Το νομικό καθεστώς της Ισραηλιτικής κοινότητας στην Ελλάδα - Ιστορική και νομική επισκόπηση

 

Της Μαρίας-Ωραιοζήλης Κουτσουπιά, Δικηγόρου, κατόχου ΜΔΕ Δημοσίου και Δημοσίου Διεθνούς Δικαίου, Υπ. Διδάκτορος Δημοσίου Δικαίου Νομικής Σχολής ΕΚΠΑ

 

*η παρούσα δημοσιεύθηκε στα πρακτικά του κύκλου διαλέξεων με θέμα τις θρησκευτικές κοινότητες στην Ελλάδα (Οι θρησκευτικές κοινότητες στην Ελλάδα: νομοθετικό πλαίσιο ελληνικό και ευρωπαϊκό) που συνδιοργάνωσαν το Ινστιτούτο Ανθρωπιστικών Σπουδών "Νίκος Σβορώνος" του Ευρωπαϊκoύ Οργανσμού Δημοσίου Δικαίου EPLO και ο Σύλλογος μεταπτυχιακών φοιτητών και υποψήφιων διδακτόρων του Τμήματος Κοινωνικής Θεολογίας και Θρησκειολογίας της Θεολογικής Σχολής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών (Σ.ΜΕ.Κ..ΘΕ.), https://www1.eplo.int/event/1070.

 

Η παρούσα μελέτη αφορά το νομικό καθεστώς της Ισραηλιτικής κοινότητας στην Ελλάδα. Ωστόσο, πριν από την ανάλυση του νομικού ζητήματος, προηγείται μία συνοπτική αναφορά σε ορισμένα ιστορικά και ετυμολογικά στοιχεία που συνθέτουν την εικόνα της εβραϊκής κοινότητας στην Ελλάδα.

Ειδικότερα, επιχειρείται η παράθεση κάποιων βασικών εννοιών της υπό εξέταση θρησκευτικής κοινότητας, καθώς και η αναζήτηση της προέλευσης αυτών: Εβραίος, Ισραηλίτης, Ιουδαίος.

Η λέξη Εβραίος προέρχεται από τη ρίζα «ivri/hever» που σημαίνει «περνάω πέρα» και αναφέρεται στο πέρασμα από τον Ευφράτη όταν ο Αβραάμ μετανάστευσε από την Μεσοποταμία. Είναι αυτός που πιστεύει στην εβραϊκή θρησκεία.

Η λέξη Ισραηλίτης σημαίνει αυτόν που κατάγεται από τον Ιακώβ». Ο Ιακώβ μετά από μια πάλη με τον Θεό άλλαξε το όνομα σε Ισραήλ, άρα οι Ισραηλίτες είναι οι απόγονοι του Ιακώβ. Ο όρος έχασε το αμιγώς εθνικό του νόημα και σήμερα περιγράφει επίσης τους πιστούς της εβραϊκής θρησκείας.

Η λέξη Ιουδαίος προέρχεται από το όνομα μιας εκ των 12 φυλών του Αρχαίου Ισραήλ, της Φυλής του Ιούδα. Το όνομα δεν έχει καμία σχέση με τον Ιούδα Ισκαριώτη.

Ισραηλινός από την άλλη, είναι ο υπήκοος του σύγχρονου κράτους του Ισραήλ. Μπορεί να είναι εβραίος, χριστιανός ορθόδοξος ή καθολικός, μουσουλμάνος σιϊτης ή σουνίτης, μπαχαί κτλ. Το Ισραήλ ιδρύθηκε το 1948 ως «εβραϊκό κράτος» αλλά η συμμετοχή αράβων και δρούζων ισραηλινών στη δημόσια ζωή είναι πλήρης – τα αραβικά είναι επίσημη γλώσσα και χρησιμοποιείται σε όλα τα δημόσια έγγραφα, στους δρόμους, στην Βουλή και στο συνάλλαγμα, ενώ άραβες βουλευτές σήμερα γίνονται υπουργοί. Επομένως, ακόμα και κάθε άθεος, μουσουλμάνος, ορθόδοξος ή κόπτης, πολίτης του κράτους του Ισραήλ λέγεται ισραηλινός.

Οι Εβραίοι Έλληνες χρησιμοποιούν μεταξύ τους τον όρο “Εβραίος”, αλλά ο επίσημος κρατικός χαρακτηρισμός των Εβραίων Ελλήνων είναι «Έλληνες Ισραηλίτες», που υιοθετείται και από τα επίσημα όργανα του Ελληνικού Εβραϊσμού. Ο όρος «Έλληνας Ιουδαίος» δεν είναι δόκιμος στα ελληνικά, αν και τυπικά έχει την ίδια σημασία με τους δυο προαναφερθέντες. Ίσως ο όρος δεν υπήρξε δημοφιλής λόγω της συγγένειας στην ελληνική γλώσσα του «Ιουδαίος» με τον Ιούδα Ισκαριώτη και τους συνειρμούς που έφερνε, ενώ σε άλλες γλώσσες δεν ανακύπτει μια τόσο αυτόματη σύνδεση.

