ΟΡΝΙΘΕΣ(ΑΡΙΣΤΟΦΑΝΗΣ)
ΠΛΟΚΗ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ
Δύο γέροντες-Αθηναίοι, ο Πεισέταιρος και ο Ευελπίδης, απογοητευμένοι από την κατάσταση, που επικρατεί στην πόλη τους (δικομανία), αποφασίζουν να εγκαταλείψουν την Αθήνα και να αναζητήσουν έναν τόπο ήσυχο, για να περάσουν εκεί την υπόλοιπη ζωή τους. Για να μπορέσουν να βρουν έναν τέτοιο τόπο, σκέφτονται να ζητήσουν τη βοήθεια του Τηρέα, του ανθρώπου, που οι θεοί τον μεταμόρφωσαν σε τσαλαπετεινό και καθώς τώρα ζει με τα πουλιά που πετούν παντού, είναι λογικό να γνωρίζει πού ενδεχομένως υπάρχει τέτοιος τόπος. Οι δύο Αθηναίοι, έχοντας για οδηγούς δύο πουλιά, φτάνουν κάποτε στο χώρο που ζει ο Τηρέας (τσαλαπετεινός) με τα πουλιά. Όταν μιλώντας μαζί του, μαθαίνουμε πόσο ευτυχισμένα ζουν τα πουλιά, ο Πεισέταιρος συλλαμβάνει το μεγαλοφυές σχέδιο να ιδρύσουν τα πουλιά μεταξύ ουρανού και γης μια πόλη και να εμποδίζουν την τσίκνα από τις θυσίες να φτάνει στους θεούς, αν αυτοί δεν πληρώνουν φόρο. Ο Τσαλαπετεινός ενθουσιάζεται, τα άλλα πουλιά, όμως, αντιδρούν βίαια και απειλούν να εξοντώσουν τους δύο Αθηναίους. Με τη βοήθεια του Τσαλαπετεινού η επιθετικότητα τους κάμπτεται και ο Πεισέταιρος καταφέρνει να τα πείσει όχι μόνο να ιδρύσουν την πόλη, αλλά και να απαιτήσουν από τον Δία να παραδώσει την εξουσία στα πουλιά, στα οποία, όπως ισχυρίζεται, ανήκε αρχικά. Έτσι, χτίζεται η μετέωρη πόλη Νεφελοκοκκυγία. Πριν καλά καλά ιδρυθεί η πόλη, υπάρχουν οι πρώτες αντιδράσεις. Διάφοροι καιροσκόποι από την Αθήνα σπεύδουν να επωφεληθούν από την ίδρυση της νέας πόλης ή να τη θέσουν υπό τον έλεγχο τους. Κατά κανόνα αυτοί οι απρόσκλητοι επισκέπτες αποπέμπονται κακήν κακώς από τον Πεισέταιρο. Αντιδράσεις εκδηλώνονται όχι μόνο από τους ανθρώπους, αλλά και από τους θεούς, που πιέζονται από την πείνα από τότε που χτίστηκε η Νεφελοκοκκυγία. Απεσταλμένοι των θεών καταφτάνουν για διαπραγματεύσεις. Ο Πεισέταιρος, ο οποίος σε μια κρίσιμη στιγμή είχε την απροσδόκητη υποστήριξη του Προμηθέα, επιβάλλει τους σκληρούς όρους που του υπέδειξε ο Προμηθέας. Ο Δίας υποχρεώνεται αφενός να παραδώσει την εξουσία στα πουλιά, στα οποία δικαιωματικά ανήκει, αφού ήταν οι πρώτοι κοσμοκράτορες, αφετέρου να δώσει για γυναίκα στον Πεισέταιρο την πανέμορφη Βασίλεια, που έχει τον έλεγχο του κεραυνού και της εξουσίας του Δία. Έτσι, ο Αθηναίος που έψαχνε να βρει τόπο ήσυχο γίνεται ο νέος κοσμοκράτορας και εμφανίζεται θριαμβευτής σε όλο του το μεγαλείο μέσα στην ευφροσύνη της γαμήλιας γιορτής.
ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΟΥ ΤΡΟΠΟΥ ΣΚΕΨΗΣ ΤΟΥ ΑΡΙΣΤΟΦΑΝΗ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΟΝ ΗΡΑΚΛΗ (1)
Ο Αριστοφάνης παρουσιάζει τον Ηρακλή ως παραδοσιακό φαγά και μπούφου της κωμωδίας. Όταν ο Ηρακλής μπαίνει στη σκηνή έτοιμος να δείξει τη δύναμη του στον Πεισέταιρο αλλάζει, όμως, γνώμη καθώς βλέπει τον Πεισέταιρο να μαγειρεύει. Στη θέα του φαγητού του ανοίγει η όρεξη και δέχεται αναντίρρητα κάθε όρο του Πεισέταιρου προκειμένου να γευτεί το φαγητό. Είναι, λοιπόν, λαίμαργος και λιχούδης και δεν ασχολείται με το σκοπό που στάλθηκε στη Νεφελοκοκκυγία, αλλά μ’ ένα νέο σκοπό, τον οποίο τον βρήκε εκεί, το φαγητό.
