ΤΑ ΕΓΚΛΗΜΑΤΑ ΤΟΥ ΛΕΥΚΟΥ ΚΟΛΛΑΡΟΥ

Τα εγκλήματα του λευκού κολάρου γνωρίζουμε ότι εντάσσονται στην κατηγορία των εγκλημάτων των οικονομικών που διαπράττονται από πρόσωπα τα οποία απολαμβάνουν τόσο οικονομική όσο και πολιτική εξουσία. Πρόκειται λοιπόν για εγκλήματα τα οποία δεν διαπράττονται συνήθως από πρόσωπα τα οποία αντιμετωπίζουν οικονομικές, κοινωνικές καθώς και βιωτικές δυσχέρειες αλλά από πρόσωπα τα οποία  διαθέτουν άνεση  οικονομική, υψηλή κοινωνική θέση, πολλές φορές πολιτική εξουσία και μόρφωση. Πρόκειται για εγκλήματα δηλαδή παραβάσεις της εννόμου τάξεως που επισύρουν κυρώσεις νομικές και ποινικές  ανάλογες των εννόμων αγαθών που προσβάλλουν. Αξίζει να σημειωθεί ότι ως προς το έννομο αγαθό που προσβάλλεται στα εγκλήματα του λευκού κολάρου ανήκει στα οικονομικά εγκλήματα ενώ ως προς  τους δράστες όμως ανήκει στα εγκλήματα των ισχυρών. 

Περαιτέρω θα εξετάσουμε τους λόγους, τα αίτια για τα οποία τα εγκλήματα του λευκού κολάρου παρουσιάζουν δυσχέρειες να οριοθετηθούν και να  τυποποιηθούν ποινικά.  Σύμφωνα με τον Edwin Sutherland  το έγκλημα του λευκού κολάρου  είναι έγκλημα που διαπράττεται από τις εταιρίες και το χαρακτήρισε ως μια μορφή  οργανωμένου εγκλήματος. Η θεωρία των διαφορικών συναναστροφών την οποία έχει διατυπώσει ο ίδιος είναι ένα επεξηγηματικό πλαίσιο  που αφορά τις αιτίες των οικονομικών εγκλημάτων και των εγκλημάτων του λευκού κολάρου.  Γεγονός όμως είναι ότι η έρευνα αυτή  δε συγκέντρωσε μεγάλο ενδιαφέρον μια κι υπήρχαν και άλλοι δομικοί παράγοντες οι οποίοι ήταν χρήσιμο και σκόπιμο να αναφερθούν.  Έτσι λοιπόν από τη στιγμή που υποτιμήθηκε η θεωρία των διαφορικών συναναστροφών υποτιμήθηκε και η θεωρία   περί των εγκλημάτων του λευκού κολάρου. Στη σημερινή εποχή  σημαντικά χαρακτηριστικά των εγκλημάτων του λευκού κολάρου είναι πρώτον ότι συμβαίνει στο πλαίσιο νομίμου απασχόλησης, έχει κίνητρο οικονομικό υπάρχει δηλαδή υψηλό οικονομικό όφελος ή επαγγελματική άνοδος και δεν χαρακτηρίζεται από άμεση βία, από τη χρήση δηλαδή βίας. Θα μπορούσαμε να σημειώσουμε ότι πρόκειται για εγκλήματα τα οποία συμβαίνουν εν τω κρυπτώ σκοτεινά και αφανώς πίσω από κλειστές πόρτες και γραφεία χωρίς να δίνεται κάποιος στόχος για αυτό και ποινικά η τυποποίηση τους είναι δύσκολη. Οι άνθρωποι οι οποίοι διαπράττουν αυτά τα εγκλήματα είναι άνθρωποι μορφωμένοι οι οποίοι έχουν τις περισσότερες φορές και πολλές γνωριμίες και διασυνδέσεις. Δεν δρούν απερίσκεπτα, επιχειρούν να πετύχουν τους στόχους, τις φιλοδοξίες τους αλλά χρησιμοποιούν προκαλύμματα. Έχουν τη δυνατότητα κάλυψης καθώς επίσης και ασφάλειας τις  περισσότερες φορές  απολαμβάνουν δε μάλλον και κοινωνικής και επαγγελματικής καταξίωσης. Οπότε αντιλαμβανόμαστε πόσο δύσκολο να εφαρμοστεί ο νόμος εις βάρος των προσώπων που ανήκουν σε αυτές τις κατηγορίες μια και είναι δύσκολο τόσο να εντοπιστούν οι δράστες, δύσκολο να εντοπιστεί το έγκλημα, αν μπορεί να χαρακτηριστεί νομικά ως έγκλημα και δύσκολο να απαγγελθούν σε βάρος τους κατηγορίες και να εφαρμοστεί ως οφείλει ο νόμος. Ας μην ξεχνάμε σε αυτό το σημείο να υπογραμμίσουμε ότι τα εν λόγω πρόσωπα τα οποία όπως αναφέραμε ανωτέρω  χαίρουν κοινωνικής και πολιτικής πολλές φορές εξουσίας είναι πρόσωπα τα οποία είναι δύσκολο να τα πλησιάσει κάποιος πολλώ δε μάλλον να αποπειραθεί να απαγγείλει  κατηγορίες σε βάρος τους.  Ο λόγος είναι ότι τα εν λόγω πρόσωπα έχουν ευρύτατο κύκλο γνωριμιών και διασυνδέσεων με άλλα πρόσωπα υψηλά ιστάμενα τα οποία ανά πάσα ώρα και στιγμή θα φανούν πρόθυμα  να βοηθήσουν μια και δεν θα αποβεί εξυπηρετικό σε κανέναν να αρχίσει ένα επικίνδυνος κύκλος έρευνας ο οποίος πολλά στοιχεία που επισύρουν κυρώσεις μέλλει να αποκαλύψει.