Ο όρος «Ιουδαϊσμός» στην Ελλάδα χρησιμοποιείται για να υποδηλώσει την εβραϊκή θρησκεία, ενώ ο όρος «Εβραϊσμός» χρησιμοποιείται κυρίως για το σύνολο της κοινότητας των Ελλήνων πολιτών εβραϊκού θρησκεύματος. Δηλαδή ο «Ελληνικός Εβραϊσμός» δηλώνει τις εβραϊκές κοινοτικές οργανώσεις της Ελλάδας ή τις εβραϊκές ελληνικές πολιτισμικές παραδόσεις.

Στις αγγλοσαξωνικές χώρες η εννοιολογική μετάφραση του όρου «εβραϊσμός» είναι το «Jewry», ενώ το «Judaism» αναφέρεται στη θρησκεία. Στις ΗΠΑ αναφέρονται ως “American Jewish Organizations” παρά ως “American Jewry” ως προς την κοινοτική  ζωή.

Τέλος, ως προς τις θρησκευτικές τελετές κυρίαρχο πρόσωπο είναι ο Ραββίνος.

Έτσι ονομάζεται ο προεξάρχων (ο δάσκαλος) της ισραηλιτικής κοινότητας, που κηρύττει, διδάσκει και τελεί τις θρησκευτικές τελετές των Εβραίων. Δεν έχει ιερατικό αξίωμα. Έρχεται σε επαφή με τις πολιτικές αρχές της χώρας, όπου είναι εγκατεστημένη η κοινότητα. Ο όρος Ραββίνος προέρχεται από την εβραϊκή λέξη ραβί που σημαίνει «μεγάλος, έξοχος»¹.

 

Α) Ισραηλιτικές κοινότητες στην Ελλάδα

 

Αρχικά, περί της εγκαταστάσεως των Εβραίων στην Ελλάδα ως πρώτο στοιχείο/ μαρτυρία εντοπίζεται μία επιγραφή του 3ου π.Χ. αι. που κάνει λόγο για κάποιον Εβραίο από τη Βοιωτία. Η τοποθεσία της συγκεκριμένης ανακάλυψης ήταν στον Ωρωπό και χρονολογείται μεταξύ του 300-250 π.Χ.

Εν συνεχεία, ένας κατάλογος ιουδαϊκών κοινοτήτων εγκατασπαρμένων στα σημαντικότερα κέντρα της Ελλάδας, που χρονολογείται από το 142 π.Χ., αναφέρει την ύπαρξη Εβραίων στη Σπάρτη, Δήλο, Σικυώνα, Σάμο, Κω, Κρήτη, Θεσσαλία, Βοιωτία, Μακεδονία, Αιτωλία, Αττική, Άργος, Κόρινθο, καθώς και στην Κύπρο.

Πολύ αργότερα, κατά τον 12ο αι. αναφέρονται από περιηγητές Εβραίοι στην Κέρκυρα, Άρτα, Πάτρα, Ναύπακτο, Κόρινθο, Θήβα, Χαλκίδα, Θεσσαλονίκη, Δράμα και αλλού. Εβραίοι ζούσαν επίσης στα νησιά Λέσβος, Χίος, Σάμος, Ρόδος και Κύπρος.

Από το τέλος του 14ου αι., Εβραίοι πρόσφυγες από την Ισπανία και την Πορτογαλία εγκαταστάθηκαν στη Θεσσαλονίκη, αλλά και σε πόλεις όπως τα Τρίκαλα, η Λάρισα και ο Βόλος, γνωστοί ως Σεφαραδίμ, εισήγαγαν τη γλώσσα τους (τα εβραιο-ισπανικά) και τα δικά τους ήθη και έθιμα. Κατά τον 14ο αι. επίσης ένας μεγάλος αριθμός Εβραίων από την Ουγγαρία, μετά την κατάληψη της χώρας αυτής από τους Τούρκους, εγκαταστάθηκαν στην Καβάλα και στο Σιδηρόκαστρο².

Στις αρχές του 20ού αι. στην Ελλάδα, μετά τους Βαλκανικούς πολέμους, ο αριθμός των Εβραίων έφτασε τους 100.000 περίπου ενώ υπολογίζεται ότι κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, το 86% των Ελλήνων Εβραίων έχασαν τη ζωή τους.

 

Β) Μια ματιά στην εβραϊκή ιστορία

 

Αναφορικά με το ιστορικό πλαίσιο της ισραηλιτικής κοινότητας, μετά την καταστροφή της Ιερουσαλήμ από τον Ρωμαίο αυτοκράτορα Τίτο, το 70 μ.Χ., άρχισε η μεγάλη διασπορά των Εβραίων σε όλη τη Ρωμαϊκή αυτοκρατορία. Στην Παλαιστίνη απομένει μόλις το 5% του εβραϊσμού.

Στις αρχές του 10ου αι. μ. Χ. οι Εβραίοι είχαν πλέον ριζώσει στο έδαφος της Ισπανίας, η οποία έγινε το κέντρο της ιουδαϊκής Διασποράς. Από τον 12ο αι. γίνονται και ισπανόφωνοι.