Υπακούει σ’ ότι του λέει ο Πεισέταιρος, ιδίως σχετικά με το νόμο για την κληρονομιά και οργίζεται με τον Δία, που δεν τον έγραψε στο μητρώο. Σε αντίδραση δέχεται την ειρήνη, συμφιλιώνεται με τον Πεισέταιρο και του παραδίδει την εξουσία.
Τέλος, η στάση του Αριστοφάνη, που ίσως μας φαντάζει λίγο υποτιμητική φαίνεται κι από την ονομασία που δίνει ο Πεισέταιρος στον Ηρακλή, δηλαδή τον λέει «νόθο».
Ο Ηρακλής δεν ήταν θεός, ήταν ημίθεος. Έτσι, ο Αριστοφάνης στηρίζει το επιχείρημα του στους νόμους, που υπήρχαν στους ανθρώπους, ότι ο νόθος δεν δικαιούται μερίδιο από την περιουσία. Πρόκειται για το νόμο του Σόλωνα, που μεταφέρεται στον κόσμο των θεών.
ΓΕΝΙΚΑ
Ο Ηρακλής εμφανίζεται στους Όρνιθες μόνο στους στίχους 1639-1773, όπου οι θεοί έρχονται αντιμέτωποι με τον Πεισέταιρο, ο οποίος εκμεταλλευόμενος τη διαφορετικότητα των μελών της Πρεσβείας και τις αδυναμίες του Ηρακλή, με κωμική πειθώ, οδηγεί την εξέλιξη στον τελικό της θρίαμβο προς το συμφέρον.
Πιο συγκεκριμένα, πρώτος από τη Πρεσβεία των Θεών, που πλησιάζει τον Πεισέταιρο είναι ο Ηρακλής. Γι’ αυτόν οι σούβλες είναι δέλεαρ. Τότε, ο Πεισέταιρος παρατηρεί επιτέλους τους θεούς και αρχίζουν οι συνομιλίες. Τα κωμικά στοιχεία είναι πολλά. Οι διαπραγματεύσεις σκληρές και επίπονες. Ο «φαγάς» Ηρακλής πρώτος υποχωρεί στις απαιτήσεις του Πεισέταιρου. Στη συνέχεια, με την απειλή του ροπάλου, πείθει και τον Τριβαλλό. Οι θεοί αδυνατούν να συνεννοηθούν μεταξύ τους και γίνονται ακόμα πιο κωμικοί.
ΒΑΤΡΑΧΟΙ(ΑΡΙΣΤΟΦΑΝΗΣ)
ΠΛΟΚΗ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ
Ο θεός Διόνυσος απογοητευμένος από την κατάσταση της Αθήνας, αποφασίζει να κατεβεί στον Κάτω Κόσμο και να φέρει πίσω τον Ευριπίδη, καθώς κανένας σύγχρονος ποιητής δεν μπορούσε να συγκριθεί και να φτάσει στο μεγαλείο τους παλαιότερους τραγικούς ποιητές, ώστε να αρχίσουν ξανά οι αξιόλογοι δραματικοί αγώνες στην Αθήνα. Μαζί του έχει και τον Ξανθία {δούλο του} και ετοιμάζονται να ξεκινήσουν ένα περιπετειώδες ταξίδι. Όταν φτάνουν στον Άδη, επικρατεί αναταραχή. Ο Ευριπίδης διεκδικεί από τον Αισχύλο την τιμητική θέση του καλύτερου τραγικού ποιητή. Για να λυθεί η διαφορά, ο Πλούτωνας καλεί τον θεό Διόνυσο σε ρόλο διαιτητή. Μετά από ένα πλήθος επιχειρήματα και επιθέσεις των τραγικών ποιητών, ο ένας εναντίον του άλλου βγαίνει το συμπέρασμα ότι ο Αισχύλος είναι ο καλύτερος και αυτό φέρει ως αποτέλεσμα να επιστρέψει στην Αθήνα με τον θεό Διόνυσο.
Ο ΗΡΑΚΛΗΣ ΜΕΣΑ ΣΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ
Ο Ηρακλής εμφανίζεται μόνο στην αρχή του κειμένου. Όμως ας το δούμε αυτό πιο αναλυτικά…
Αρχικά, ο Διόνυσος είναι μία παράταιρη μορφή, ντυμένος εν μέρει ως ο εαυτός του, με κίτρινο φόρεμα και τους κοθόρνους της τραγωδίας, επιδεικνύοντας, όμως, ταυτόχρονα μία λεοντή και κρατώντας ένα ρόπαλο. Σταματούν σε ένα σπίτι και ο Διόνυσος χτυπά την πόρτα. Εμφανίζεται ο Ηρακλής, που ξεκαρδίζεται στα γέλια βλέποντας τον Διόνυσο ντυμένο σαν εκείνον.