Είναι πολύ σημαντικό να αναφέρουμε ότι μεταξύ των διαφόρων και έγκριτων εγκληματολόγων υπάρχει διαφωνία  σχετικά με τον ορισμό των εγκλημάτων του λευκού κολάρου.  Η έρευνα την οποία διεξήγαγε ο Chambliss  τον οδήγησε στη διατύπωση  του ορισμού του κρατικού  οργανωμένου εγκλήματος .  Δόθηκε ιδιαίτερη σημασία  θα μπορούσαμε να πούμε στο επαγγελματικό πλαίσιο εντός του οποίου ο κάθε άνθρωπος διαπράττει το εν λόγω έγκλημα.  Υπήρχαν πάρα πολλές πολυεθνικές εταιρίες οι οποίες  διέπραξαν το εν λόγω έγκλημα. Σύμφωνα με τον Friedrichs  όσον αφορά τον ορισμό του εγκλήματος του λευκού κολάρου  υπάρχει το θέμα της παραβίασης της εμπιστοσύνης  και το έγκλημα του λευκού κολάρου θεμελιώνεται στη βάση.  Υπάρχει δηλαδή η άποψη ότι το έγκλημα του λευκού κολάρου περιλαμβάνει πληθώρα παράνομων καθώς επίσης και επικίνδυνων δραστηριοτήτων οι οποίες συγκαλύπτονται  και διαπράττονται από πρόσωπα τα οποία απολαμβάνουν  μια θέση κοινωνικά υψηλή αξιοσέβαστη προκειμένου να ανέλθουν οικονομικά, κοινωνικά, επαγγελματικά, προκειμένου να διατηρήσουν τα προνόμιά τους ή και να τα αυξήσουν τις περισσότερες φορές. Διαπιστώνουμε λοιπόν   πως είναι δύσκολο να τυποποιηθούν τα εγκλήματα του λευκού κολάρου μια και συγκαλύπτονται και αποτελούν πλήγμα αν αποκαλυφθούν τόσο για τον δράστη όσο και για κοινωνικό πλαίσιο το οποίο τον περιβάλλει. Σε αυτό το σημείο  είναι χρήσιμο να αποτολμήσουμε μια πολύ σημαντική παρατήρηση. Τα εγκλήματα του λευκού κολάρου δύσκολα τυποποιούνται  μια και  επισύρουν και κοινωνική κατακραυγή δηλαδή παρουσιάζουν μεγάλο και δυσβάσταχτο  εύρος συνεπειών και έχει αρνητικές συνέπειες και κατακραυγή ακόμα και για την ίδια την κοινωνία. Πλήττεται η κοινωνική θέση , η αξιοπιστία  και κλονίζονται σοβαρά τα πρότυπα και οι αξίες . Δεν γνωρίζουμε ακόμη και όσοι καταγινόμαστε με την επιστήμη της εγκληματολογίας αν η κοινωνία θα  μπορούσε να ανταπεξέλθει σε ένα τέτοιο βάρος, να έρθει δηλαδή αντιμέτωπη με την πραγματική κατάσταση, με τα αληθινά προβλήματα στις πραγματικές τους διαστάσεις. 