Το 1215 ο Πάπας επέβαλε διαφορετική ενδυμασία στους Εβραίους, ώστε να είναι αναγνωρίσιμοι. Απαγορευόταν να έχουν ιδιοκτησία γης και να συμμετέχουν σε συντεχνίες. Στο τέλος του Μεσαίωνα, ο φανατισμός έφτασε και στην Ισπανία. Οι Εβραίοι υποχρεώνονταν να βαπτιστούν (Μαρράνος), αλλά και τότε ακόμα εξακολουθούσε να θεωρείται κίνδυνος για την κοινωνία. Το 1492, με διάταγμα του βασιλιά Φερδινάνδου, 200.00 Εβραίοι απελάθηκαν από την Ισπανία και μεταφέρθηκαν σε διάφορες χώρες της Ευρώπης. Μεγάλος αριθμός βρήκε καταφύγιο στη Θεσσαλονίκη (Σεφαραδίμ, από το Σεφαράντ που είναι το βιβλικό όνομα της Ισπανίας).

Ειδικότερα, το 1492 οι Καθολικοί Μονάρχες της Ισπανίας Φερδινάνδος και Ισαβέλλα θέσπισαν ένα διάταγμα, που υποχρέωνε τους Εβραίους είτε να γίνουν καθολικοί είτε να απελαθούν. Οι Σεφαραδίτες Εβραίοι κράτησαν τα κλειδιά των σπιτιών τους για να θυμούνται τις χαμένες πατρίδες τους και εγκαταστάθηκαν σε άλλες περιοχές. Άλλοι πήγαν στην Αμερική, οι πιο πολλοί στην Οθωμανική Αυτοκρατορία και μεγάλο μέρος στην Θεσσαλονίκη. Από το 1950 πολλοί μετακινήθηκαν στο Ισραήλ. Πέντε αιώνες μετά, η Ισπανία, σήμερα, εξετάζει την υιοθέτηση ενός νόμου, που θα δίνει την ισπανική υπηκοότητα στους απογόνους των τότε εξορισθέντων. Οι Σεφαραδίτες Εβραίοι θα μπορούν να αποκτήσουν διπλή ιθαγένεια, συμπεριλαμβανομένων και των πλεονεκτημάτων της κατοχής ευρωπαϊκού διαβατηρίου.

Μάλιστα, επί του ζητήματος της ιθαγένειας, ο πρόεδρος των εβραϊκών κοινοτήτων της Ισπανίας Ισαάκ Κερούμπ δήλωσε πρόσφατα ότι: «Πάντα είναι η κατάλληλη στιγμή να διορθώσεις ένα λάθος και να αποδώσεις δικαιοσύνη. Οι Σεφαραδίτες Εβραίοι περίμεναν για αυτήν την επανόρθωση εδώ και πολύ καιρό. Σκεφτείτε ότι ζούμε σε εποχή κρίσης, τόσο οικονομικής όσο και πολιτικής. Τα ακροδεξιά και τα νεοναζιστικά κόμματα αναδύονται στην Ελλάδα, την Ουγγαρία, την Φινλανδία και την Γαλλία, επομένως αυτός ο νόμος είναι μια επίκαιρη πρωτοβουλία από την ισπανική κυβέρνηση. Έχει σκοπό να διορθώσει ένα λάθος και να αποδώσει δικαιοσύνη».

Σήμερα το 18% των Εβραίων παγκοσμίως είναι Σεφαραδίτες. Υπολογίζεται ότι ως και 3,5 εκατομμύρια μπορεί να κάνουν αίτηση για την ισπανική υπηκοότητα και να αποκτήσουν διπλή ιθαγένεια.

Στην Ευρώπη, περί τα τέλη του 19ου αι., καθίσταται ακόμα εντονότερη η εμφάνισή του πολιτικού αντισημιτισμού. Η πλήρης άνθιση του αντισημιτισμού πήρε μεγάλες διαστάσεις κυρίως στη Γερμανία. Επίσης, στη Γαλλία, το 1895, η υπόθεση Ντρέυφους, ενός Αλσατού Εβραίου που κατηγορήθηκε για κατασκοπία υπέρ της Γερμανίας, έλαβε αντισημιτικές διαστάσεις. «Θάνατος στους Εβραίους. Έξω οι Εβραίοι από τη Γαλλία», ήταν τα συνθήματα που κυριαρχούσαν. Το 1906, ο Ντρέυφους μετά από αγώνες χιλιάδες Γάλλων φωτισμένων ανθρώπων (π.χ. Εμίλ Ζολά) αθωώνεται, αλλά ο αντισημιτισμός έχει ρίζες σε όλη την Ευρώπη. Ο αντισημιτισμός γίνεται πλέον πολιτικό όργανο στα χέρια των ηγετών της εποχής ενώ εμφανίζονται φυλετικές «επιστημονικές» θεωρίες όπου κάνουν η «σημιτική φυλή» θεωρείται κατώτερη.