Ο Διόνυσος τότε ανακαλύπτει τι συμβαίνει. Έχει στεναχωρηθεί πολύ με τον θάνατο του Ευριπίδη και θέλει να πάει κάτω στον Άδη για να τον φέρει πίσω και να σώσει, έτσι, το δράμα. Ο Ηρακλής ζητά να μάθει γιατί ο Διόνυσος δεν επιθυμεί να φέρει πίσω τον Σοφοκλή η γιατί δεν αρκείται σε κάποιον από τους ποιητές που είναι ακόμη ζωντανοί. Όμως, ο Διόνυσος είναι ανένδοτος. Θέλει τον Ευριπίδη. Έχει ντυθεί σαν τον Ηρακλή, επειδή ο Ηρακλής ήταν το μόνο πρόσωπο που επισκέφτηκε τον Κάτω Κόσμο και επέστρεψε φέρνοντας μαζί του τον Κέρβερο, το σκυλί με τα τρία κεφάλια. Τώρα, λοιπόν, ο Διόνυσος θέλει να τον συμβουλευτεί σε σχέση με τον καλύτερο δρόμο για να φτάσει εκεί. Ο Ηρακλής τελικά του δίνει τις οδηγίες και ύστερα από μία σύντομη συνάντηση με ένα νεκρό που δεν τους βοηθάει καθόλου, ο Διόνυσος και ο Ξανθίας φτάνουν στο ποταμό Αχέροντα.
Έμμεσα, όμως, εμφανίζεται και στη συνέχεια καθώς και μόνο το όνομα του φέρνει μπελάδες. Πιο συγκεκριμένα:
Πλησιάζοντας ο Διόνυσος την πόρτα του Άδη, συναντά τον Αιάκο, τον θυρωρό, ο οποίος ανοίγοντας την πόρτα νομίζει ότι είναι ο Ηρακλής και τον απειλεί με τρομακτικές τιμωρίες για την απαγωγή του Κέρβερου. Ο Διόνυσος υποχωρεί αμέσως και αλλάζει ρούχα με τον Ξανθία, ο οποίος χτυπάει την άλλη πόρτα ως Ηρακλής και εισπράττει βασιλικό καλωσόρισμα. Αλλάζοντας πάλι ρούχα, ο Διόνυσος συναντά αμέσως δύο Ξενοδόχους στις οποίες ο Ηρακλής δεν πλήρωσε ποτέ τους λογαριασμούς του.
ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΟΥ ΤΡΟΠΟΥ ΣΚΕΨΗΣ ΤΟΥ ΑΡΙΣΤΟΦΑΝΗ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΟΝ ΗΡΑΚΛΗ (2)
Για άλλη μία φορά ο Ηρακλής διακωμωδείται από τον Αριστοφάνη. Αρχικά, έμμεσα, σχολιάζει την εξωτερική του εμφάνιση, μάλιστα βάζοντας τον ίδιο τον Ηρακλή σαν μέσο, αφού στο κείμενο βλέποντας ο Ηρακλής τον Θεό Διόνυσο σχεδόν ντυμένο σαν εκείνον, ξεκαρδίζεται στα γέλια. Ύστερα, όμως, ως συνήθως σχολιάζει με τον δικό του μοναδικό τρόπο την γενική συμπεριφορά του. Ο Ηρακλής εδώ είναι ένας αναξιόπιστος άντρας, που δεν πληρώνει τους λογαριασμούς του, που ανεύθυνα απαγάγει τον Κέρβερο, αλλά και που ξεχωρίζει παρόλα αυτά τα ψεγάδια του, για όσα έχει προσφέρει στους ανθρώπους χρησιμοποιώντας τις μυθικές του δυνάμεις.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- ΚΛΑΔΙΑ ΜΑΡΓΑΡΙΤΑ(2006). Όρνιθες., Αθήνα: εκδόσεις Βολονάκη
- ΜΠΟΥΡΑΣ, Ν. (1986). Αριστοφάνης και Αθήνα. Αθήνα: Κολέγιο Αθηνών.
- DOVER, K. (1981). Η κωμωδία του Αριστοφάνη.Αθήνα: Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης
- LESKY ALBIN (2011). Ιστορία της Αρχαίας Ελληνικής Λογοτεχνίας.Αθήνα: Κυριακίδη Αφοι.
- WALTON MICHAEL J. (2007) To αρχαίο Ελληνικό θέατρο επί σκηνής. Αθήνα: Ελληνικά γράμματα.
Γράφει η Χατζηγεωργίου Κατερίνα, εξωτερική συνεργάτιδα
.jpg?ph=8efa278eee)
.jpg?s3=1)
.jpg)
.jpg)
