Μαρίνης Δημήτριος - μεταπτυχιακός φοιτητής Δημοσίου Δικαίου

Ο Δημήτρης Μαρίνης είναι μεταπτυχιακός φοιτητής Ευρωπαϊκού και Δημοσίου Δικαίου, καθώς και ασκούμενος δικηγόρος.
 

H σχέση του Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων με την ΕΣΔΑ υπό το πρίσμα της νομολογίας του ΔΕΕ και του ΕΔΔΑ 

ΕΙΣΑΓΩΓΗ 

Η πορεία της κατοχύρωσης των συνταγματικών δικαιωμάτων  στο ευρωπαϊκό δίκαιο ήταν σίγουρα μακρά από το τέλος του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου μέχρι τις μέρες μας. Ο ρόλος τους για την πορεία της ενοποίησης της Ένωσης είναι καθοριστικός καθώς έχουν συμβάλλει αποφασιστικά στην μετάβαση από την οικονομική στην πολιτική ολοκλήρωση. Σήμερα, τα θεμελιώδη συνταγματικά δικαιώματα προστατεύονται στο Ευρωπαϊκό δίκαιο πλήρως και αποτελεσματικά , με βασικότερες πηγές προστασίας και κατοχύρωσής τους την Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, τις ίδιες της ιδρυτικές συνθήκες της ΕΕ και τον Χάρτη των Θεμελιωδών δικαιωμάτων. Ο Χάρτης, με την τελευταία τροποποιητική Συνθήκη της Λισαβόνας αποτελεί μέρος πλέον του πρωτογενούς δικαίου της ΕΕ, ενώ η ΕΣΔΑ, μέρος των γενικών αρχών αυτού. Έτσι, (ο Χάρτης) αποτελεί εργαλείο χρήσιμο για την ερμηνεία του δικαίου ,εθνικού και παράγωγου κοινοτικού και επίσης αποτελεί βάση για τον δικαστικό έλεγχο νομοθετικών πράξεων των εθνικών αρχών και των κοινοτικών οργάνων.  

Θα μπορούσε να σημειωθεί ότι ο χαρακτήρας των τριών παραπάνω βασικών πηγών – νομοθετημάτων είναι αποσπασματικός, μεταξύ τους όμως αλληλεπιδρούν και συμφωνούν σε γενικές γραμμές, παρέχοντας επαρκώς το αίσθημα ασφάλειας δικαίου. Το ΕΔΔΑ και το ΔΕΕ σε κοινοτικό επίπεδο, εναρμονίζουν την νομολογία τους με τα παραπάνω κείμενα με τρόπο ώστε η τυχόν έλλειψη δεσμευτικότητας τους να αποτελεί απλά τυπικό ζήτημα. Αφενός, το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου εφαρμόζει ένα σύστημα που συγκροτείται από τα άρθρα την σχετικής σύμβασης (ΕΣΔΑ), αφετέρου, το Δικαστήριο της Ένωσης πράττει ερμηνεία και εφαρμογή της κοινοτικής νομοθεσίας, η οποία άπτεται πολλών πεδίων. Το ΔΕΕ αποφαίνεται ως προς τη συμβατότητα με τα θεμελιώδη δικαιώματα των πράξεων των κοινοτικών οργάνων εντός των ορίων των αρμοδιοτήτων που της έχουν παραχωρηθεί, καθώς και των πράξεων των κρατών μελών όταν αυτές εμπίπτουν στο ρυθμιστικό πεδίο του δικαίου της ΕΕ. 

Ενδιαφέρον παρουσιάζει η ύπαρξη ή μη ενιαίας τάξης θεμελιωδών δικαιωμάτων συνταγματικού επιπέδου στην Ευρώπη. Εκ πρώτης όψεως κάτι τέτοιο δε φαίνεται να ισχύει εφόσον η τροποποίησης της Λισσαβόνας δεν έχει κυρωθεί ακόμα από όλα τα κράτη (Μ. Βρετανία , Πολωνία). Επιπλέον η ίδια η πρόθεση ανάληψης συνταγματικών δεσμεύσεων από τα κράτη μέλη της ΕΕ σε κοινοτικό επίπεδο φάνηκε να απουσιάζει και το 2004, όταν το ΕυρωΣύνταγμα καταψηφίστηκε από τη Γαλλία και την Ολλανδία. Ωστόσο, τόσο συμβολικά όσο και ουσιαστικά, η κατοχύρωση των συνταγματικών δικαιωμάτων, έστω και μέσα από κείμενα χωρίς πλήρη δεσμευτική ισχύ προαναγγέλλει ότι,  με τις συνθήκες στην Ευρώπη,  επανέρχεται στο προσκήνιο για συζήτηση . 