Στην Ελλάδα ενδεικτικό του αντισημιτισμού που εισχώρησε στις κοινωνικές δομές αποτέλεσε η υπόθεση του Κωσταντίνου Πλεύρη, ο οποίος μέσα σε 1.400 σελίδες δημιούργησε ένα από τα πιο εμπεριστατωμένα αντισημιτικά συγγράμματα, για το οποίο και οδηγήθηκε στα Ποινικά Δικαστήρια στη βάση του αντιρατσιστικού νόμου. Εν συνεχεία βέβαια, στον δεύτερο βαθμό ο Πλεύρης αθωώθηκε με την αιτιολογία ότι μέσα από το βιβλίο δεν παρακινούσε πράγματι σε πράξεις μίσους και βίας, παρά μόνο εξέθετε απόψεις και γεγονότα. Η απόφαση του δευτεροβάθμιου δικαστήριο επικρίθηκε από πολλούς σχολιαστές της εποχής.

Η ανωτέρω ιστορία μίσους έφτασε στο απόγειό της με την άνοδο του Α. Χίτλερ στην καγκελαρία της Γερμανίας (1933). Ο αντισημιτισμός ήταν μέρος της γενικότερης πολιτικής ιδεολογίας του ναζιστικού κόμματος. Το πρώτο βήμα είναι η στέρηση κάθε νομικού ή πολιτικού δικαιώματος. Το δεύτερο ο αποκλεισμός τους από την οικονομία της χώρας. Πολλοί Εβραίοι διανοούμενοι και επιστήμονες βρέθηκαν έξω από τα  πανεπιστήμια και τους αφαιρέθηκε η άδεια διδασκαλίας. Το 1935 θεσπίζονται οι Νόμοι της Νυρεμβέργης. Μόνο αυτοί που έχουν «γερμανικό αίμα», οι Άρειοι, μπορούσαν να θεωρούνται Γερμανοί πολίτες. Οι μη Άρειοι δεν θεωρούνταν πολίτες, αλλά «υποκείμενα». Ο νόμος απαγόρευε σχέσεις ανάμεσα σε Γερμανούς και Εβραίους³. Οι Ναζί άρχισαν να εντείνουν τα μέτρα κατά των Εβραίων. Συναγωγές καταστρέφονται, γίνονται μαζικές συλλήψεις και πραγματοποιούνται πογκρόμ («Νύχτα των Κρυστάλλων / Νοέμβριος 1938). Εβραϊκές περιουσίες καταγράφονται και κατάσχονται, ενώ οι Εβραίοι στερούνται τα διαβατήριά τους⁴.

Με την έναρξη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, τον Σεπτέμβριο του 1939, οι Γερμανοί θέτουν τις βάσεις της «τελικής λύσης» για το ζήτημα των Εβραίων. Οι Εβραίοι αποστέλλονταν στα «στρατόπεδα συγκέντρωσης» που είχαν δημιουργηθεί από τις αρχές της ναζιστικής διακυβέρνησης στη Γερμανία. Οι ναζιστές δημιούργησαν στρατόπεδα συγκέντρωσης μέσα στη Γερμανία: το Νταχάου, το Σάξενχαουζεν, το Μπούχενβαλντ, το Φλόσενμπεργκ, το Μαουτχάουζεν και το Ράβενσμπρικ.

Στη διάρκεια του πολέμου, ανάμεσα στο 1941-1945, τέθηκε σε εφαρμογή το σχέδιο εξόντωσης των Εβραίων. Σκοπός τους δεν ήταν ο εγκλεισμός και η καταναγκαστική εργασία, αλλά η συστηματική εξόντωση όσων μεταφέρονταν σε αυτά. Τα στρατόπεδα εξόντωσης δημιουργήθηκαν και εκτός Γερμανικού εδάφους, στις κατεχόμενες Πολωνία και Λευκορωσία (Μπέλζεκ, Σομπιμπόρ, της Τρεμπλίνκα και του Άουσβιτς-Μπίρκεναου). Ο αριθμός των θυμάτων προσδιορίζεται στα έξι εκατομμύρια.

Μετά το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου από τα Ηνωμένα Έθνη το 1948 διακηρύσσεται το ανεξάρτητο κράτος του Ισραήλ. Σήμερα ζουν εκεί περίπου 8 εκατομμύρια Εβραίοι. Όλος ο εβραϊκός κόσμος συγκροτείται από περίπου 20 εκατομμύρια⁵.

Η ένταση του αντισημιτισμού στη Γερμανία, τα πογκρόμ και οι σφαγές των Εβραίων σε ορισμένες περιοχές της Ρωσίας αλλά και γενικότερα ο αντισημιτισμός που μάστιζε την Ευρώπη σε όλη τη διάρκεια του 19ου αι. είχε ως απάντηση τον Σιωνισμό. Πρόκειται για ένα πολιτικό κίνημα που εν μέρει βασίζεται στην ιουδαϊκή θρησκευτική παράδοση, αλλά με κοσμικό χαρακτήρα. Σκοπός του κινήματος ήταν η δημιουργία στην περιοχή της Παλαιστίνης ενός νέου εβραϊκού κράτους, που θα συγκέντρωνε όλους τους Εβραίους της διασποράς. Το όνομά του προέρχεται από τον λόφο της Σιών στην Ιερουσαλήμ. Η ανάγκη για τη δημιουργία εθνικού κράτους εντάθηκε μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και το Ολοκαύτωμα. Αρκετοί Εβραίοι έχουν ασκήσει κριτική στον Σιωνισμό ως εθνικιστικό κίνημα. Στο στόχαστρο βρίσκεται η μετατροπή του Ιουδαϊσμού από θρησκεία σε έθνος.