Είναι πράγματι δύσκολο να αντιληφθούμε τη  έκταση του προβλήματος , μια και τα εγκλήματα του λευκού κολάρου είναι εγκλήματα τις περισσότερες φορές αφανή , συμβαίνουν εν τω κρυπτώ και δύσκολα ποινικά και δικαιοδοτικά  απαγγέλλονται κατηγορίες σε βάρος των δραστών . Τις περισσότερες φορές οι υποθέσεις κλείνονται γρήγορα και μπαίνουν βιαστικά στο συρτάρι . Και αυτό πηγάζει από το γεγονός ότι υπάρχουν βαθύτερα κοινωνικά  αίτια όπως θα παρουσιάσουμε και παρακάτω , τα οποία η κοινωνία θα κληθεί μα αντιμετωπίσει .  Το γεγονός πως αδιαφορούμε για το πρόβλημα δε σημαίνει πως το πρόβλημα δεν υφίσταται  δεν υπάρχει ή δεν μας απειλεί . Οτιδήποτε δεν χαίρει δικαιοσύνης  απειλεί το ευρύτερο κοινωνικό σύνολο το οποίο αντιλαμβάνεται την ανομία ακόμα  και αν τις περισσότερες φορές δεν το εκδηλώνει . Υπάρχει δηλαδή και αξιακό ζήτημα , ζήτημα αξιών και θεσμών  το οποίο χρήζει ιδιαίτερης προσοχής και επιμέλειας . 

Υπάρχει δηλαδή μια βλάβη η οποία  δεν περιορίζεται  όπως η βλάβη την οποία συναντούμε στο ποινικό δίκαιο . Η βλάβη των εγκλημάτων του λευκού κολάρου  έχει ως πεδίο αναφοράς τα ανθρώπινα δικαιώματα τα οποία πλήττονται καίρια θα μπορούσαμε να  καταθέσουμε .  Πλήττονται ουσιαστικά ανθρώπινα δικαιώματα και βασικές ανθρώπινες ανάγκες .  Θα αναφέρουμε την άποψη του Nelken  που εντοπίζει  7 επτά κατηγορίες ασαφειών σχετικά με τα εγκλήματα του λευκού κολάρου .  Πρώτον ως προς το  αν το έγκλημα του λευκού κολάρου είναι όντως έγκλημα  υπό νομική και κοινωνιολογική προσέγγιση ,  δεύτερον ως προς την ασάφεια στον ορισμό, τρίτον  ως προς τις αιτίες , τέταρτον  ως προς τις αιτίες διάπραξης  αν μπορούν  να εξηγηθούν με όρους των κοινών εγκλημάτων  , πέμπτον ως προς την πιθανή ανακύκλωση  μέσω των μηχανισμών ελέγχου , έκτον αν το έγκλημα του λευκού κολάρου είναι δείκτης της κοινωνικής μεταβολής  και τέλος ως προς το παράπλευρο κόστος των εγκλήματος του λευκού κολάρου .  

