαμε την ανάγκη να δημιουργήσουμε ένα χώρο που θα φιλοξενεί το αντικείμενο που αγαπήσαμε, ένα χώρο προσβάσιμο σε όλους, προσιτό και στον προπτυχιακό φοιτητή, ο οποίος αναζητά το επιστημονικό αντικείμενο που του ταιριάζει, χρήσιμο και στον ερευνητή που αναζητά υλικό για κάποια επιστημονική του μελέτη. Μέσα σε αυτό το διάστημα μάθαμε πολλά, υπήρξαν άνθρωποι, οι οποίοι μας στήριξαν, δεχτήκαμε και θετικές και αρνητικές κριτικές, συνηθίσαμε στο να συνεργαζόμαστε, ακόμη και όταν υπάρχουν εξωτερικά ή εσωτερικά προβλήματα. Σήμερα είμαστε ευχαριστημένοι, διότι η προσπάθειά μας αυτή έχει αντέξει στο χρόνο και είμαστε σε θέση να την πάμε ένα βήμα παραπέρα, ώστε η συμβολή μας να γίνει ουσιαστικότερη. " Ήταν ακριβώς τα λόγια που είχαμε πει στην πρώτη μας εκδήλωση, όταν κλείσαμε και τα δύο χρόνια λειτουργίας. Σήμερα, τέσσερα χρόνια μετά δημοσιεύουμε το παρόν χάριν των έξι ετών λειτουργίας του εγχειρήματός μας. 

Το «ΑΡΘΡΟ 13», λοιπόν, ξεκίνησε πριν από έξι χρόνια και συγκεκριμένα στις 28.11.2015 από έναν μικρό αριθμό φοιτητών, με σκοπό να συμπεριλάβει αναρτήσεις που αφορούν τον κλάδο του Εκκλησιαστικού Δικαίου, έναν κλάδο της νομικής επιστήμης ιδιαίτερο, καθώς αναφέρεται σε δύο διακριτές δικαιοταξίες. Οι αναρτήσεις και το ενδιαφέρον της ομάδας μας, σήμερα εκτείνεται στο Δίκαιο των Θρησκευμάτων γενικότερα, που είναι ένας διαρκώς εξελισσόμενος κλάδος του δικαίου, ένα "ζωντανό" αντικείμενο που πραγματεύεται την ύπαρξη των θρησκευμάτων εντός ενός του πολιτειακού οργανισμού. Έννοιες όπως η "θρησκευτική ουδετερότητα", "εκκλησία", "θρησκεία", "σχέσεις κράτους-θρησκευμάτων", "θρησκευτική έκφραση", "θρησκευτική αυτοδιοίκηση", είναι έννοιες προσιτές και κατά τη βάση τους κατανοητές από όλους, με αποτέλεσμα να αναπτύσσεται ένα ευρύ φάσμα αρθρογραφίας και τοποθετήσεων σε διεθνές επίπεδο. Στην πραγματικότητα, βέβαια, το θρησκευτικό φαινόμενο, για να κατανοηθεί τόσο στη θρησκευτική όσο και στην πολιτειακή του βάση, απαιτεί εκτεταμένη μελέτη και έρευνα, διαρκή συζήτηση και γνώση της "πράξης" του, σε συνδυασμό με την κατανόηση του ότι αποτελεί βασικό συστατικό της δημόσιας σφαίρας.  