Παράλληλα, στις αρχές του 19ου αιώνα, μεγάλα κύματα μεταναστών, φτάνουν και στις ΗΠΑ από την Ευρώπη. Οι Εβραίοι της κεντρικής Ευρώπης, νοιώθουν στιγματισμένοι από τις διακρίσεις, στην κοινωνική, πολιτιστική και οικονομική ζωή. Στην Ρωσική αυτοκρατορία ο φανατικός διασκορπισμός τους, λεηλασίες και πογκρόμ, τηρούν ένα κλίμα τρομοκρατίας. Η Αμερική έμοιαζε σαν ένα λιμάνι ελευθερίας. Έτσι, στις 13 Οκτωβρίου 1843, στο δωμάτιο ενός ξενοδοχείου στην ανατολική πλευρά του Μανχάταν, συγκεντρώθηκαν 12 μετανάστες από την Γερμανία, και με πρωτοβουλία του Χένρι Τζόουνς έβαλαν τις βάσεις της οργάνωσης, που έμελλε να γίνει η μεγαλύτερη Εβραϊκή κοινωνική οργάνωση του κόσμου. Τα ιδανικά και οι σκοποί της τάξης του Μπενέ-Μπερίθ, όπως τα όρισαν οι ιδρυτές του στην εισαγωγή του καταστατικού που συνέταξαν, ήταν να συγκεντρώσει τους ανθρώπους της εβραϊκής πίστεως, για την υπεράσπιση των δικαίων τους, να αναπτύξει και να ανυψώσει τον πνευματικό και ηθικό χαρακτήρα των ομοθρήσκων του, να καλλιεργήσει την φιλανθρωπία και τον πατριωτισμό, να προωθήσει την επιστήμη, τα γράμματα και τις τέχνες, να συμπαραστέκεται στα θύματα της καταδίωξης να επισκέπτεται και να βοηθά τους αρρώστους και φτωχούς.

Το Μπενέ Μπερίθ αρχικά αφορούσε τα προβλήματα των Εβραίων της Νέας Υόρκης και των νέων μεταναστών σύντομα όμως επεκτάθηκε σε όλες τις ΗΠΑ, σε πολλές χώρες της Ευρώπης, και πρόσφατα και σε άλλες ηπείρους.

Στην Ευρώπη, το πρώτο κέντρο του Μπενέ Μπερίθ ιδρύθηκε στο Βερολίνο το 1882, και ονομάστηκε αδελφότητα της γερμανικής αυτοκρατορίας. Το παράδειγμα ακολούθησαν πολλές άλλες ευρωπαϊκές πόλεις με εβραϊκή κοινότητα, εκτός της Τσαρικής επικράτειας. Σε αυτές τις αδελφότητες ανήκαν μεταξύ άλλων οι Sigmund Freud και Albert Einstein.

Η Χιτλερική λαίλαπα διέλυσε το Μπενέ Μπερίθ σε ολόκληρη την Ευρώπη, εκτός από την Μεγάλη Βρετανία. Χάρη σε μία ώθηση προερχόμενη από τις ΗΠΑ, ξαναγεννήθηκε στην Ευρώπη το 1946. Πολύ γρήγορα, η ταχύτατη εξέλιξη τους, οδήγησε στην  δημιουργία αδελφοτήτων από την Ισπανία μέχρι την Τουρκία και από την Σουηδία ως την Ελλάδα, όπου η σχετική αδελφότητα διατηρείται έως και σήμερα⁶.

 

Γ) Νομικό καθεστώς

 

Συνεχίζοντας την περιήγηση στην ισραηλιτική ιστορία, σειρά έχει η διοικητική οργάνωση της θρησκευτικής κοινότητας των Εβραίων σύμφωνα με το ελληνικό νομοθετικό πλαίσιο:

Ειδικότερα, πρέπει πρώτα από όλα να αναφερθεί η πρόσφατη προσθήκη του ν. 4559/2018 και συγκεκριμένα το άρθρο 47, με το οποίο "δημιουργήθηκε" Μητρώο Θρησκευτικών Λειτουργών στο οποίο καταχωρίζονται υποχρεωτικά όλοι οι θρησκευτικοί λειτουργοί της Εκκλησίας της Ελλάδος, της Εκκλησίας της Κρήτης, των Ιερών Μητροπόλεων Δωδεκανήσου, των Μουφτειών της Θράκης, καθώς και των Ισραηλιτικών Κοινοτήτων εντός προθεσμίας ενός (1) έτους από την έναρξη ισχύος του⁷.

Περαιτέρω, με βάση το Π.Δ. 18/2018 συγκροτήθηκαν στην Διεύθυνση Θρησκευτικής Διοίκησης τρείς οργανωτικές μονάδες:

 

 

α) Το Τμήμα Α` Εκκλησιαστικής Διοίκησης.

 

 

β) Το Τμήμα Β` Ετεροθρήσκων και Ετεροδόξων.

 

 

γ) Και το Τμήμα Γ` Μουσουλμανικών Υποθέσεων.

