Με αφορμή το άρθρο μου για τη Μουσουλμανική μαντίλα.

Η συζήτηση σχετικά με την απαγόρευση ή όχι της μουσουλμανικής μαντίλας έχει λάβει τεράστιες διαστάσεις, λόγω της ευαισθησίας της κοινής γνώμης σχετικά με τα ζητήματα που άπτονται της θρησκευτικής ελευθερίας. Ταυτοχρόνως, στο εν λόγω ζήτημα η θρησκευτική ελευθερία εμπλέκεται με πληθώρα άλλων συνταγματικών δικαιωμάτων και θεμελιωδών αρχών, ώστε να μην μπορεί να δοθεί μία απλή και μονοσήμαντη απάντηση, αλλά πρέπει να συνεκτιμηθούν πολλές παράμετροι. Κυρίως, όμως, πίσω από κάθε νομική λύση υποκρύπτονται κοινωνικοί παράγοντες σχετικά με το πώς βιώνουν τη χρήση μαντίλας οι ίδιες οι Μουσουλμάνες, αλλά και οι δυτικοευρωπαϊκές κοινωνίες.

Από κοινωνιολογικής πλευράς, η μαντίλα παρουσιάζεται ως σύμβολο της γυναικείας καταπίεσης από μία θρησκεία που υποτιμά τις γυναίκες. Αυτό είναι εν μέρει αλήθεια, καθώς η χρήση της μαντίλας επιβάλλεται από το παραδοσιακό οικογενειακό περιβάλλον. Υπάρχουν, όμως, και πολλές περιπτώσεις, στις οποίες νεαρές Μουσουλμάνες, αλλά και γυναίκες που στράφηκαν στο Μουσουλμανισμό, επιλεγούν οικειοθελώς να φοράνε μαντίλα. Για τις Μουσουλμάνες που προέρχονται από οικογένειες μεταναστών είναι ένας τρόπος να τονίσουν την καταγωγή και την ταυτότητά τους μέσα στην ξένη για αυτές κοινωνία που κατοικούν. Επίσης, η χρήση της μαντίλας επιτρέπει σε γυναίκες από συντηρητικές οικογένειες να ξεφύγουν από το στενό οικιακό περιβάλλον και να αποκτήσουν πρόσβαση στην εκπαίδευση και την εργασία. Άρα η μαντίλα υπό μία έννοια τις «απελευθερώνει». Και εκτός των πλαισίων των οικογενειών μεταναστών, όμως, η μαντίλα χρησιμοποιείται ως σύμβολο εναντίωσης απέναντι στην καπιταλιστική Δύση και σε όσα αυτή εκπροσωπεί (αποικιοκρατία, ιμπεριαλισμός, παγκοσμιοποίηση κλπ).

Βέβαια, και η προβολή της μαντίλας ως συμβόλου καταπίεσης χρησιμοποιείται από τις δυτικοευρωπαϊκές κοινωνίες για να διαμορφώσουν ταυτότητα βάσει της αντίθεσης προς τον Μουσουλμάνο «ξένο». Προβάλλεται η υπεροχή των δυτικών αξιών (φιλελευθερισμός, δικαιώματα της γυναίκας κλπ), για να τονιστεί η ανωτερότητα της Δύσης και να δικαιολογηθούν ο ιμπεριαλισμός και η οικονομική επέκταση με το πρόσχημα της απελευθέρωσης των γυναικών που καταπιέζονται στα Κράτη αυτά.

Από νομικής άποψης, η χρήση της μαντίλας αποτελεί έκφραση της θρησκευτικής ελευθερίας. Η θρησκευτική ελευθερία, τόσο στο Ελληνικό Σύνταγμα (ά 13 Σ) όσο και στην ΕΣΔΑ (ά. 9), έχει δύο όψεις. Η εσωτερική όψη αφορά την ελευθερία των θρησκευτικών πεποιθήσεων και είναι απαραβίαστη ενώ η εξωτερική αφορά την εκδήλωση των πεποιθήσεων αυτών και μπορεί να περιοριστεί αν συγκρούεται με άλλα συνταγματικώς κατοχυρωμένα αγαθά. Η χρήση της μαντίλας υπάγεται στην δεύτερη περίπτωση της εκδήλωσης των θρησκευτικών πεποιθήσεων και άρα μπορεί να περιοριστεί από το Νομοθέτη.

Στην Γαλλία απαγορεύτηκε η χρήση της μαντίλας από μαθήτριες των δημόσιων σχολείων καθώς και η κάλυψη του προσώπου σε όλους τους δημόσιους χώρους, γιατί θεωρήθηκε ότι προσβάλλει την αρχή του κοσμικού Κράτους (laïcité). Η αρχή αυτή επιβάλλει τον χωρισμό Κράτους και Εκκλησίας αλλά δεν συνεπάγεται αυτόματα τον αποκλεισμό των θρησκευτικών συμβόλων από τους δημόσιους χώρους. Στην Γαλλία υιοθετήθηκε μία σκληρή ερμηνεία της laïcité, η οποία επιβάλλει σε όλους να εισέρχονται στον δημόσιο χώρο ως πολίτες χωρίς να προβάλλουν την ιδιαιτερότητά τους και να εμφανίζονται ως μέλη ξεχωριστών θρησκευτικών κοινοτήτων που απειλούν την εθνική και κοινωνική ενότητα. Δημιουργείται έτσι μία πλαστή εικόνα ομογενοποιημένων πολιτών που αποκρύπτει τις υπάρχουσες διαφορές. Οι ξεχωριστές κοινότητες, όπως οι Μουσουλμάνοι, αισθάνονται, συνεπώς, καταπιεσμένες και απομονώνονται κοινωνικά και ριζοσπαστικοποιούνται.

Στη Γερμανία, αντιθέτως, επικράτησε η αρχή της θρησκευτικής ελευθερίας και τόσο μαθήτριες όσο και δασκάλες μπορούν να φορούν την μαντίλα εντός του σχολείου. Όπως έκρινε το Συνταγματικό Δικαστήριο, ο Νομοθέτης μπορεί να απαγορεύσει την χρήση μαντίλας μόνο για τις δασκάλες και όχι γενικά και απόλυτα, αλλά μόνο εφ’ όσον προκύπτει συγκεκριμένος κίνδυνος για τα δικαιώματα τρίτων, όπως των μαθητών άλλων θρησκευμάτων των οποίων η αρνητική θρησκευτική ελευθερία προσβάλλεται εφ’ όσον δέχονται προσηλυτισμό. 

Επιλογικά, μπορεί να ειπωθεί ότι η εκάστοτε λύση που επιλέγεται στο ζήτημα της μαντίλας δείχνει το βαθμό ανοχής και πλουραλισμού κάθε κοινωνίας.