O Χάρτης, η ΕΣΔΑ και η σχέση τους .

Ο Χάρτης των Θεμελιωδών δικαιωμάτων (ΧΘΔΑ) «γεννήθηκε» από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της Κολωνίας, το 1999. Η Συνέλευση που ορίστηκε είχε το καθήκον υποβολής σχεδίου του Χάρτη στο Συμβούλιο της Νίκαιας το επόμενο έτος, μέχρι να εγκριθεί ομόφωνα το τελικό του σχέδιο στο Συμβούλιο του Biarritz. Χωρίζεται σε επτά τίτλους, έξι από τους οποίους απαριθμούν ειδικές κατηγορίες δικαιωμάτων, ενώ ο τελευταίος διευκρινίζει το πεδίο εφαρμογής του Χάρτη και τις αρχές για την ερμηνεία του. Παρουσιάζει  μια πρωτοφανή ομαδοποίηση των δικαιωμάτων, αφού εγκαταλείπει την παραδοσιακή διάκριση μεταξύ, αφενός, αστικών και πολιτικών δικαιωμάτων και, αφετέρου, οικονομικών και κοινωνικών δικαιωμάτων, ενώ κάνει σαφή διαχωρισμό μεταξύ δικαιωμάτων και αρχών. Οι αρχές πρέπει, σύμφωνα με το άρθρο 52 παρ. 5, να εφαρμόζονται μέσω επιπρόσθετης νομοθεσίας και μπορεί να γίνεται η επίκλησή τους ενώπιον των δικαστηρίων μόνο σε υποθέσεις που αφορούν την ερμηνεία και τη νομιμότητα των εν λόγω πράξεων. Σύμφωνα με απόφαση του ΔΕΚ τα θεμελιώδη δικαιώματα αποτελούν γενικές αρχές του δικαίου της Ένωσης και αναπόσπαστο μέρος της κοινοτικής έννομης τάξης και γι’ αυτό το ΔΕΚ ποτέ δεν αγνοεί τις παραβιάσεις τους κατά την απονομή δικαιοσύνης. Με την θέσπιση του Χάρτη δημιουργήθηκε για πρώτη φορά ένα ενιαίο κείμενο που να περιλαμβάνει ολόκληρο το φάσμα των μέχρι τότε προστατευομένων δικαιωμάτων συγκεντρωμένο. Ο Χάρτης λοιπόν περιλαμβάνει το σύνολο των αστικών, πολιτικών, οικονομικών και κοινωνικών δικαιωμάτων των Ευρωπαίων πολιτών καθώς και όλων των προσώπων που ζουν στην επικράτεια της Ένωσης⁽¹⁾.  Απευθύνεται τόσο σε Ευρωπαίους πολίτες όσο και σε επιστήμονες που τυχόν ερμηνεύουν ή εφαρμόζουν τον Χάρτη. Εφαρμόζεται στα όργανα και τους οργανισμούς της ΕΕ καταρχάς με τήρηση της αρχής της Επικουρικότητας , ενώ προβλέπεται σχετικά , στο άρθρο 51 ότι δεσμεύει τα κ/μ μόνο όταν εφαρμόζουν κοινοτικό δίκαιο. Δεν έχει διασαφηνιστεί απόλυτα ποιο είναι το εύρος των εθνικών πράξεων που καταλαμβάνονται από τις ρυθμίσεις του. Αν λάβουμε υπόψη την σχετική νομολογία του ΔΕΕ, διαπιστώνουμε ότι κάθε πράξη εσωτερικού δικαίου άμεσα ή έμμεσα συνδεδεμένη με το δίκαιο της ΕΕ πρέπει να ελέγχεται ως προς την συμμόρφωσή της στις διατάξεις του⁽²⁾.  Δεδομένου όμως του υψηλού κινδύνου να αμβλυνθεί το εύρος προστασίας των αναγνωρισμένων δικαιωμάτων, προβλέπεται πως σε κάθε περίπτωση το επίπεδο προστασίας του ΧΘΔΑ δεν θα είναι κατώτερο εκείνου της ΕΣΔΑ(α. 53 Χάρτη).