 

 

Το Δεύτερο εκ των ανωτέρω τμημάτων, το Τμήμα Ετεροθρήσκων και Ετεροδόξων ορίστηκε αρμόδιο μεταξύ άλλων και για:

«β) την εποπτεία του Κεντρικού Ισραηλιτικού Συμβουλίου, του Οργανισμού Περίθαλψης και Αποκατάστασης Ισραηλιτών Ελλάδος και των Ισραηλιτικών Κοινοτήτων,…….

η) όπως και για την λειτουργία Μητρώου θρησκευτικών κοινοτήτων, αδειοδοτημένων θρησκευτικών χώρων και θρησκευτικών λειτουργών…..»

Η λειτουργία του Κεντρικού Ισραηλιτικού Συμβουλίου ρυθμίζεται από το από 25-6- 1951 Βασιλικό Διάταγμα και θεωρείται ήδη από την ίδρυση του (1945) ως νομικό πρόσωπο Δημοσίου Δικαίου. Τις επιμέρους Ισραηλιτικές κοινότητες ρυθμίζει ο Ν.2456/1920 περί «Ισραηλιτικών Κοινοτήτων» σύμφωνα με τον οποίο :

1. «Σε όποιες πόλεις της Ελληνικής Επικράτειας (τότε Βασιλείου) κατοικούν μονίμως πλείονες των είκοσι ισραηλιτικών οικογενειών και λειτουργεί Συναγωγή, δύναται να ιδρυθή δια Β.Δ/τος Ισραηλιτική Κοινότητα , αναγνωριζομένη ως νομικόν πρόσωπον "Δημοσίου Δικαίου". Οι Ισραηλιτικαί Κοινότητες δύνανται δια την συντήρησιν και επίτευξιν των φιλανθρωπικών, θρησκευτικών και  εκπαιδευτικών αυτών  προορισμών  ν` αποδέχωνται δωρεάς αιτία θανάτου ή εν ζωή ιδία δε δικαιούνται να δέχωνται. Επιπλέον, οι Ισραηλιτικαί Κοινότητες δύνανται να ιδρύουν και συντηρούν εκπαιδευτήρια δια τους ανήλικους Ισραηλίτες τα οποία βέβαια υπόκεινται στην κρατική εποπτεία. Τέλος, σε κάθε Ισραηλιτική Κοινότητα προΐσταται θρησκευτικώς ο Αρχιραββίνος, διοριζόμενος και απολυόμενος με βάση την πρόταση της Κοινότητας. Οι επί μέρους Εβραϊκές κοινότητες που έχουν απομείνει στην Ελλάδα σήμερα βρίσκονται στην Αθήνα, στη Θεσσαλονίκη, στην Λάρισα, στον Βόλο, στην Κέρκυρα, στα Ιωάννινα, στην Χαλκίδα στα Τρίκαλα και στην Ρόδο. Ο αριθμός τους ωστόσο έχει μειωθεί αρκετά κατόπιν του Αναγκαστικού Νόμου 367/1945 σύμφωνα με τον οποίο «αίτινες (κοινότητες) δεν συγκεντρούσι τον υπό του άρθρου 1 του Νόμου 2456/1920 "περί Ισραηλιτικών Κοινοτήτων" απαιτούμενον αριθμόν Ισραηλιτικών οικογενειών δια την αναγνώρισιν της Κοινότητος, θεωρούνται ως ευρισκόμεναι εν αδρανεία»

2. Η διαπίστωσις ότι η Κοινότης στερείται του ως άνω ελαχίστου αριθμού οικογενειών γίνεται υπό του Κ.Ι.Σ., η δε κήρυξις αυτής εν αδρανεία πραγματοποιείται δι` αποφάσεως του Υπουργού Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων μετά από γνώμη του Κ.Ι.Σ.»

Σε κάθε βέβαια περίπτωση, μία κοινότητα που έχει τεθεί σε αδράνεια, εφόσον αποκτήσει και πάλι τον απαιτούμενο αριθμό οικογενειών δύναται εκ νέου να αναγνωριστεί ως ενεργή.

Αναφορικά τώρα με τη νομολογιακή αντιμετώπιση των ζητημάτων των θρησκευτικών κοινοτήτων, δύο είναι τα σημεία που θα σταθούμε πριν από το κλείσιμο της παρούσας:

Η υπόθεση του Εβραϊκού Μουσείου Ελλάδος και η υπόθεση των αποζημιώσεων για τους θανάτους σε στρατόπεδα συγκέντρωσης.

Όσον αφορά την πρώτη υπόθεση, πρόκειται για την απόφαση με αριθμό 4460/1988 του Συμβουλίου της Επικρατείας. Το Κεντρικό Ισραηλιτικό Συμβούλιο μαζί με την Ισραηλιτική κοινότητα Αθηνών είχαν υποβάλλει αίτημα για την έκδοση προεδρικού διατάγματος εγκριτικού ιδρύματος με την επωνυμία «εβραίικό μουσείο της Ελλάδος» με σκοπό την συλλογή και τεκμηρίωση των γραπτών μαρτυριών των σχετικών με την  ιστορία των Ελληνοεβραίων, την προβολή της Τέχνης τους, την έκθεση μουσειακών συλλογών, τη διενέργεια διαλέξεων και την χορήγηση βραβείων και υποτροφιών. Με την υπό κρίση αίτηση ζητήθηκε να ακυρωθεί το έγγραφο 3373/08.05.1987 του Γενικού Γραμματέα του Υπουργείου Πολιτισμού, με το οποίο δόθηκε αναιτιολογήτως αρνητική απάντηση στο αίτημα αυτό. Όταν, επομένως, το Ανώτατο Δικαστήριο εν έτει 1989 κλήθηκε να δικάσει την αίτηση ακύρωσης κατά της απορριπτικής απόφασης, το Συμβούλιο της Επικρατείας την έκανε δεκτή. Το Ανώτατο Δικαστήριο ήταν η πρώτη φορά που ακύρωσε την αρνητική απάντηση της Διοίκησης αποκλειστικά για έλλειψη αιτιολογίας⁸.