Θα ήταν σκόπιμο να μείνουμε  στο κρίσιμο ζήτημα του δείκτη της κοινωνικής μεταβολής καθώς είναι πολύ σημαντικό όχι μόνο να παρουσιάζουμε τα εγκλήματα ως στοιχεία νομικά , νομικές παραβάσεις αλλά και ως στοιχεία που αφορούν το κρίσιμο και φλέγον ζήτημα της κοινωνικής παθογένειας . Γεγονός είναι ότι τα εγκλήματα του λευκού κολάρου αφορούν μεγάλο εύρος νομικών παραβάσεων οπότε αυτό το οποίο είναι πολύ σημαντικό εγκληματολογικά είναι να δούμε γιατί τυποποιούνται τόσο δύσκολα και γιατί αποδίδονται κατηγορίες τόσο δυσχερώς . Σε αυτό το σημείο ας επικαλεστούμε λόγους κοινωνικού ενδιαφέροντος . Κάθε κοινωνία έχει τους δικούς της κώδικες , αξιακό σύστημα και δικαιώματα,  καθώς επίσης και έννομα αγαθά να προστατεύσει . Κάτι τέτοιο όμως δεν επιτυγχάνεται μόνο δια μέσου των νόμων και  των διατάξεων αλλά κυρίως μέσω της καλλιέργειας αυτοσυνειδησίας . Να αναπτυχθεί δηλαδή ένα αίσθημα ασφάλειας και προστασίας εντός του ευρύτερου κοινωνικού συνόλου έτσι ώστε οι πολίτες να μην φοβούνται  αλλά να ενδιαφέρονται να τηρήσουν το νομικό πλαίσιο εκ σεβασμού και βαθύτερης εσωτερικής πίστεως και  φροντίδας το κοινωνικό σύνολο να ζει εύρυθμα και ισορροπημένα . Όσο όμως υπάρχουν  παθογένειες με βαθύτερα αλλά πολύ ουσιαστικά αίτια κάτι τέτοιο είναι πολύ δύσκολο να επιτευχθεί μια και το πρόβλημα δεν κρύβεται στο εξωτερικό υπόστρωμα δηλαδή μόνο στο νόμο αλλά κυρίως στο εσωτερικό , στον πυρήνα που είναι η συνείδηση του κάθε πολίτη . Ο καθένας καλό είναι να αισθάνεται μέλος χρήσιμο της κοινωνίας μας και να μπορεί να επιδιώκει ό,τι καλύτερο για τους άλλους και για τον ίδιο . Είναι δύσκολο να στρέψουμε την οπτική μας σε μια τέτοια   δράση όμως δεν είναι και ακατόρθωτο αν θέλουμε να λάβουμε σοβαρά υπόψιν μας την προσέγγιση των εγκλημάτων του λευκού κολάρου . Όποιος δεν κοιτά την αιτία πώς θα λύσει το πρόβλημα που ανακύπτει ; Ας στρέψουμε λοιπόν το βλέμμα μας σε αυτήν την οπτική και θα κατανοήσουμε νομίζω καλύτερα τα εγκλήματα του λευκού κολάρου . 