Παρά την επανειλημμένη εκφρασμένη θέση του ΔΕΕ να εγγυηθεί την αποτελεσματική προστασία θεμελιωδών δικαιωμάτων, η θεσμική τους υπόσταση πριν από την κατοχύρωση του Χάρτη ήταν ελλιπής . Παρά το γεγονός ότι το ΔΕΕ συνέβαλε όσο μπορούσε στο πλαίσιο των αρμοδιοτήτων του, η θεσμική «απουσία» του Χάρτη αποτελούσε τροχοπέδη στην προσπάθεια εξισορρόπησης θεμελιωδών δικαιωμάτων και οικονομικών ελευθεριών στην ΕΕ. Έτσι το ΔΕΕ αναγκαζόταν να προσφύγει σε ερμηνεία θεμελιωδών δικαιωμάτων της ΕΣΔΑ και των συνταγματικών παραδόσεων των κ/μ. Η μέθοδος αυτή, ενώ γενικά είναι αξιόπιστη, δεν παύει να αντικατοπτρίζει δικαιώματα όπως κατοχυρώνονται σε εξωκοινοτικά δίκαια, χωρίς έτσι να λαμβάνονται υπ’ όψη τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της, με αποτέλεσμα να καλείται το ΔΕΕ να τα προσαρμόσει στα κοινοτικά μέτρα. Η συνεχής αλληλεπίδραση και εξάρτηση της ΕΕ από την ΕΣΔΑ και τη νομολογία του ΕΔΔΑ σε αυτό το επίπεδο δημιουργεί μια σχετική ανασφάλεια ως προς τον τρόπο κατοχύρωσης. Με την αναθεώρηση της Λισαβόνας και την αναβάθμιση του Χάρτη, παρέχεται πλέον στο ΔΕΕ το νομικό υπόβαθρο  που χρειάζεται για να κρίνει επί θεμάτων προστασίας θεμελιωδών δικαιωμάτων με αμιγώς κοινοτικούς όρους. Από νομική άποψη, θεμελιώδη δικαιώματα και οικονομικές ελευθερίες αποκτούν την ίδια θέση στη συνταγματική τάξη της Ένωσης, σε κάποιες περιπτώσεις μάλιστα οικονομικές ελευθερίες εκφράζονται και σαν δικαιώματα στο Χάρτη, όπως π.χ. το δικαίωμα παροχής υπηρεσιών του άρθρου 15παρ. 2 ή η επιχειρηματική ελευθερία στο ά.16, τονίζοντας τον ιδιαίτερο χαρακτήρα της Ένωσης.

Το επίπεδο προστασίας των θεμελιωδών δικαιωμάτων αναμένεται να βελτιωθεί με την ( καθολική ) αναγνώριση δεσμευτικής ισχύος στον Χάρτη. Σίγουρα θα ήταν επικίνδυνο να συμβεί το αντίθετο. Στην υπόθεση Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο κ Συμβουλίου σχετικά με την ακύρωση της οδηγίας 2003/86 για την οικογενειακή επανένωση, το ΔΕΕ ακύρωσε συγκεκριμένες διατάξεις της οδηγίας οι οποίες προφανώς παραβίαζαν το άρθρο 8 της ΕΣΔΑ, επικαλούμενο το γεγονός ότι κατά την μεταφορά της στο εθνικό δίκαιο τα κ/μ διατηρούν διακριτική ευχέρεια, την οποία οφείλουν να ασκήσουν σύμφωνα με τις γενικές αρχές της οδηγίας και τις υποχρεώσεις τους από την ΕΣΔΑ. Ο κίνδυνος να χρησιμοποιηθεί ο Χάρτης ως άλλοθι για παρόμοια νομοθετικά «σφάλματα» μελλοντικά είναι ενεργός. Ένας ακόμη σημαντικός παράγοντας αβεβαιότητας σχετικά με τον ρόλο που θα διαδραματίσει ο Χάρτης στην προστασία των θεμελιωδών δικαιωμάτων στην ΕΕ είναι ο χρόνος και τρόπος προσχώρησης της ΕΕ στην ΕΣΔΑ.  