Χαρακτηριστική αρχή με την οποία λειτουργεί το θρησκευτικό φαινόμενο εντός της πολιτείας είναι η αρχή της αναλογικότητας. Η στάθμιση που πραγματοποιείται, όταν το δικαίωμα της θρησκευτικής ελευθερίας συναντάται με άλλες δυναμικές, όπως η τέχνη, η έκφραση, η εκπαίδευση, η νομική προσωπικότητα. Είναι αναλογική για παράδειγμα η δυνατότητα διάλυσης ενός θρησκευτικού νομικού προσώπου σε περίπτωση απουσίας θρησκευτικού λειτουργού για παραπάνω από έξι μήνες; Αν αναλογιστεί κανείς το θρησκευτικό σκοπό της εν λόγω ένωσης φυσικών προσώπων, που διατρέχει το σχετικό νόμο 4301/2014, θα καταλήξει στο συμπέρασμα ότι: ναι είναι αναλογική! Πιο αναλυτικά, κατά το άρθρο 10παρ.1 του ν.4301/2014: «Το θρησκευτικό νομικό πρόσωπο διαλύεται στις περιπτώσεις που προβλέπει ο κανονισμός του και σε περίπτωση που τα μέλη του μείνουν λιγότερα από εκατό. Με απόφαση του μονομελούς πρωτοδικείου, το θρησκευτικό νομικό πρόσωπο μπορεί να διαλυθεί αν το ζητήσει η διοίκησή του για οποιονδήποτε λόγο και αν το ζητήσει η εποπτεύουσα αρχή ή ο αρμόδιος εισαγγελέας: α) αν δεν έχει τουλάχιστον έναν θρησκευτικό λειτουργό για διάστημα μεγαλύτερο των έξι μηνών, β) αν στην πραγματικότητα επιδιώκει σκοπό διαφορετικό από αυτόν που ορίζει ο νόμος και γ) αν η λειτουργία του έχει καταστεί παράνομη ή ανήθικη ή αντίθετη προς τη δημόσια τάξη. Η αίτηση εκδικάζεται κατά την εκουσία δικαιοδοσία». Ειδικότερα, ανακύπτει το εξής ερώτημα: Αποτελεί ο λόγος αυτός διάλυσης ΘΝΠ έναν περιορισμό του δικαιώματος στη θρησκευτική συσσωμάτωση ή πρόκειται απλά για αυτονόητη διατύπωση; Κατά πρώτον, η συγκεκριμένη δυνατότητα διάλυσης δεν συγκαταλέγεται στους αναγκαστικούς λόγους διάλυσης ενός ΘΝΠ, με την έννοια ότι εάν συντρέξει η έλλειψη θρησκευτικού λειτουργού ξεκινάει αυτόματα η διαδικασία διάλυσής του. Αντιθέτως, προκειμένου να διαλυθεί με δικαστική απόφαση, είναι απαραίτητο να το ζητήσει το ίδιο το ΘΝΠ, η εποπτεύουσα αρχή ή ο αρμόδιος εισαγγελέας. Κατά δεύτερον, ο λόγος αυτός διάλυσης είναι σαφώς αναλογικός, αποκλειομένης της δυνατότητας εξέτασης ηπιότερων μέσων εκ μέρους του νομοθέτη. Για την ακρίβεια, δεν αποτελεί καν περιορισμό του δικαιώματος της θρησκευτικής συσσωμάτωσης, αλλά απόρροια αυτής. Ειδικότερα, από όλο το φάσμα του ν.4301/2014 και της αιτιολογικής του έκθεσης, καθίσταται σαφές ότι οι νέες μορφές νομικής προσωπικότητας έχουν καθαρά θρησκευτικό χαρακτήρα και τα νπιδ που συστήνονται βάσει των οικείων διατάξεων φέρουν θρησκευτικό σκοπό. Για τη διατήρηση του εν λόγω θρησκευτικού σκοπού και για τη διασφάλιση των δικαιωμάτων του συνόλου των θρησκευτικών και εκκλησιαστικών νομικών προσώπων, το κράτος υποχρεούται να εγγυηθεί την πραγματική λειτουργία τους. Σε περίπτωση που δεν προέβαινε σε μια τέτοιου είδους διασφάλιση, θα έθετε σε κίνδυνο το δικαίωμα στη θρησκευτική ισότητα, αλλά και την αξιοπιστία και το κύρος των θρησκευτικών και εκκλησιαστικών νπιδ. Συνεπώς, η δυνατότητα διάλυσης ενός ΘΝΠ σε περίπτωση έλλειψης θρησκευτικού λειτουργού για διάστημα μεγαλύτερο των έξι μηνών, πρόκειται για απόρροια του δικαιώματος θρησκευτικής αυτονομίας ή άλλως για έναν αναλογικό περιορισμό της θρησκευτικής συσσωμάτωσης, η οποία έχει ως βασικό σκοπό την τέλεση των θρησκευτικών καθηκόντων κάθε θρησκευτικής ένωσης. 