Επιπρόσθετα είναι πολύ σημαντικό να ασχοληθούμε και με τον ορισμό των εγκλημάτων του λευκού κολάρου . Είναι ιδιαιτέρως δυσχερές να οριστούν νομικά για αυτό και πολλές φορές διαγράφονται οι παραβάσεις . Είναι καλό σε αυτό το σημείο να αναφέρουμε την άποψη που έχει διατυπωθεί σχετικά με τα εν λόγω εγκλήματα να τιμωρούνται μεν νομικά αλλά να μην χαρακτηρίζονται ως τέτοια δηλαδή ως εγκλήματα μια  και κατά αυτόν τον τρόπο πλήττεται καίρια η επαγγελματική και κοινωνική θέση των ανθρώπων οι οποίοι προβαίνουν στις ανωτέρω παραβάσεις οικονομικής  φύσεως . Κάτι τέτοιο αποτελεί ενδείκτη μιας νοοτροπίας η οποία τείνει να δικαιολογήσει τα ανωτέρω εγκλήματα . Αν ένα έγκλημα τιμωρείται αλλά νομικά δεν χαρακτηρίζεται ως τέτοιο τότε για ποιό έγκλημα γίνεται λόγος ; Διαπιστώνουμε λοιπόν ότι τα θέματα και οι ανησυχίες που εγείρονται είναι πολλές και ουσιαστικές . Καλό είναι να αντιμετωπισθούν με αρκετή περίσκεψη και προσοχή .Δεν είναι ορθό να δρούμε βιαστικά ούτε να αθωώνουμε αλλά ούτε και να καταδικάζουμε . Μέσω όμως μια νομικής όσο και κοινωνικής  προσέγγισης περισσότερο ενδελεχούς και ουσιαστικής τα εγκλήματα του λευκού κολάρου θα μπορούσαν να τυποποιηθούν καλύτερα και κατόπιν να εξαλειφθούν . Όσο όμως υπάρχει νέφος τόσο νομικό όσο  και  κοινωνικό γύρω από αυτά τόσο πιο δύσκολο καθίσταται το να μπορέσουμε να τα προσεγγίσουμε όσο το δυνατόν καλύτερα και πιο ουσιαστικά . Κάθε τι το οποίο  συμβαίνει είναι ενδείκτης των όσων διαδραματίζονται στη συνείδηση του κοινωνικού συνόλου και αυτό το στοιχείο καλό θα ήταν να μην παραγνωριστεί περαιτέρω . Τα εγκλήματα του λευκού κολάρου είναι κυρίως εγκλήματα με υπόβαθρο κοινωνικό και οικονομικό και χρειάζεται να αλλάξει και η νοοτροπία γύρω από το τι είναι κοινωνικά και οικονομικά σημαντικό πριν επιχειρήσουμε να τα  αναλύσουμε . Όμως συμπερασματικά χρήζουν σαφούς νομικού πλαισίου και εγκληματολογικής προσοχής  . Είναι πολύ σημαντικό να επιχειρήσουμε να κατανοήσουμε την προσωπικότητα εκείνου ο οποίος προβαίνει στο έγκλημα  για να μπορέσουμε να εξετάσουμε το ίδιο το έγκλημα πώς ορίζεται , πως ποινικοποιείται . Η κοινωνία είναι ένας οργανισμός με πολλά πλαίσια , ανησυχίες και απαρτίζεται από πρόσωπα με διαφορετική προσωπικότητα , κίνητρα το καθένα  και καλό είναι να έχουμε μια ευρύτερη προσέγγιση όσον αφορά τα εγκλήματα του λευκού κολλάρου . Προσεγγίζοντας τα πρόσωπα που διαπράττουν το έγκλημα και κυρίως τις βαθύτερες αιτίες θα μπορέσουμε να προσεγγίσουμε κατόπιν και το ίδιο το έγκλημα . Αυτό θα μας οδηγήσει στον ορισμό των εγκλημάτων του λευκού κολλάρου ως οικονομικών εγκλημάτων  και θα μπορέσουμε να τα ορίσουμε και ποινικά ευχερέστερα .  Καλό είναι να προβούμε σε μια μελέτη ουσιαστική , ενδελεχή και  να δώσουμε ιδιαίτερη προσοχή σε αυτή την κατηγορία παραβάσεων που πλήττει την κοινωνική ευρυθμία και  το δικαιοδοτικό σύστημα ουσιαστικά . Πολλοί εγκληματολόγοι επιχείρησαν να τα προσεγγίσουν όμως αντιμετώπισαν δυσχέρειες οι οποίες δε γίνεται να παραγνωριστούν . Χρήσιμη θα ήταν η συζήτηση μεταξύ νομικών , κοινωνιολόγων καθώς  επίσης και εγκληματολόγων για την ευχερέστερη προσέγγιση των εγκλημάτων του λευκού κολλάρου , τα οποία χρήζουν προσοχής . 

 

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ 

1. Βιδάλη Σ.,  Πέρα από τα όρια Η αντεγκληματική πολιτική σήμερα, Αθήνα , Νομική Βιβλιοθήκη ,σελ 132 -137 ,2017