Η Ευρωπαϊκή Σύμβαση για την προστασία των δικαιωμάτων του Ανθρώπου ( ΕΣΔΑ) ψηφίστηκε το 1950 στη Ρώμη, κατοχυρώνοντας για πρώτη φορά ένα σύστημα προστασίας των δικαιωμάτων και σε δικαστικό πλέον επίπεδο, με την ίδρυση του ΕΔΑΔ (Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων). Χωρίζεται σε τρία μέρη, ένα κατάλογο των θεμελιωδών ελευθεριών και των ατομικών και κοινωνικών δικαιωμάτων, τη λειτουργία του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του Στρασβούργου και ένα μέρος με γενικές διατάξεις και διαδικασίες για την αποτελεσματικότερη λειτουργία και εφαρμογή της ΕΣΔΑ.

Παρότι η ΕΣΔΑ δεν αποτελεί κοινοτικό δίκαιο δεν παύει να αποτελεί μια Δημοσίου Δικαίου Συνθήκη και επιβάλλει αντικειμενικές υποχρεώσεις στα συμβαλλόμενα κράτη δημιουργώντας μια υπερεθνική τάξη ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Κατά μία άποψη, έκδηλη είναι η συνταγματική υφή του κειμένου αυτού, η οποία άλλωστε προκύπτει από τα τυπικά του χαρακτηριστικά και τις λειτουργίες που αναπτύσσει⁽³⁾. Στην εποχή μας τα κράτη αναλαμβάνουν ολοένα και περισσότερες νομικές δεσμεύσεις σε υπερεθνικό επίπεδο ώστε να υπάρχει έντονη ανάγκη νομοθετημάτων πολυεπίπεδης συνταγματικής λειτουργίας. Το ρόλο αυτό, ως απόρροια της διεθνοποίησης του δημοσίου δικαίου, καλείται σήμερα να παίξει η ΕΣΔΑ.

Η νομολογία του ΕΔΔΑ περιλαμβάνει χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελεσματικής προστασίας των θεμελιωδών δικαιωμάτων. Απόφαση – σταθμό για τα δικαιώματα των προσφύγων υπήρξε εκείνη επί της προσφυγής  Λοϊζίδου εναντίον Τουρκίας⁽⁴⁾. Επικαλέστηκε δε το άρθρο 1 ΕΣΔΑ περί γενικής υποχρέωσης προστασίας και σεβασμού των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Το Δικαστήριο απεφάνθη υπέρ της Λοϊζίδου, αναγνωρίζοντας ότι, παρά την τουρκική κατοχή της βόρειας Κύπρου, η ίδια εξακολουθεί να παραμένει κυρία των περιουσιακών της στοιχείων  και επομένως, η  παρουσία του τουρκικού στρατού εμποδίζει στην απόλαυση του δικαιώματός της αυτού. Της επιδικάστηκε αποζημίωση 300.000 κυπριακών λιρών αλλά για την αποστέρηση του δικαιώματος απόλαυσης της ιδιοκτησίας της και ακόμη ένα ποσό  λόγω ηθικής βλάβης από τη μη απόλαυση της περιουσίας. Το Δικαστήριο αναγνώρισε, με βάση το άρθρο 1 ΕΣΔΑ, ότι υπάρχει συνεχόμενη παράβαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στη κατεχόμενη Κύπρο, γεγονός που στιγματίζει την Τουρκία και αποτελεί κεκτημένο για τους πρόσφυγες της βόρειας Κύπρου.

Κατά μία άποψη, αν ο Χάρτης τελικώς αποκτήσει δεσμευτική ισχύ με την  επικύρωση η Συνθήκη της Λισσαβόνας από όλα τα κ/μ, τότε η σχέση του με την ΕΣΔΑ θα προσλάβει ίσως άλλο περιεχόμενο⁽⁵⁾. Με την βοήθεια της ΕΣΔΑ αποτελεί σημείο αναφοράς για την προστασία των δικαιωμάτων. Σίγουρα σε πολλά σημεία δεν ταυτίζονται τα δύο κείμενα μεταξύ τους . Πιο σύγχρονος είναι ο Χάρτης.  Η διευκρίνιση του περιεχομένου πολλών διατάξεών του Χάρτη θα συνεχίσει σίγουρα με την βοήθεια της νομοθεσίας της ΕΣΔΑ και τη νομολογία

του ΕΔΔΑ. Οι μισές διατάξεις του Χάρτη είναι κοινές με αυτές της ΕΣΔΑ. Απλώς ο Χάρτης τις απλοποιεί και τις επικαιροποιεί, ωστόσο όμως τις ερμηνεύει σύμφωνα με την νομολογία του ΕΔΔΑ. ( ά.52 ΧΘΔΑ).