Η δεύτερη εκ των υποθέσεων που εξετάστηκαν υπήχθη στα πολιτικά δικαστήρια και αφορά τις αγωγές, με τις οποίες η Εβραϊκή κοινότητα διεκδίκησε υψηλές χρηματικές αποζημιώσεις. Πιο συγκεκριμένα, τις αξιώσεις για αποζημίωση έγειραν οι Έλληνες Εβραίοι της Θεσσαλονίκης και οι συγγενείς τους, οι οποίοι κατά την Κατοχή είχαν υποχρεωθεί από τον αρχηγό του Γερμανικού Επιτελείου της Θεσσαλονίκης- Αιγαίου Max Merten σε καταναγκαστική εργασία και τελικά θανατώθηκαν στα στρατόπεδα συγκέντρωσης στην Πολωνία⁹.

Η Ισραηλιτική Κοινότητα της Θεσσαλονίκης διεκδίκησε από το Γερμανικό Δημόσιο εκ μέρους των ανωτέρω θυμάτων της ναζιστικής βιαιότητας, το ποσό των 150.000 χρυσών γαλλικών φράγκων και 38 εκατομμυρίων γερμανικών μάρκων όπως και το ποσό των 146.735 ευρώ για την χρηματική ικανοποίηση της ηθικής βλάβης που υπέστησαν. Κατά την εξέταση της υπόθεσης, ο Άρειος Πάγος κατέληξε ότι τα Γερμανικά Δικαστήρια και όχι τα Ελληνικά είναι τα κατά τόπον αρμόδια να εκδικάσουν τις αιτήσεις αποζημίωσης κατά του Γερμανικού Δημοσίου. Σύμφωνα ακόμη με την τότε κρίση του Αρείου Πάγου, αλλά και την πλέον πάγια θέση του Ανώτατου Ειδικού Δικαστηρίου, το Γερμανικό Δικαστήριο χαίρει το προνόμιο της ετεροδικίας, με άμεση συνέπεια την αδυναμία των ελληνικών δικαστηρίων να εκδικάσουν υποθέσεις αποζημίωσης κατά αυτού¹⁰.

 

Δ) Πρόσφατες εξελίξεις- Συμπέρασμα

 