Επιστρέφοντας στο Άρθρο 13, με την πάροδο των ετών, το εγχείρημα αυτό εξελίχθηκε και ανέπτυξε συνεργασίες, συμμετείχε σε επιστημονικές εκδηλώσεις ή διοργάνωσε τις δικές του. Άλλοτε πιο ενεργά άλλοτε λιγότερο, καθώς οι συνεργάτες του πλέον είναι ως επί το πλείστον δικηγόροι με έντονη δραστηριότητα. Ο στόχος, λοιπόν, για την επόμενη περίοδο δεν είναι άλλος από τον συνδυασμό της θεωρίας με την πράξη και την ανάδειξη ζητημάτων μέσα από την πρακτική εμπειρία. Το παρόν αφιέρωμα διαρθρώνεται σε τρία μέρη, ήτοι τις απόψεις συνεργατών επί σύγχρονων ζητημάτων θρησκευτικής ελευθερίας, άρθρα μεγαλύτερης έκτασης αδημοσίευτα ή δημοσιευμένα, καθώς και τις επιστημονικές εκδηλώσεις με χρονολογική σειρά. 

Θα ήθελα σε αυτό το σημείο να ευχαριστήσω θερμά όλους τους ανθρώπους που συνεργάστηκαν και υπήρξαν μέρος αυτής της δράσης. Το Άρθρο 13 θα συνεχίσει τη λειτουργία του στο ίδιο πλαίσιο, με το επόμενο διάστημα να αναρτώνται κυρίως συλλογικά κείμενα με τη μορφή αφιερωμάτων και νομολογία.

 

Καλή χρονιά!

Αθήνα, 6 Ιανουαρίου 2022

Ελένη Μ. Παλιούρα

 

Α.Απόψεις: Το θρησκευτικό φαινόμενο στη σύγχρονη πολιτειακή δικαιοταξία

 

 

 

Β.Άρθρα Συνεργατών 

(pdf στους τίτλους)

 

Δρ. Ιωάννης Καστανάς - Ιεροί Κανόνες και Αναπηρία (δημοσιευμένο στα πρακτικά του 1ου Διεπιστημονικού Συνεδρίου ΑΕΑΑ με θέμα "Χριστιανισμός και Ανθρωπισμός", 6-8 Νοεμβρίου 2019)

 

Ksenia Eggert - Forming a particular attitude towards religion by Russian state: Legal framework and reality (από την εκδήλωση Regulating religious communities: Insights from Cameroon, Russia and Greece)

 

Ιωάννης Σαλαπάτας - «Αγαπήσατε δικαιοσύνην, οι κρίνοντες την γην»: Νεώτερες δοκιμές ανάγνωσης ενός αρχετυπικού δικαιώματος.

 

Αλεξάνδρα Χάιτα - Θρησκευτική ελευθερία στον χώρο εργασίας: Προκλήσεις, ζητήματα και προοπτικές

 

Χρήστος Αλεβίζος - Σχόλιο στην αυτοδιοίκηση της Εκκλησίας της Ελλάδος (από την εκδήλωση "Σύγχρονα ζητήματα θρησκευτικής ελευθερίας")

 

Γεώργιος Γαλανόπουλος, Μαρία-Ωραιοζήλη Κουτσουπιά, Ελένη Παλιούρα - Issues of personal data processing: Religious gatherings and Covid-19. The Kansas case (δημοσιευμένο στο παράρτημα του βιβλίου "Ειδικά θέματα δικαίου θρησκευτικών κοινοτήτων στην Ελλάδα: Ειδικά θέματα του ν.4301/2014, δημοσίων συμβάσεων και προσωπικών δεδομένων")

 

 

Γ.Eπιστημονικές εκδηλώσεις τις οποίες διοργάνωσε ή συνδιοργάνωσε το «ΑΡΘΡΟ 13», ή στις οποίες έλαβε μέρος με χρονολογική σειρά (αναλυτικότερα στους συνδέσμους των τίτλων): 

 

 Η θρησκευτική ελευθερία στην εποχή της Θεωρίας του Παντός - μια συνάντηση με την ομάδα νέων ερευνητών "Άρθρο 13"  (15 Δεκεμβρίου 2017)