Ως δυσχερές ζήτημα προβάλλει, ακόμη, το ενδεχόμενο  διαφοροποιήσεων σχετικά με την προστασία των θεμελιωδών δικαιωμάτων στη νομολογία αφενός του ΕΔΔΑ και αφετέρου του ΔΕΕ. Με ανοικτό και δημιουργικό διάλογο μεταξύ τους είναι δυνατή η άρση τυχόν διαφωνιών. Κατά τον Jo Leinen, οι Ευρωπαίοι πολίτες  είναι τυχεροί γιατί χαίρουν διπλής προστασίας. Τα δύο βέβαια δικαστήρια, το ΔΕΚ και το ΕΔΔΑ θα πρέπει να συνεργαστούν στενά για να έχουν συνοχή μεταξύ τους και να χαίρουν έτσι οι πολίτες 100% κάλυψης και προστασίας. ‘‘Κάθε υπόθεση θα πρέπει να κρίνεται είτε στο Στρασβούργο είτε στο Λουξεμβούργο’’ ⁽⁶⁾.  Η αρμονική συνύπαρξή τους θα βοηθήσει αποτελεσματικά έτσι ούτε η ΕΣΔΑ να θιγεί ούτε ο Χάρτης να υπολείπεται σε προστατευτική αξία και το κοινοτικό δίκαιο της αυτονομίας του.

Η σχέση Χάρτη και ΕΣΔΑ μέσα από την νομολογία.

Οι συνέπειες της υποχρεωτικής εφαρμογής του Χάρτη έγιναν αμέσα εμφανείς στην νομολογία του ΔΕΕ, σε πληθώρα αποφάσεων. Σχετικά με την διαδικασία άντλησης δικαιωμάτων, αντίθετα με την ως τότε νομολογία, όπου οι  παραδόσεις των κρατών και η ΕΣΔΑ αποτελούσαν κύριες πηγές, σημείο εκκίνησης έγινε ο ΧΘΔΑ. Το Δικαστήριο εφαρμόζει τα δικαιώματα του Χάρτη βάσει της νομολογίας του και της νομολογίας του ΕΔΔΑ, επικουρούμενο σε δεύτερο στάδιο, ει απαραίτητο, από την ΕΣΔΑ. Ο κοινοτικός δικαστής αναγνώρισε εξέχουσα θέση στη νομολογία του ΕΔΔΑ, επικαλούμενος την συχνά για τον καθορισμό του περιεχομένου των δικαιωμάτων που απορρέουν από την Σύμβαση {βλ. σχετικά, υποθ.ΔΕΚ 30/4/96,C-14/94,P/S-Cornwall County Council,Συλλογή 1996,σ.I-1763σκ.16 και ΔΕΚ της 17/2/98, C-249/16, Grant,Συλλογή 1998,σ.I-621σκ.33-34}. Το 2001 Γενικός Εισαγγελέας του ΔΕΚ επικαλέστηκε το Χάρτη προκειμένου να θεμελιώσει την ισχύ ενός κοινωνικού δικαιώματος ⁽⁷⁾. Ακόμη και το ίδιο το ΔΕΕ ήδη πριν την απόδοση δεσμευτικής ισχύος στο Χάρτη μέσω της ΣΛΕΕ τον είχε συμπεριλάβει στην τετράδα των πηγών (κοινές συνταγματικές παραδόσεις κ/μ, ΕΣΔΑ, διεθνείς συνθήκες επικυρωμένες από τα κ/μ, Χάρτης). Χαρακτηριστικό παράδειγμα στη νομολογία του Δικαστηρίου αποτελούν η απόφαση C-540/3 της 27.06.2006 περί μιας Οδηγίας για την οικογενειακή επανένωση και το δικαίωμα σεβασμού της οικογενειακής ζωής, όπου έκανε και ερμηνεία της σχετικής διάταξης του Χάρτη. Επίσης στις υποθέσεις Viking και Laval⁽⁸⁾ το Δικαστήριο στηρίχθηκε μόνο στον ΧΘΔΑ αναγνωρίζοντας το δικαίωμα ανάληψης συλλογικών δράσεων, όπως της απεργίας, αλλά και των περιορισμών του. Εδώ, το ΔΕΚ αναγνώρισε μια νομική επίδραση του Χάρτη πριν αυτός αποκτήσει τυπικά νομικά δεσμευτική ισχύ αναζητώντας μια νομική βάση στην οποία στηρίζεται το θεμελιώδες αυτό δικαίωμα, που συγκαταλέγεται στις γενικές αρχές του κοινοτικού δικαίου. Είναι ενδιαφέρον ότι ο κοινοτικός δικαστής λαμβάνει υπόψη κοινοτικά δικαιώματα, αναγνωρισμένα μεν στον ΧΘΔΑ – πριν αποκτήσει νομική δεσμευτικότητα – αλλά δεν αντικατοπτρίζουν αυτά γενικές αρχές που αντλούνται από την ΕΣΔΑ ή τις παραδόσεις των κ/μ, ακόμη και αν, κατόπιν της στάθμισής τους προς τις κοινοτικές ελευθερίες, δεν παρέχεται προβάδισμα σε σύγκριση με αυτές.