Κατά την τελευταία επταετία η Ισραηλιτική Κοινότητα έχει βρεθεί στο επίκεντρο της ενασχόλησης του Υπουργείου Παιδείας και Θρησκευμάτων, το οποίο έχοντας ιδρύσει μία ειδική διεύθυνση για τα ζητήματα των θρησκευτικών κοινοτήτων (Διεύθυνση Θρησκευτικής   Διοίκησης   και   Θρησκευτικής   Εκπαίδευσης   και Διαθρησκευτικών Σχέσεων) προέβη σε συγκεκριμένες δράσεις για την βελτίωση του έως τότε ισχύοντος νομοθετικού καθεστώτος ειδικά στον τομέα της εκπαίδευσης. Ενδεικτικά μόνο αναφέρονται οι συγκεκριμένες δράσεις, τόσο νομοθετικά όσο και ως πρωτοβουλίες, οι οποίες αφορούν στην υποβοήθηση διατήρησης της θρησκευτικής και πολιτιστικής ταυτότητας του Ελληνικού Εβραϊσμού: Α) Mε το άρθρο 44 του Ν. 4071/2012 (Φ.Ε.Κ. 85/Α/2012), διασφαλίσθηκε η λειτουργία των Εβραϊκών Σχολείων, καθώς αυτά εξαιρέθηκαν από γενική ρύθμιση, σύμφωνα με την οποία οι μισθοί των αποσπασμένων υπαλλήλων του Δημοσίου καταβάλλονται από τους φορείς στους οποίους αποσπώνται και όχι από την οργανική τους θέση. Με τη ρύθμιση αυτή το ΥΠΠΕΘ συνέχισε και συνεχίζει να καταβάλει τη μισθοδοσία των αποσπασμένων στα Εβραϊκά Σχολεία εκπαιδευτικών. Β) Με την ΚΥΑ 2/52141/ΑΥΕΠ του 2013, οι Ισραηλιτικές Κοινότητες, αν και είναι Νομικά Πρόσωπα Δημοσίου Δικαίου, εξαιρέθηκαν από τις διαδικασίες λογιστικής οργάνωσης και εσωτερικής οικονομικής διαχείρισης που προβλέπονται για τα υπόλοιπα ΝΠΔΔ, διότι θεωρούνται μη κερδοσκοπικοί, κοινωφελείς οργανισμοί με θρησκευτικό σκοπό. Γ) Με το Ν. 4223/2013, οι Ισραηλιτικές Κοινότητες συμπεριελήφθησαν στην εξαίρεση καταβολής φόρου ακινήτων για τους ιδιοχρησιμοποιούμενους χώρους α) λατρείας (Συναγωγές) και β) κοινωφελούς έργου τους. Δ) Με το Ν. 4178/2013, οι Ισραηλιτικές Κοινότητες συμπεριελήφθησαν στην δυνατότητα νομιμοποίησης πολεοδομικών παραβάσεων ή αλλαγών χρήσης στους λατρευτικούς τους χώρους, με διαδικασίες που προβλέπονται για τα ακίνητα του Κράτους, και χωρίς την καταβολή των προστίμων που ισχύουν για τους ιδιώτες. Δ) Με το Ν. 4235/201, οι Ισραηλιτικές Κοινότητες συμπεριλήφθηκαν σε διατάξεις που αφορούν στην διατήρηση των προνομίων των Νομικών Προσώπων Δημοσίου Δικαίου Εκκλησιαστικού και θρησκευτικού χαρακτήρα με παράλληλη διατήρηση του πλήρους αυτοδιοίκητου της εσωτερικής τους λειτουργίας. Επίσης  στο νόμο αυτό προβλέπεται ότι, μελλοντικά, δε θα μπορούν να ισχύουν γενικές διατάξεις για τα προαναφερθέντα ΝΠΔΔ, εάν σε αυτές δεν προβλέπεται ρητά ότι αφορούν και στις Ισραηλιτικές Κοινότητες. Ε) Με το Μνημόνιο Συνεργασίας μεταξύ Γενικής Γραμματείας Θρησκευμάτων και Εβραϊκού Μουσείου Ελλάδος, 22/01/2014, η Πολιτεία αναγνωρίζει το Εβραϊκό Μουσείο ως μοναδικό συνεργάτη και σύμβουλό της για θέματα που αφορούν τον Ελληνικό Εβραϊσμό και όλες τις σχετικές δράσεις. ΣΤ) Με το Ν. 4310/2014, το Εβραϊκό Μουσείο Ελλάδος αναγνωρίστηκε ως ισότιμο των κρατικών ερευνητικών κέντρων. Κατ’ αυτό τον τρόπο αναβαθμίστηκε το καθεστώς του και εγκαινιάστηκαν νέες δυνατότητες χρηματοδότησης. Στόχος είναι ο Ελληνικός Εβραϊσμός να αποκτήσει έναν ισχυρό οργανισμό για τη μελέτη, την έρευνα και την διαφύλαξη της πολιτιστικής και ιστορικής του ταυτότητας, ενώ, συγχρόνως, η Ελληνική Πολιτεία να διαθέτει έναν έγκυρο συνομιλητή και συνεργάτη για δράσεις της, εντός και εκτός χώρας, που αφορούν στον Ελληνικό Εβραϊσμό, συμπεριλαμβανομένων και των δράσεων για τη διατήρηση της μνήμης του Ολοκαυτώματος. Ε) Με την κρατική υποστήριξη Σεμιναρίων Εβραϊκού Μουσείου Ελλάδας για τη διδασκαλία του Ολοκαυτώματος που απευθύνονται σε εκπαιδευτικούς δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης και πραγματοποιούνται στην Αθήνα και στη Θεσσαλονίκη, τα σεμινάρια τίθενται υπό την αιγίδα του Υπουργείου με έγκριση ειδικών αδειών για τους εκπαιδευτικούς που συμμετέχουν σε αυτά. ΣΤ) Με την Έκδοση Δελτίου Τύπου Υ.ΠΑΙ.Θ. στις 12/1/2015, όπου διατυπώθηκε ως θέμα: "Η νομική προσωπικότητα των Ισραηλιτικών Κοινοτήτων και του Κεντρικού Ισραηλιτικού Συμβουλίου Ελλάδος (Κ.Ι.Σ.Ε), τα ισραηλιτικά σχολεία και η φορολογία τους"¹¹ και τέλος με την διμερή πρωτοβουλία και συνεργασία με το Συμβούλιο της Ευρώπης, με την οποία συμφωνήθηκε η συγγραφή ενός πρότυπου εγχειριδίου και η παραγωγή εκπαιδευτικού υλικού για την εβραϊκή παρουσία στην Ελλάδα. Συμπερασματικά, εκ των ανωτέρω στοιχείων νομικών αλλά και ιστορικών που συλλέχτηκαν και παρουσιαστήκαν, καθίσταται σαφές ότι παρότι η εποχή του έντονου αντισημιτισμού φαίνεται σταδιακά να παρέρχεται και η κρατική αντιμετώπιση της συγκεκριμένης κοινότητας βελτιώνεται εμπράκτως, η μέριμνα για τα δικαιώματα και τις ελευθερίες των θρησκευτικών κοινοτήτων στην Ελλάδα, μεταξύ των οποίων και της Ισραηλιτικής, πρέπει να είναι διαρκής¹².

-------------------------------------