Το Δικαστήριο αναφέρθηκε στην σχέση Χάρτη και ΕΣΔΑ στην υπόθεση McB ⁽⁹⁾. Απεφάνθη ότι η έννοια και η έκταση αυτού του σχετικού άρθρου του Χάρτη ( α.7) με βάση το οποίο θα κριθεί η συμβατότητα της νομοθεσίας με τον κανονισμό 2201/03 , πρέπει να συμπίπτουν με αυτές που έχει το αντίστοιχο άρθρο της ΕΣΔΑ, όπως αυτό ερμηνεύεται στη νομολογία του ΕΔΔΑ. Με βάση και τη σχετική νομολογία του ΕΔΔΑ, έκρινε ότι το γεγονός πως ο φυσικός πατέρας, σε αντίθεση προς τη μητέρα, δεν αποκτά αυτοδικαίως το δικαίωμα επιμέλειας του τέκνου του, δεν θίγει τον πυρήνα του δικαιώματός του στην ιδιωτική και οικογενειακή ζωή, που κατοχυρώνεται στο άρθρο 7 του Χάρτη, υπό την προϋπόθεση ότι διασφαλίζεται το δικαίωμά του να αποταθεί στο αρμόδιο δικαστήριο για ανάθεση  της επιμέλειας του τέκνου.

Αξιοσημείωτη είναι και η αίτηση για την έκδοση προδικαστικής αποφάσεως στην υπόθεση C-411/10⁽¹⁰⁾, δυνάμει του κανονισμού 343/03 του Συμβουλίου, που εκκρεμεί, όπου το αιτούν δικαστήριο θέτει το ερώτημα εάν η προστασία που παρέχεται δυνάμει των γενικών αρχών του δικαίου της ΕΕ και, ειδικότερα, των δικαιωμάτων που προστατεύονται με τα άρθρα 1, 18 και 47 του Χάρτη σε πρόσωπο ως προς το οποίο έχει εφαρμογή κανονισμός ( εν προκειμένω ο 343/03)  είναι ευρύτερη από την προστασία που παρέχει το άρθρο 3 της ΕΣΔΑ.

Αν πάλι ο Χάρτης δεν προσθέτει κάτι στις Συνθήκες και απλώς αντλεί από την ΕΣΔΑ και τις κοινές συνταγματικές παραδόσεις τα ήδη ενεργά δικαιώματα, τα κωδικοποιεί και τα καθιστά πιο ορατά επιβεβαιώνοντάς τα, τότε η επιφύλαξη της Μ. Βρετανίας και της Πολωνίας  από το Χάρτη δεν έχει νόημα και αυτοαναιρείται⁽¹¹⁾ .

Στην βεβαιωτική λειτουργία του Χάρτη επιμένει το δικαστήριο στην απόφαση Unibet,⁽¹²⁾ . Το άρθρο 47 του Χάρτη,  επιβεβαιώνει κατά την απόφαση, την αρχή της αποτελεσματικής ένδικης προστασίας που είναι γενική αρχή απορρέουσα από τις παραδόσεις κ/μ και καθιερωμένη με ά. 6 και 13 ΕΣΔΑ. Το ίδιο το ΕΔΔΑ παρέπεμπε ρητά στον Χάρτη, προκειμένου να εμπλουτίσει τα δικαιώματα της ΕΣΔΑ με πτυχές των δικαιωμάτων του Χάρτη και με την προοπτική να μεταστραφεί η νομολογία του. Το ΕΔΔΑ προσέφυγε στη ρήτρα μη υποβάθμισης του α.53 του ΧΘΔΑ για να ερμηνεύσει το άρθρο 12 αυτού υπό το πρίσμα του Κοινοτικού Χάρτη των δικαιωμάτων των εργαζομένων, διάταξη που χρησιμοποίησε για την αξιολόγηση του περιεχομένου του α.11 ΕΣΔΑ ⁽¹³⁾.

Ανατρεπτικός υπήρξε ο ρόλος του ΧΘΔΑ για τα δικαιώματα των τρανσέξουαλ και στο πεδίο εφαρμογής του α.6 ΕΣΔΑ . Στην σχετική υπόθεση ΕΔΔΑ Goοdwin κατά Ην .Βασιλείου της 11.7.2002 , αξιοποίησε το ά. 9 του Χάρτη σε σχέση με το αντίστοιχο 12 της ΕΣΔΑ για το δικαίωμα γάμου και οικογένειας, ενώ αναφέρθηκε στο α.47 του Χάρτη για διασφάλιση της επέκτασης του ά.6 ΕΣΔΑ στο πεδίο  του  δικαίου  των δημοσίων υπαλλήλων  (ΕΔΔΑ της 19/4/07 Eskelinen κατά Φιλανδίας ,σκ.60) . Επιπρόσθετα, το ΕΔΔΑ αναφέρθηκε στο ά.28 του Χάρτη για διασταλτική ερμηνεία του ά.11 ΕΣΔΑ ( περί συλλογικών δράσεων) ⁽¹⁴⁾. Σημαντική τέλος ήταν η επίδραση του ά.49 του Χάρτη στη ρητή εγκατάλειψη της πάγιας νομολογίας του ΕΔΔΑ και στην αποδοχή της αναδρομικότητας του ηπιότερου ποινικού νόμου με την απόφαση Scoppola κατά Ιταλίας ( 10249/03 σκ.105). Με την οικειοποίηση του Χάρτη εξασφάλισε την νομολογιακή ομογενοποίηση της προστασίας των δικαιωμάτων. Το ΕΔΔΑ, με την ερμηνεία της Σύμβασης με βάση άλλα διεθνή κείμενα , βοηθά να μην μείνει στο περιθώριο των εξελίξεων, που δείχνουν, έστω στο ζήτημα αυτό, ομόνοια απόψεων στις σύγχρονες κοινωνίες . Ο Χάρτης κατοχυρώνει το κεκτημένο της ΕΣΔΑ αλλά και το υπερβαίνει με νέα δικαιώματα, αποτυπώνοντας την εξέλιξη των αντιλήψεων και την πρόοδο της τεχνολογίας .

Επιλογικά

Η λειτουργία της ΕΣΔΑ αναδείχτηκε εξαρχής  παραπληρωματική προς τα εθνικά συστήματα και συμπληρωματική ενόψει της έλλειψης ρητής προστασίας σε επίπεδο ΕΕ, για την επαύξηση της προστασίας των θεμελιωδών δικαιωμάτων και γνώμονα την ερμηνεία των κανόνων της Σύμβασης από το ΕΔΔΑ. Ειδικότερα, αναφορικά με τη σχέση του Χάρτη με την ΕΣΔΑ, ο πρώτος δεν πρέπει να είναι παρακολούθημα της δεύτερης, αλλά να αποτελέσει ένα «αυτοτελές και πλήρες σύστημα, προορισμένο να λειτουργήσει στην έννομη τάξη της Ένωσης και να εξυπηρετήσει τις ανάγκες της» ⁽¹⁵⁾. Η επιλογή αυτή αποτυπώθηκε στη δομή του Χάρτη ,ενώ η διάκριση των δύο συστημάτων αντικατοπτρίζεται πλέον στην πρόβλεψη της Συνθήκης της Λισαβόνας (άρθρο 6 παρ. 2 ΣΕΕ-Λ), σύμφωνα με την οποία η Ένωση προσχωρεί στην ΕΣΔΑ. Με τον τρόπο αυτό η Σύμβαση θα αναπτύσσει πλήρως την κανονιστική της λειτουργία στην κοινοτική έννομη τάξη .Για το λόγο αυτό, το ΔΕΕ παρακολούθησε από κοντά την εξέλιξη της διαδικασίας προσχώρησης της ΕΕ στην ΕΣΔΑ . Το ΔΕΕ είναι το μόνο αρμόδιο Δικαστήριο να κηρύξει το ανίσχυρο πράξεων των οργάνων της Ένωσης όπως προκύπτει και από τη νομολογία.

Πρέπει να επισημανθεί ότι η πρόταση θέσπισης ενός μηχανισμού ο οποίος θα εγγυάται ότι το ΔΕΕ θα μπορεί σε κάθε περίπτωση να προβαίνει σε (εσωτερικό) δικαστικό έλεγχο προτού αποφανθεί το ΕΔΔΑ αποτελεί πλέον κοινή θέση και των δύο Δικαστηρίων.

Ανακύπτει πλέον το ερώτημα μήπως, αφού η ΕΕ διαθέτει κατάλογο θεμελιωδών δικαιωμάτων, που αποτυπώνει το κεκτημένο της ΕΣΔΑ και μάλιστα το υπερβαίνει, αμβλύνεται έτσι η πρακτική σημασία της προσχώρησης στην ΕΣΔΑ. Ο προβληματισμός εντείνεται αφενός εξαιτίας του περίπλοκου νέου πλέγματος δικαιωμάτων δύο καταλόγων με παράλληλη ισχύ ,αφετέρου λόγω της ανάγκης  δημιουργίας  μηχανισμού  ελέγχου  των  κοινοτικών  πράξεων   και   των μέτρων ( από τα κ/μ) που τις θέτουν σε εφαρμογή από τα δύο δικαστήρια⁽¹⁶⁾.

Το μέγεθος της πρακτικής σημασίας θα αναδειχθεί πάντως μετά την διευθέτηση των διαδικαστικών και των θεσμικών στοιχείων της προσχώρησης, ιδίως  του  μηχανισμού  έννομης  προστασίας  και  σχέσης  των  δύο Δικαστηρίων.

Το Ευρωπαϊκό Σύνταγμα αποτελεί το μεγαλύτερο σταθμό στη πορεία για την Ευρωπαϊκή ολοκλήρωση. Τα δικαιώματα που κατοχυρώνονται στο σχέδιο του είναι εκείνα που προστατεύονται στο Χάρτη. Τα θετικά αποτελέσματα είναι αρκετά και προφανή. Αυτό που απομένει, μετά από μια συνολική και κριτική επισκόπηση των διατάξεων, είναι η αναμονή της έκβασης της διαδικασίας επικύρωσης του Ευρωπαϊκού Συντάγματος από τα κ/μ της Ε.Ε. Η Ευρωπαϊκή πολιτεία είναι ακόμη υπό διαμόρφωση. Η οικοδόμηση ενός κοινού μέλλοντος και μιας κοινής ταυτότητας απαιτεί, πέραν της  επικύρωσης του  Συντάγματος, συνέχιση  και βελτίωση της ενοποιητικής διαδικασίας που για περισσότερο από μισό αιώνα έχει διασφαλίσει στους λαούς της Ευρώπης  μια περίοδο ειρήνης, συνεργασίας, ανάπτυξης, ευημερίας και σεβασμού των θεμελιωδών δικαιωμάτων.

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------

1.      Βλ. Παπαδημητρίου Γ. Συνταγματικές μελέτες (1975-2005) τεύχος ΙΙ, Σάκκουλας Αθήνα Θεσσαλονίκη 2007 σ.197-198

2.      Βλ. Γιαταγάνας Ξενοφών, Η ενσωμάτωση του Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ε.Ε στις συνθήκες, εκδόσεις Σάκκουλα Αθήνα-Θεσσαλονίκη σ.68

14.     Βλ. ΕΔΔΑ της 12/11/08 , Demir , Baykara κατά Τουρκίας

15.     Βλ. Παπαδημητρίου Γ. Ο Χάρτης Θεμελιωδών Δικαιωμάτων. Σταθμός στη θεσμική ωρίμανση της Ευρωπαϊκής Ένωσης, εκδ. Παπαζήση, 2001, σ. 19επ.

16.     Βλ.για μηχανισμό ελέγχου και σχέσης των δύο δικαστηρίων  την κοινή δήλωση των προέδρων του ΔΕΕ και του ΕΔΔΑ της 24/1/2011.